César Vallejo, 1892-1938, Peru
NJË GUR I ZI MBI NJË GUR TË BARDHË
Do të vdes në Paris nën rrebeshin e shiut
Një ditë që tashmë më kujtohet.
Do të vdes në Paris dhe nuk më vjen turp
Ndoshta një ditë të enjte si dita e sotme.
Do të jetë e enjte, sepse sot, të enjten
Kur i shkruaj si prozë këto vargje, më dhembin kërcinjtë
Dhe asnjëherë si sot, gjatë tërë udhës sime
Nuk e kam parë veten kaq fillikat.
César Vallejo-ja ka vdekur, atë e qëlluan të gjithë,
Ndonëse nuk u kishte bërë gjësend ;
Atë e goditën rëndshëm me një shkop
Dhe me një litar; për këtë kam dëshmitarë
Ditët e enjte dhe kockat e kërcinjve,
Vetminë, shiun, udhët…
Jabanananda Das , 1899-1954, Indi
PORTOKALLI
Kur ta lë këtë trup,
A do të mund të vij prapë në këtë botë ?
Ah, sikur të mund të vija
Një mbrëmje dimri
E shndërruar në tulin e shijshëm
Të një portokalli të freskët
Te koka e shtratit të një miku që heq shpirt.
Rafael Aberti, 19O3 Spanjë
ÇFARË ËSHTË NJË ULLI ?
Çfarë është një ulli ?
Një ulli
Është një plak, një plak, një plak ,
Por është edhe një fëmijë
Që mban në ballë një degë
Dhe ka varur në brez
Një trastë
Përplot me kokrra ulliri.
Amrita Pritam, 1919, Pakistan
UNË DO TË VIJ PRAPË TEK TI
Unë do të vij prapë tek ti
Ku ? Si ? Nuk e di fare
Ndoshta si një vegim i imagjinatës sate
Do të vendosem te tabloja jote
Mbase si një vijë e mistershme në tablo
E heshtur, unë do të të shoh.
Ndoshta si një rreze dielli
Do të shkrihem te ngjyrat e tua
Dhe e bashkuar me ato ngjyra
Do ta pikturoj tablonë tënde.
Si? Ku? Nuk e di fare.
Por unë do të vij tek ti.
Në mos po, unë do të bëhem një gurrë
Dhe si një ujëvarë
Do ta përkëdhel trupin tënd me pika uji,
Dhe ashtu si freskia
Do të të shtrëngoj në krahë.
Unë nuk jam asgjë tjetër.
Megjithëse koha fluturon,
E di mirë se kjo jetë nuk do të më lërë asnjëherë.
Kur vdes trupi,
Bashkë me të vdes gjithçka.
Por fijet e kujtimeve,
Janë bërë me atome të pavdekshme,
Unë do t’i mbledh këto atome të imëta
Për të bërë me to fije për të thurur.
Unë do të vij prapë tek ti.
Helvi Juvonen, 1919-1959, Finlandë
NË KOHËN E SHKRIRJES SË BORËS…
Në kohën e shkrirjes së borës,
Kur shkëmbinjtë shfaqen sërish,
Çdo shkëmb ka moshën
E fytyrës së rrudhur të nënës,
Një fytyrë e ngrohtë ku bie dielli,
Kur dashuria e ka shkrirë akullin.
VASKO POPA, 1922, Serbi
SHTËPIA
Pasi doli dielli i parë i dimrit
Na erdhi për vizitë Agimi
Sharrëtar nga anët e Prishtinës
Ai na solli dy mollë të kuqe
Të mbështjella në një shami
Dhe lajmin se kishte blerë një shtëpi
Agim, më në fund ti ke një çati mbi kokë
Unë nuk kam çati era e mori me vete
Sigurisht ti ke një derë dhe disa dritare
Unë nuk kam as dyer as dritare
Ato m’i ka shkallmuar dimri
Së paku ti ke katër mure
Unë nuk kam as katër mure
Unë kam vetëm shtëpinë të thashë
Të tjerat do të vijnë vetvetiu
Hans Magnus Enzensberger, 1929-2022, Gjermani
HISTORIA E REVE
(ekstrakt)
Kundër stresit, andrrallave, xhelozisë, rënies shpirtërore,
Është e këshillueshme të soditësh retë.
Në mbrëmje, frizat e tyre të kuqe e të praruara
Qëndrojnë më lart sesa tablotë e Platinir-it e të Tiepolo-s.
