POEZI BASHKËKOHORE UKRAINASE
Përktheu Qazim Muja
Katerina Kalytko (lindur më 1982) është shkrimtare dhe përkthyese e vlerësuar me shumë çmime dhe anëtare e PEN-it ukrainas. Ajo është një nga zërat kryesorë të brezit të ri letrar në Ukrainë. Është autore e tetë librave me poezi, dhe për dy prej tyre ka marrë çmimin LitAccent, në vitin 2014 dhe 2018. Ka botuar gjithashtu dy libra me prozë të shkurtër dhe aktualisht është duke punuar për romanin e saj të parë. Disa nga tekstet e saj janë përkthyer në më shumë se dhjetë gjuhë. Kalytko është fituese e konkursit ukrainas të BBC-së për Librin e Vitit dhe fituese e çmimit polak Joseph Conrad. Në vitin 2019, ajo u nderua me çmimin Women in Art nga UN Women Ukraine.
Është bashkëthemeluese e Festivalit Letrar Ndërkombëtar Europe Island në qytetin e saj të lindjes, Vinici.
GJASHTË PRILLI
Ti fle jo vetëm me këtë mashkull, por me gjithë jetën e tij.
Dhe kjo ju shqetëson herë pas here të flini, ose të përqafoheni kur ju pëlqen.
Për shembull, shpesh vjen lufta dhe shtrihet mes jush si një fëmijë
që ka frikë të qëndrojë vetëm në një dhomë të errët ngjitur.
Lufta, thotë ai, ka shumë numra në arsenalin e saj:
dy kushërinj – një thes me eshtra,
një mijë e treqind e nëntëdhjetë e pesë ditë rrethim qyteti,
tri pako me ndihma humanitare: gjalpë, kanaçe, qumësht pluhur, tre copë sapunë.
Katër veta vijnë për ty, secili me një pushkë mbi supe.
Tregojnë listën, ju shoqërojnë me eskortë të armatosur
nëpër qytetin e errtë. Dy herë gjersa ecën
dëgjon granata që fërshëllejnë mbi kokë.
… Nga barakat pesë herë gjatë natës nxjerrin në shi
çojnë te humnera ku dyzet e tre tashmë po kalben,
dhe gjithherë mendon: tani më në fund do vdes
dhe do ia pranoj Zotit – e gjitha ishte thjesht një shaka e keqe.
E ata ju hedhin me fytyrë në pluhur
ju vënë tytat pas koke, duhet gjatë të rrini shtritë
dhe prej atëherë, thotë, nuk dua më të ëndërroj –
të gjitha këto kujtime i di, dhe nuk janë aq mashkullore,
kur vrapon pyllit, e ata qëllojnë pas shpine,
kur plumbin ke në kofshë, e ti gjithnjë hesht me baltën në fytyrë.
Dhe pastaj një pemë e madhe dhembjeje pa gjethe rritet mbi gjoksin tim, pulson,
dhe ti nuk përgjigjesh, sepse çfarë mund të thuhej fare për këtë.
Dhe fshin, fshin, fshin atë baltë nga fytyra e tij, madje përmes ëndrrës.
Madje
edhe kur është larg.
SILUETAT NGA DRITARET E NDRIÇUARA
Kanë një apartament zyrtar – dritaret me pamje kah oborri i burgut,
kanë një fëmijë të sëmurë, dhe çdo gjë e zakonshme me ta.
Natën vonë, kur djali fle dhe enët janë larë,
kur qyteti ngrihet me bukurinë e sheqertë, i qetë,
në legen dy peshq të mëdhenj shllapuriten me zë,
dhe diku në haustor qan një mace e verbër budallaqe,
ajo ulet dhe mendon: ja, burri i saj
çdo mëngjes nga parajsa del dhe drejt e në ferr zbret.
Dhe atje të gjithë hajna të ndyrë janë, ndërsa ai
ka një aureolë aq vezulluese
sa që ndonjëherë ka frikë ta përkëdhelë në kokë.
