Është e rrallë që një tufë vargjesh të më “detyrojë” t’i rilexoj. Kur ndodh kjo, do të thotë se një zë i fshehtë më fton të krijoj një lidhje më të thellë me poezinë, të zbuloj përse pas tingullit të vendosur të vargut, pas gjuhës muzikore e plot jehona, ndihet prania e poetëve si Esenini e Pasternaku — ai frymëzim i hidhur që nuk ia fal pushtetit përpjekjen për ta mbytur poezinë dhe për ta ndaluar atë të mishërohet te lexuesi, për ta bërë këtë të fundit roje të së vërtetës.
Kam lexuar vetëm tetë poezi të Mujo Buçpapajt dhe ato mjaftuan për të ndier thellësinë dhe forcën e një lirizmi të qetë, por tepër të ngarkuar me kuptim. Vepra e tij është e përshkuar jo vetëm nga magjia poetike, por edhe nga një përmbajtje që Aristoteli do ta quante politike — në kuptimin e thellë: etik, njerëzor, qytetar e shoqëror, i përkthyer në mënyrë moderne dhe të ndjeshme.
Poeti nuk ngre zërin, por shpreh me forcë mendimet e tij përmes imazheve të rralla dhe prekëse. Me lirikën e tij magjike di të përmbledhë thelbin e ideve dhe t’i përçojë ato me ndjeshmëri të lartë, duke konditur çaste aq kuptimplota dhe duke shkuar përtej nocioneve të së mirës apo të së keqes. Të rrjedh spontanisht t’i quash poezi civile, por unë nuk dëshiroj ta kufizoj në një etiketë të vetme, sepse nuk i dashuroj përkufizimet e paprekshme dhe shoh te poeti, mbi të gjitha, duktilitetin dhe lakueshmërinë e tipit dantesk, në të cilën realizohet një poezi që shmang etiketimet, dhe kështu shmang kufizimet, për atë që ndjeva si një shpërthim drite, si një zhytje që di të prekë thellësinë e të shprehurit dhe të japë mesazhe pa cenuar harmoninë e vargut.
Të jetë shprehëse dhe të përcjellë mesazhe, pa e prishur megjithatë rrjedhshmërinë e diktimit lirik, të strukturës që ka gjithashtu tone solemne që kujtojnë poezinë e madhe të Emineskut, ose ndoshta më shumë poezinë e Kavafisit.
Ka diçka solemne në strukturën poetike të Mujos që të kujton madhështinë e Emineskut, ose ndoshta më fort atë të Kavafisit. Emrat si Esenini, Pasternaku, Eminesku e Kavafisi nuk i kam përmendur rastësisht. Ndoshta Buçpapaj i ka thithur frymëzimet e tyre si ajrin, por pavarësisht çdo reference, kjo poezi më preku sepse është e ngarkuar me jetë, e mbushur me dashuri për letërsinë dhe shtrihet me cilësi të lartë në të gjitha drejtimet shprehëse. Ka një hap të butë që tingëllon si një botë biblike.
Në disa vargje të tij ndihet kërkesa për një shpërblim të vonuar, për një drejtësi të mohuar. Dhe kjo nuk lind vetëm si revoltë politike, por si një dhembje thellësisht njerëzore. Kjo del qartë në vargjet që ai ia kushton nënës:
O nënë e dashur,
asnjë mallkim nuk do të më godasë.
Jam vetëm i zhgënjyer
për fjalën “paqja”
që nuk gjendet askund.
Atdheu dhe rrobat e tij udhëtojnë,
nuk dinë ku të shkojnë.
E dashur nënë,
jam i zhgënjyer, paqja
është vetëm një fjalë.
Nëse do të vdes, dije
që nuk kam dëshirë të rilind
në këtë tokë.
Këto janë fjalë të forta, por njëkohësisht të brishta, që përkundër ashpërsisë dhe hidhësisë së tyre, shprehin një ndjesi të thellë për një botë të lënduar, të shkatërruar dhe të robëruar.
Ky është ai ton i hollë, i përmbajtur dhe i ndershëm që e bën poezinë e Mujo Buçpapajt të vërtetë, prekëse dhe të domosdoshme — një akt besimi dhe dashurie për njeriun dhe për jetën.