Këto kryevepra më jetëshkurtra sesa gjithë të tjerat ,
Të cilat është më vështirë t’i numërosh sesa një kopé renash,
Nuk përfundojnë në asnjë muzé.
Arkelolgjia e reve – një shkencë
Për engjëjt. Po, po, pa retë,
Gjithçka që rron, do të vdiste. Ato janë shpikëse të mëdha :
Pa retë, nuk do të kishte zjarr, as dritë elektrike.
Po, në rast lodhjeje,
Tërbimi dhe dëshpërimi, është e këshillueshme
T’i ngresh sytë drejt qiellit.
Ante Popovski, 1930, Maqedoni e Veriut
ARDHJA E PRANVERËS
Në mesnatë, befas frynë
Ato erëra të marrosura pranvere
Që i bëjnë të kërcasin trarët e shtëpive.
Ato u ngjanin ishujve të gjelbër që i merr uji
Një litari të nderur mbi det
Ato ishin flurudha e kthimit të frutave…
Dhe papritmas u fik qiriu i ndezur
U hap kanati që tundej
Dhe përtej kodrave
Fillimisht vërshoi një bardhësi e kryehershme
U turr drejt qiejve
Pastaj shpërtheu drejt tokës dhe drejt shpirtit
Solemniteti i pranverës së pafundme.
Rutger Kopland, 1931-2012, Holandë
DAVIDI*
Nuk ishte fjala për t’i bërë shtatoret,
Ato duhej “t’i çliroje nga mermeri”,**
Si të paskeshin qenë aty jetë e mot.
(Qershor i qetë në një ishull të bardhë
E të pabanuar, te një det i kaltër në të gjelbër.)
Dhe vërtet ai gjeti një gur madhështor,
Nën lëkurën e vet, gjeti një makinë të përsosur
Prej truri, muskujsh, zemre.
Dhe kurrfarë mundimi, kurrfarë vrapi
Nga koha e dikurshme deri tek ardhmëria,
Vetëm një qëndrim, një forcë krenare
Prej miliarda kristalesh,
Kopje e përkryer e rinisë.
*Skulpturë e Mikelanxhelos
**Citat i Mikelanxhelos
Makoto Ooka, 1931-2017, Japoni
ZGJEDHJA E VDEKJES
Këtë verë unë ndenja ca kohë në Havai
I mbytur në punë siç isha, as që bëhej fjalë të lahesha në det
Mezi kisha kohë të luaja duke u hequr si turist
Ajo që më lë më shumë mbresë në Vaikiki
Qe një peshk i Qendrës Oqeanografike
Por nuk qe fjala
As për një peshk tropikal
As për një peshkaqen
As për çfarëdo lloj peshku tjetër që notonte në akuarium
Në një kënd të korridorit
Në ekranin e një aparati televiziv
Një akrep deti sa hap e mbyll sytë
I përpinte me një kafshatë viktimat e tij
Skena zhvillohej në heshtje të plotë
Akrepi i detit qëndronte i përgjumur
Befas para tij përhapej një re rëre
Por ai që ngjante tëpkë si një shkëmb
Nuk kishte lëvizur fare nga vendi
Sa i përket peshkut të gëzuar që nuk mendonte fare për rrezikun
Nga mugëtira ai ra në terrin e zi
Duke ndërrur vendbanim vetëtimthi
Sa fat që pati
Ai peshk i vogël që vdiq
Duke kapërcyer me aq lehtësi
Kufirin që ndan jashtësinë nga brendësia
Tashmë i shtrirë në shtratin e butë
Ku e priste një shtresë e trashë lëngu gastrik
Ai nuk ka gjasa të zgjohet ndonjëherë
Rui Nogar, 1935-1993, Mozambik
ALTRUIZËM (NË EMËR TË LAVUAZIERIT)
Dëshiroj të vdes
Në kohën e duhur
Të kem një qivur plumbi
Lotët e familjes
Dhe një kufomë gjeometrike
Por prift nuk dua
Bëj durim, nënë
Qielli ku ti mendoje se do të shkoja
Do të jetë toka që do të më presë
Dhe kur askush
Nuk do ta ketë mendjen tek unë
Dhe plumbi do të lodhet nga gjeometria
Dhe unë nuk do t’i hyj më në punë askujt
Do të kthehem në tokë qetë-qetë
Dhe me gjithë dëshirë
Me gjithë dëshirë ju betohem
Do t’i ngop
Me mijëra parazitë
Këtë do të bëj që të mos thonë
Se nuk hyra në punë për asgjë
Lucille Clifton, 1936, SHBA
MUA MË AKUZOJNË…
Mua më akuzojnë se merrem me të kaluarën
Sikur atë ta kisha krijuar unë,
Sikur ta kisha gdhendur si skulpturë
Me duart e mia. Unë nuk e kam bërë këtë gjë.
