Kulla apo Kinemaja? Një reflektim mbi mënyrën si po e përjetësojmë Skënderbeun

TË PËRJETËSOJMË SKËNDERBEUN ME NJË KULLË APO ME NJË FILM NDERKOMBËTAR

“Ndërsa mburrja me “portretin më të madh në Evropë” ngjan si një retorikë e zbrazët, ajo që mungon është përmbajtja – ajo që ngjall ndjenjë, edukon, dhe mbjell frymëzim te brezat që vijnë. Dhe këtu ngrihet një propozim që ka shumë më tepër vlerë kulturore dhe kombëtare: përse shteti shqiptar, në bashkëpunim me kapitalin privat vendas dhe ndërkombëtar, nuk merr përsipër një projekt filmik madhor për Skënderbeun – një prodhim të denjë për tregun ndërkombëtar, që tregon përmasat reale të kësaj figure që nuk ishte vetëm një luftëtar i pamposhtur, por edhe një mbrojtës i qytetërimit perëndimor përballë një perandorie ekspansioniste si ajo osmane”?

Nga Dr. Mujë Buçpapaj

Në zemër të Tiranës, ngjitur me sheshin që mban emrin e Heroit tonë Kombëtar, ka marrë formë një kullë shumëkatëshe, e cila pretendon se bart mbi fasadën e saj portretin monumental të Gjergj Kastriot Skënderbeut. Kjo ndërtesë është prezantuar si një investim patriotik, një vepër që synon të përjetësojë në beton dhe xhama figurën më madhore të historisë sonë dhe ne thelb qellimi mbetet fisnik. Por përtej qëllimeve të shpallura, dhe realizimit te veshtirë nga pikëpamja teknike, sytë e qytetarëve e shohin ndryshe: një kullë tjetër komerciale në një qytet që e ka shitur horizontin, e ku patriotizmi po gdhendet në metrashitje dhe leje ndërtimi. Na lind kështu një pyetje thelbësore: a është kjo mënyra më e denjë për të nderuar Skënderbeun në shekullin XXI? Ndërsa mburrja me “portretin më të madh në Evropë” ngjan si një retorikë e zbrazët, ajo që mungon është përmbajtja – ajo që ngjall ndjenjë, edukon, dhe mbjell frymëzim te brezat që vijnë. Dhe këtu ngrihet një propozim që ka shumë më tepër vlerë kulturore dhe kombëtare: përse shteti shqiptar, në bashkëpunim me kapitalin privat vendas dhe ndërkombëtar, nuk merr përsipër një projekt filmik madhor për Skënderbeun – një prodhim të denjë për tregun ndërkombëtar, që tregon përmasat reale të kësaj figure që nuk ishte vetëm një luftëtar i pamposhtur, por edhe një mbrojtës i qytetërimit perëndimor përballë një perandorie ekspansioniste si ajo osmane? Filmi i vetëm për Skënderbeun që kemi sot është ai i fillimit të viteve 1950 – një bashkëpunim shqiptar-sovjetik i realizuar në një kohë ideologjikisht të ngushtë. Edhe pse artistikisht mbetet i respektuar, ai nuk mund të jetë përfaqësimi i vetëm dhe përfundimtar i figurës më të rëndësishme të historisë sonë kombëtare. Një film i ri – qoftë prodhim shqiptar, bashkëpunim europian apo edhe me Hollivudin – mund të ishte një akt i vërtetë patriotik: përhapja globale e historisë sonë, përmes gjuhës universale të kinemasë. Një vepër kinematografike nuk do të kishte vetëm vlerë artistike, por edhe ndikim të thellë edukativ dhe diplomatik: do të afirmonte përmes artit një të vërtetë historike, do të frymëzonte të rinjtë dhe do t’i tregonte botës se Shqipëria ka pasur një Hero me përmasa universale, jo vetëm një fytyrë në një fasadë xhami. Tek e fundit duhet të pyesim veten: kujt i shërben më shumë kombit shqiptar – një ndërtesë që përpiqet të ngjajë si portret, apo një vepër arti që mishëron perjetesisht shpirtin dhe lavdinë e një epoke? Kulla mund të jetë simbol, por filmi është gjuhë. Dhe është kjo gjuhë ajo që e bën një komb të dëgjohet. Ftojmë institucionet shtetërore, Ministrinë e Kulturës, Qendrën Kombëtare të Kinematografisë, biznesin shqiptar brenda dhe jashtë vendit, si dhe bashkëpunëtorët ndërkombëtarë në fushën e artit dhe filmit, që të ndërmarrin së bashku iniciativën për realizimin e një filmi të denjë për figurën e Skënderbeut. Është koha për një vepër që i flet botës me dinjitet, mjeshtëri dhe përfaqësim të drejtë të historisë sonë.
Filmi për Skënderbeun si projekt kombëtar dhe ndërkombëtar
Shqipëria ka një thesar historik që ende nuk e ka treguar plotësisht botës në mënyrën që meriton. Figura e Gjergj Kastriot Skënderbeut është e njohur nëpër librat e historisë dhe në ndërgjegjen e popullit shqiptar, por mungon në skenën ndërkombëtare të kinemasë – aty ku historia dhe kultura bëhen pjesë e kujtesës globale. Pikërisht këtu qëndron mundësia dhe sfida. Pas një epoke izolimi dhe një tranzicioni të gjatë, Shqipëria sot ka artistë, regjisorë, skenaristë dhe producentë të denjë për t’u përfshirë në një projekt të madh. Gjithashtu, për herë të parë kemi akses të drejtpërdrejtë në platformat globale të shpërndarjes (si Netflix, Amazon, Apple TV) dhe partnerë të mundshëm që shfaqin interes për histori autentike dhe figura historike të pazbuluara. Një bashkëprodhim shqiptar–evropian apo shqiptar–amerikan do të ishte jo vetëm i realizueshëm, por edhe i pritshëm. Kinemaja historike ndërkombëtare është e etur për rrëfime me thellësi, konflikt dhe vlera të forta kulturore. Jeta e Skënderbeut i ka të gjitha: dramë, betejë, tradhti, guxim, qëndresë dhe vizion. Perveç burimeve vendase mund te sigurohet mbështetje financiare nga fondet e BE-së për bashkëprodhime kulturore, donatorë të huaj dhe diaspora shqiptare. Ky nuk është thjesht një projekt artistik. Është një investim në imazhin e kombit. Një film i suksesshëm për Skënderbeun mund të rrisë ndjeshëm interesin për turizmin historik në Shqipëri;, mund të nxisë krenarinë kombëtare të brezave të rinj, mund të shërbejë si mjet diplomatik për të forcuar marrëdhëniet me partnerët ndërkombëtarë, mund të ndihmojë në përhapjen e kulturës dhe identitetit shqiptar përtej kufijve. Gazeta Nacional fton publikisht:Ministrinë e Kulturës, që të shpallë një garë ndërkombëtare për skenarin dhe projektin; QKK-në dhe RTSh-në, që të bëhen bashkëprodhues institucionalë; Biznesin vendas dhe Diasporën shqiptare, që të mbështesë financiarisht këtë vepër të përbashkët; Artistët shqiptarë dhe të huaj, që të bashkohen në këtë nismë që synon të lartësojë kulturën shqiptare në skenën botërore.

*Instituti i Studimeve dhe Projekteve Nacionale, Tiranë