Shënim kritik nga Anila Dahriu
Poezi të fuqishme dhe problematike, në të cilat dhimbja ka një rol mbizotërues, edhe pse nuk gjen dot strehë, një drejtim për t’u pastruar. Fjala gërmon thellë dhe e bën këtë me bindje e vendosmëri, si të kishte një mision për të përmbushur, dhe shpesh përkulet mbi humnera të thella që duken si gojë të uritura të ferrit. Është një poezi e angazhuar, që lëviz nga ndjenja te politika, nga vuajtja te dëshira për shpagim, që vështron drejt Atdheut, drejt sakrificës së nënave, dhe që do të njohë arsyet e vuajtjes, të ketë një shpjegim të besueshëm. Poeti duket si një bir që kërkon falje te nëna për atë ndjenjë boshllëku dhe pafuqie që endet nëpër shtëpitë dhe arat që duket se kanë marrë ngjyrat e dhunës. Janë poezi rebelimi, poezi civile të mbushura me jetë dhe ideale, të pasura me pathos, me pjesëmarrje të sinqertë dhe me një bukuri të rrallë stilistike.
Una testimonianza per Mujo Buçpapaj
Di Dante Maffia
E’ raro che un mannello di versi mi “costringa” a farsi rileggere. Quando accade vuol dire che una voce misteriosa mi dà il suggerimento e mi spinge ad avere un rapporto più stretto, a verificare perché dietro il timbro deciso dei versi, dietro il dettato musicale e ricco di risonanze, per esempio, si sente la voce di Esenin e di Pasternak, quel lievito amaro che non perdona al potere di voler soffocare il viaggio della poesia per evitare che s’incarni in chi legge e lo ponga da sentinella.
Ho letto soltanto otto composizioni di Muje e sono bastate per avere una visione del suo lavoro impregnato, oltre che della magia d’un lirismo pacato e non troppo rumoroso, dalla sostanza di quella che Aristotele chiamava politica, intendendo e sommando ragioni etiche, umane, civili e sociali ovviamente con caratteristiche odierne.
Il poeta non alza la voce, ma afferma perentoriamente le sue idee, con immagini di rara bellezza, con la magia di quel suo lirismo che sa cogliere l’essenza dei princìpi e delle idee e sa condirle di istanze altamente significative, di “ragioni” che vanno al di là del bene e del male.
Certo, viene spontaneo parlare di poesia civile, ma io, che non amo molto le definizioni intoccabili e guardo in un poeta soprattutto la duttilità e la malleabilità di tipo dantesco, con cui si realizza una poesia, evito di etichettare, e quindi di limitare, quello che ho sentito come un flusso magmatico e decisamente sostanziato da improvvisi scatti di luce, come una immersione che sa toccare le profondità espressive e mandare messaggi, senza tuttavia corrompere la fluidità del dettato lirico, della impalcatura che ha anche toni solenni che richiamano la grande poesia di Eminescu, o forse di più la poesia di Kavafis.
Non ho fatto a caso i nomi di Esenin, di Pasternak, di Eminescu e di Kavafis. Magari Mujo li ha respirati nell’aria, ma al di là di qualsiasi riferimento io sono stato preso da questa poesia perché l’ ho sentita densa di vita, festosamente lievitata dalla letteratura, decisamente puntata in tutte le direzioni per la qualità espressiva, direi per il passo felpato che echeggia quasi un mondo biblico.
E’ naturale che si senta una richiesta di riscatto visti i toni e le improvvise martellate di versi che pretendono ascolto, ma a me è piaciuto che questa richiesta non nasca soltanto come pretesa politica, ma anche umana. Infatti entra in gioco la madre del poeta:
“Oh madre cara
nessuna maledizione mi potrà colpire.
Sono solo deluso
per la parola “pace”
che non si trova da nessuna parte.
La patria e i suoi panni viaggiano,
non sanno che meta prendere.
Cara madre,
sono deluso, pace
è solo una parola.
Se morirò, sappi
che non ho voglia di rinascere
in questa terra”.
Parole forti, vibrate, fino a dichiarare che non ha “voglia di rinascere / in questa terra”, dichiarazione che, per quanto violenta e amara, sottolinea che sente il suo mondo lacerato, distrutto e sfruttato, reso schiavo.
Ecco, è questo modo sottile e garbato che rende la poesia di Mujo Bucpapaj appetibile, vera, un deciso atto di fede e di amore.
8 poesie di Mujë Buçpapaj.
Traduzione e nota critica di Anila Dahriu
Poesie intense e problematiche nelle quali il dolore ha una parte preponderante, anche se non trova dove rifugiarsi, una direzione da seguire per purificarsi. La parola scava nel profondo e lo fa con convinzione e fermezza, come se avesse una missione da compiere, e spesso s’affaccia su abissi profondi che sembrano bocche fameliche dell’inferno. Si tratta di una poesia impegnata, che si muove dal sentimento alla politica, dalla sofferenza alla volontà di riscatto, che guarda alla Patria, al sacrificio delle madri, e che vorrebbe conoscere le ragioni della sofferenza, avere una spiegazione plausibile. Il poeta sembra un figlio che cerca il perdono alla madre per quel senso di vuoto e di impotenza che avverte vagare tra le case e i campi che sembrano avere preso i colori della violenza. Sono poesie della rivolta, poesie civili dense di vita e di ideali, ricche di pathos, di partecipazione autentica e di rara bellezza stilistica.