Kjo e kaluar më priste
Kur erdha në jetë,
Një foshnjë që nuk shihej me sy dhe pa emër,
Dhe unë, e shtyrë nga një dëshirë nëne,
I dhashë gji
Dhe i vura emrin
Histori.
Tashti ajo është bërë njerëzore
Duke mësuar gjuhën e përditshme,
Duke sjellë ndër mend fytyra, emra, data.
Kur të jetë në gjendje të udhëtojë fillikat,
Ajo do ta bëjë këtë gjë,
Ruhuni prej saj.
Vladimira Cerepkova, 1946, Çeki
PËR EVA O.
Mos fol me mua si me një të vdekur
Mos fol me mua si të isha një njeri i ndjerë
Fol me mua
Sikur unë të mos kisha lindur
Fol me mua sikur të isha një pemë
Abdul Hadi V. M., 1946, Indonezi
FATI NJERËZOR
Në mes të pyllit të stërgjyshërve të mi
Unë jam veç një pemë mangoje
Ajo nuk lidh fruta, nuk nxjerr gjethe
Im atë më thotë : Vërtet trualli ku ke mbirë
Nuk është pjellor, por ti me bulçitë plot
Gjithnjë vazhdon të hash fruta
Nga pema e gjyshit tim.
Hera-herës, netëve
Pa e marrë vesh gruaja ime
Unë vjedh e ha fruta ende të papjekura
Nga pema e tim biri
Torild Wardenaer, 1951, Norvegji
HIR
Në pyll
Nata
Një fatbardhësi e errët
Hir
Prani hutinësh
Dhe engjëjsh
Unë jam
Një pikë e artë
Në sqepin e një zogu shtegtar
Që çlodhet.
Maria Mercé Marçal, 1952-1998, Katalonjë (Spanjë)
NATA MË KAFSHON…
Nata më kafshon
Me dhëmbin e saj të mprehtë
Dhe qafa ime rrjedh gjak.
Poshtë gurëve,
Akrepi
Hedh e stërhedh valle.
Shiu udhëton
Deri te dhoma ime
Ngadalë-ngadalë.
Shkalla e errët
E dëshirës
Nuk ka përmakë.
Kamal Zerdouni, 1953, Marok
Në valixhen time:
Varri i nënës sime
Lagjet e fëmijërisë
Pakëz nga kjo tokë
Që i qetëson bredhjet e mia
Eukalipti dhe hibiskusi
Për të yshtur
Gështenjën dhe rrapin
Dhe trishtimin e atyre që më dënojnë me vuajtje.
Në valixhen time:
Buzëqeshjet dhe zërat
E një grushti njerëzish të gjallë
Që kanë shumë rëndësi për mua
Dhe e ndalin në vend kohën
Fundin e trallisjes
Bashkojnë të shkuarën e të tashmen
Afrikën dhe Europën
Duke i bërë një kontinent
Francis Combes, 1955, Francë
EUKALIPTI
Eukalipti
Zot i nderuar i kodrinave
Magjepsës i lodhur
Si një profet i moçëm
Që do t’i kishte rënë kryq e tërthor tokës
Në kërkim të paqes e të së vërtetës
Dhe të ishte sëmurur nga lebra.
Lëkura e tij bie përdhé çika-çika
Duke na dhuruar
Pergamenët e tij
Të rëndësishëm e të palexueshëm
Dhe trashëgimin e frymëmarrjes së tij
Kundërmuese dhe balsamike.
Eukalipti, Bamirësi.