Verës do duhej të shkonin në fshat – vogëlushi është shëndetlig këtë vit,
këpucët duhet dhënë për riparim. Të zihet supë…
E ai, gjersa ajo zhytet në gjumë, thjesht po ia nxjerr dhëmbët dikujt,
i lodhur gëlltit vodka me një koleg pas një ndërrimi të ashpër
dhe thotë: Nuk më shkohet në shtëpi. Atje është ajo gruaja budallaqe
dhe vogëlushi është sërish i sëmurë. Thjeshtë, në shtëpi është ferr.
***
Nuk do këndojnë këngë, se kur të dëgjojnë fëmijët e fëmijëve të tyre
diçka lidhur me të, do hidhen nga shtrati sapo ora të shënojë katër, të frikësuar
me atë jehonë në palcën kurrizore. Pjesët e ndryshme të vdekjes
është e pamundur të bashkohen në një tërësi, gjithmonë mungon një e katërta
e taktit apo trupit.
Harta është e grisur skajeve.
Dera e shtëpisë po ndryshket pa shpresë, është roja jote natën.
Në agim, jargët helmuese piqet në çdo gojë.
Të gjithë këto grumbuj hiri kanë një emër
dhe përsërisin thirrjet e tyre të vazhdueshme pa pushim –
shumë të mprehta, si klithma paniku, shumë të gjata për një këngë
për fushën, qytetin e bërë shoshë, të kthyer përmbys,
për tokën e zezë që Zoti më në fund do e shndërrojë në pluhur pçr qefin e tij.
***
Kjo vetmi do mund të quhej Miriam, ose Ester.
Me vajin e foshnjave vegjëlia futet në tokë.
Fjalët kaherë shtrëngohen mes ujit dhe kripës.
Nën flamur në gjysmështizë qindra grykë të ngjirura
të huajsh qeshin me ulërimë, të shpuara me ashklat e gjuhës.
Kjo vetmi është e ftohtë, e përhapur dhe kaq e pafund,
që as edhe i huaji s’e do.
Fëmijët që nuk i zë vendi dalin jashtë
nga shkolla këmba këmbës, qëndrojnë buzë detit si para gjyqit.
Kërcasin në ajër antenat e degëve të vyshkura
dikush transmeton fortë kodet e djegies.
Kjo vetmi mund të quhet Sevgil ose Selime,
të njelmët janë dhe gjithmonë më të thellë emrat e të braktisurve.
Dhe ajo del. Nervoze me gishta zhubros
nyjën e zezë të shallit, të zbehta janë buzët e saj,
kush është, pyetën. Marrje, a na dëgjon ndokush akoma?
Deri pak më parë dikush dërgonte emrat tanë.
Marrje, bir, a dëgjon, më dëgjo, mua dëgjomë:
të gjithë u larguan nga bregu, kërko në ujë.
PALETA
Shtatori kthehet për të ndryshuar gjithçka.
Me çarje tektonike shpërthen lumi i dendur i zi,
bart mësuesit që me vizore të fshikullonin shuplakat
në shkollën e manastirit
ose ndoshta
në medrese,
miqtë e humbur – fantazmat me fytyra të bardha,
pëshpëritje e britma, dhe pakëz shkumë,
dhe vajzat nga dhomat e përgjumura të fshatit
që në çast, lehtësisht kalojnë vijat e verdha.
(Të gjitha ata së pari duan të heqin qafe theksin,
trupat e tyre gri të ftohtë e të hollë si të peshqve,
pastaj, për dresurën e përshtatshme, pranojnë rregullat e lojës,
lidhjen dhurues-pranues e ruajnë me mjeshtëri).
Në tramvajet e tejmbushura, të varfrit këndojnë me zë të lartë
se si mbi shtëpi nga Ukraina fluturojnë zogjtë.
Nëse ky muaj të gjithëve do na presë me të njëjtin teh,
prej nga atëherë shpresa se do shpëtosh i gjallë,
i pa infektuar.
Në qiell mbi qytet pambuk i sheqer-vaniljes noton.
Që të flesh numëron reflektimet e dritës mashtruese.