VITTORIA INVISIBILE
Era rimasta la solitudine del campo
sotto le foglie del granturco,
perfino nelle mani dei bambini
del quartiere infangato.
Nelle paludi il sole evaporava,
inquieto scriveva la frustrazione del vento .
Le fanciulle stavano sotto il fieno
e gli alberi facevano ombra.
L’amore era fatto di preghiere,
la vittoria invisibile,
un dono inaspettato.
C’ero pure io sotto la pelle rovinata
con i panni arrugginiti dai raggi del sole
e misuravo i colori del campo.
La vita è breve, diceva l’uomo,
perciò in silenzio faceva del bene.
PRIMA ERA IL FUOCO
Come un cane
con la pelle trasparente del villaggio
la mia vita rimane appesa alla quercia.
La Guerra e il Potere
offrono solo male.
Il mondo fluttua e si dispera
per i giganti perduti.
Verso l’oceano
la mia spada luccica
sul traditore.
La civiltà nasce col primo fuoco
così l’uomo
cominciò a costruire il mondo,
mio caro fratello.
L’ANALOGIA INFINITA
Con le voci dell’erba selvatica
si svegliano le finestre del villaggio.
Al mattino i cavalli rimasti fuori
si liberano dal buio della notte.
Le donne nate dalla terra riempiono
le case con il fuoco e con sbuffi di fumo.
Riscaldano i panni vecchi,
poi sospirano vive nel cortile.
Sono andate in sposa
sopra cavalli
cullati dal vento
dopo anni d’attesa
nei villaggi.
Con sospiri celesti
con i campi strapazzati
con i canti mortuari
con i signori alle sbarre
per conciliare il sogno.
DELUSIONE TOTALE
Cara madre,
io sono nato dalle parole,
le stesse chiuse nella bara nera,
e sono schiavo della mia pelle
come un pirata assassinato
nelle strade di Tirana.
Con la barba e la pistola,
come tutti gli albanesi,
con la nostalgia luminosa
del sud dei Balcani
per occuparmi di tutto.
Mia cara madre,
le cose si risolvono solo con la Guerra?
Oh madre cara
nessuna maledizione mi potrà colpire.
Sono solo deluso
per la parola “pace”
che non si trova da nessuna parte.
La patria e i suoi panni viaggiano,
non sanno che meta prendere.
Cara madre,
sono deluso, pace
è solo una parola.
Se morirò, sappi
che non ho voglia di rinascere
in questa terra.
INCORAGGIAMENTO
Ormai
tutto va in profondità.
La distanza si seppellisce nel buio terrificante.
Il cielo cieco
come un salice di fiume.
Si leva un sospiro.
Noi siamo in mezzo, armati dalle fiamme
d’una guerra conclusa,
terra spenta, non più patria.
Dovevamo fare pace con gli abissi
e coprire con il mantello del diavolo
i nostri caduti.
(3 agosto 1998)
RITRATTO DEL VENTO
Il fiume ha il colore del nord.
Era il ritratto del vento
sull’albero.
È stato costruito dall’uomo.
Aveva un’altra vista
della vita
tra la pioggia e il campo.
Dall’altra parte della montagna
erano uccelli che uscivano
dalla palude
insieme a quegli incubi malefici.
Sul lato sinistro del villaggio
non c’era via d’uscita
per portarti
nella stagione dei pioppi,
nel vortice
di casa mia.
IL CREPUSCOLO COPRE TUTTO
Il crepuscolo copriva tutto,
anche la luce degli alberi,
dava vita
a quel grigio inquieto della città
di Tirana.
Era l’anno del perdono e dei peccati
e della solitudine dei sogni
dicevano i maghi.
Il crepuscolo copriva tutto,
anche la pozzanghera della vita,
quell’oggetto abbandonato
sulle strade non protette.
Forse
era l’anno della resurrezione dei morti,
del fango in eccesso,
scrivevano i poeti.
Del pentimento promesso a Dio.
La mano grande del crepuscolo.
FANTASIA SPORCA
I cavalli scapparono
scolpendo sotto la pioggia
il campo nero del dolore.
Dall’evento, con il volto vivo,
sulle spalle portano la lettera
alla provincia
con la fantasia sporca
nelle tue mani.
I giornali furono strappati
perché troppo somiglianti
alle donne dai capelli sciolti
nelle notti orribili.
Cani fedeli della luna
scendevano dalla montagna
traballanti,
dormivano nella coda del pianeta.
Oh Dio!
forse non ho abbandonato la Patria
dietro la porta dell’aereo.
Ma è una marea la gente scortese.
Rimango in silenzio.
Traduzione Anila dahriu