Hélène Dorion, 1958, Québec (Kanada)
PYJET E MIA…
Pyjet e mia janë trungje historie
Ato janë akrepa që sillen
Nëpër stinë ato shkojnë
Nga lindja deri në perëndim deri në jug
Dhe deri në veri
Pyjet e mia janë kafazë vetmie
Listela druri të vëna në njëfarë largësie
Në një natë që është aq e errët
Ato janë shtëpi pa familje
Trupa pa dashuri
Që presin t’i gjejë dikush
Në mëngjes ato janë
Fraza që dikush u ka hequr vizë dhe pendime
Ato janë një lëmsh në grykë
Kur zogjtë rifillojnë të fluturojnë
Pyjet mia janë gishta që tregojnë
Vise që ndodhen gjetiu vise nga ku nuk ka kthim
Pyjet e mia janë gjemba që zgjaten në të gjitha drejtimet
Ato e dinë se çfarë ka vendosur mosha
Ato janë vija të hequra me laps
Në letrën e kohës
Ato kanë në vetvete peshën e detit
Heshtjen e reve
Pyjet e mia janë një kalim i gjatë
Në fjalët tona për ekzilin dhe mbijetesën
Pak shi mbi plagë
Një rreze që mban gjatë
Me butësinë e saj
Dhe kur unë shëtit në to
Këtë e bëj për të lundruar si në det të hapur
Drejt vetvetes
Farhad Pribal, 1961, Irak
*
Kafka thotë: gjithçka është e zezë.
James Yoyce thotë: gjithçka është ngjyrë hiri.
Modgliani thotë: gjithçka është qafë e gjatë dhe e hollë.
Strindbergu thotë: gjithçka është një konflikt i përjetshëm
midis burrit e gruas.
Darwini thotë: gjithçka është lavdi fitimtarëve.
Lawrence-i thotë: gjithçka është seks.
Einsetein-i thotë: gjithçka është relative.
Marx-i thotë: gjithçka është para.
Gorki thotë: gjithçka është luftë e klasës punëtore.
Bretoni thotë: gjithçka është ëndërr.
Aragoni thotë: gjithçka është Elsa.
Hedayat-i thotë: gjithçka është fantazi.
Monet-ja thotë: gjithçka është pambuk.
Unë them: gjithçka është pengesë
për të arritur te bukuria.
Liu Xia, 1961, Kinë
KARRIGE E ZBRAZËT
Karrige e zbrazët karrige e zbrazët
Kaq shumë karrige të zbrazëta
Nëpër botë
Karrigia e zbrazët në tablonë e Van Gogh-ut
Ka një bukuri dalldisëse
Unë jam ulur fshehurazi në të
Doja të tundja këmbët
Por fryma që kalonte pranë karriges
I kallkanosi
Ato nuk mund të lëvizin më
Van Gogh-u tund penelat
Të nisesh të nisesh të nisesh
Këtë mbrëmje nuk do të ketë ceremoni natore
Van Gogh-u më hedh një vështrim zhbirues
Unë i ul qepallat
Si një poçe e sapomodeluar
Unë ulem midis flakëve të luleve të diellit
8 gusht 1999
Hassan Sulton, 1966, Taxhikistan
ROBINSONI
Historitë që i kam lexuar në fëmijëri janë harruar,
Historitë e fëmijërisë janë shkëputur nga unë.
Unë renda atje ku më shpunë jeta dhe fati,
Historitë e fëmijërisë kanë mbetur prapa meje.
Por mua më kujtohet një histori,
Një histori e bukur dhe e këndshme si një kujtim fëmijërie,
Historia e një udhëtari që dallgët e hodhën në një ishull të shkretë.
Po, po,
Historia e famshme e Robinson Crusoe-s.
Por sa keqardhje të madhe që ndiej, sa keqardhje të madhe!
Unë që kam qenë si Robinsoni,
Koha ime robinsoniane ka ikur.
Lavdia ime mbretërore ka ikur.
Tashti, unë jam skllav i Premtit,
Varfanjak e fatkeq në kthetrat e Premtit.
Maarja Kangro, 1973, Estoni
HISTORIA E DORËS SË PADUKSHME
Një ditë që lart nga qielli
Zuri të binte gjak :
Me gjasë, dikush kishte kafshuar
Dorën e Padukshme
Të rregulluesit të madh.
Vallë, kush e kishte bërë këtë gjë?
Një revolucionar i shkollës së vjetër?
Një besimtar që donte t’i zhbënte besimet?
Një Frankenstein plot shpresa?
Gjaku ushqyes rridhte,
Gurmaze rënkuese pinin me shumicë.
Gjithnjë e më shumë kishte
Energji që vjen nga gjaku, kurmagjak,
Mullinj me gjak, motorë me gjak.
Panglos-i deshi të thoshte diçka me zë të lartë,
Por goja e tij ishte
Plot me gjak të shijshëm.
Atëherë gjaku
Zuri të mpiksej.
Qielli u kthjellua, u bë i kobshëm,
Disa vetë deklaruan
Se dora nuk kishte ekzistuar ndonjëherë
Dhe se gjaku që kishte rrjedhur
Nuk kishte ardhur nga qielli.
2008
Përktheu: Anton PAPLEKA