I kërrusur mbi kafenë e mëngjesit, Mexhnuni im i çmendur,
nuk do kujtohesh më se ku ke menduar të shkosh.
Shtator. Në ajër erë e gjelbër e kënetës.
Burrat tani janë në prag të krizës nervore.
Unë do të të prijë, ndiq gjurmët e mia.
Kumbullat e shtrydhura të fenerit pikojnë
lëngun e vet mbi supet e tua.
Kurrfarë mësimesh më.
Çmenduria jote gjithnjë do jetë e lartë.
Dhe thjesht – mbaj mend – lidhe për kyç perin:
shtatori kthehet që përsëri të ndryshojë gjithçka.
AI SHKRUAN
Nuk i deshën në tokë dhe i harruan mes reve
Yuri Andrukhovich
Nënë, nuk ma dërgove foton tënde
dhe pothuajse harrova pamjen e fytyrës sate,
do të qash, e di, se shqetësim po të sjell
por çdo fatkeqësi nuk është veçse një njollë gjaku
në një këmishë kremtimi.
Jeta është shtëpi e ndërtuar buzë rrugës
antike, ukrainase, e jona, dypjesëshe,
këtu qajnë, duke larë të ndjerin, atje
për festë vajzën zbukurojnë me lule,
vetëm ëndërro, nënë, që kam ardhur të t’vizitoj,
dhe të ulem në anën më të ndritshme.
Ti akoma po qan, nënë, të qarat nuk të ndalen dot,
Mezi po ta shoh fytyrën, se fytyrat nuk kanë shumë rëndësi,
por flokët e tu – më kujtohen – mbajnë erë kokoçelë.
Të gjithë duan diçka nga ne dhe po shqetësojnë folenë e ushtrisë,
ku krahina shtrihet si një peshk i qelbur.
I shkrova Andriut – gjatë, e gjerë, me energji,
por përgjigje assesi nuk ka – ka mundësi që adresa të jetë e gabuar.
Më herët ai më pat shkruar: e mbante mend shijen e karameleve ngjitëse
që solli babi nga qyteti, hendekun e lagësht pas shtëpie,
e në shtëpi, Pjetri im, nga tani ne mund të shkojmë vetëm me karro topi,
të vërtetën thoshte nëna: do ishte më mirë të ishim peshkatarë.
Shiu godit me tupan, balta zhytë frontet.
Ne ecim të pashpresë përgjatë lumenjve dhe nën re.
Harroj gjithçka, sikur më është derdhur kujtesa.
A këndon, nënë, ende në korin e kishës Gafi?
***
A po u ndodhë të vegjëlve vërtetë diçka e madhe?
Dërrasat e kalbura të dijes kërcasin nën këmbë.
Tanimë e di, për shembull, se si gjatë luftës
në shtëpitë e ngushta, pulsojnë nga dritat pemët e Krishtlindjes,
se si era, e privuar nga jeta, nga një shkrumbim fushe
vendos një stentë midis mureve të aortës,
se si Gaspari, Balthazari, Melchiori
nxitojnë me ambulancë me farin, shpuar nga plumbi,
se si nga mëshira për robërit rriten pyje të çuditshme dhe të dendura,
dhe pastaj në shtresë thëngjilli shtrihen mbi shpirtin e errët.
Dritë, këlysh i kërleshur, rënkon pranë jastëkut,
dritë e hollë dhe e bardhë, bora do ftohë fytyrat
dhe do i fiksojë ato gjersa shndërrohen në personazhe,
gdhenden nën zemrën e tokës.
Deri në pranverë
le të mos jetë ngrohtë, le të rrijë ky qefin shenjtëror.
A është ajo që ndodhi e mjaftueshme për atë, vërtetë të madhe,
apo nga dhimbja do rritet një pemë e madhe – këtu,
të trokasë me luleshtrydhe të përgjakura në dritaret e dhomave të natës?
Ku e ke marrë këtë dritë të hënës, dashuria ime?
Pak uri, dëshpërim dhe qumësht, dhe zhivë.
Nga përmbledhja Zmova derev (Komploti i drurëve)