Ndonjë fjalë (edhe) për këtë qytet
Më parë se kryeqytet (legjendar) i Mbretërisë se Bashkuar Britanike, Londra (ime) kësaj radhe, e ka emrin Arben, Rrahman, Jeton, Edison, Bejtullah, Uran… dhe D R Oakley-Hill, një anglez në Shqipëri.
——————
Londra e mesit të muajit prill, (ky vit), as për se afërmi, nuk ngjante në kryeqytetin e kënduar të Mbretërisë së Bashkuar. Në vend të zhumhurit dhe shkëlqimeve dritëmëdha, qytetin e mbërthente kohë e keqe. Bënte ftohët. Shiu me breshër ndërroheshin, me njëri tjetrin, paianda. As Picadylli Circus i famshëm, as Trafalgar Square, me marifetet e tyre mahnitëse arkitektonike, as sahati i kullës, Big Ben vetë, as Tower Brigde (Kulla Urë), nuk e kishin atë nurin, që të vjen ndërmend, sa herë e kujton këtë metropol, qytetin e dytë, për nga madhësia, pas Moskës, në Evropë. Atij moti të përzishëm, çfarë merrte ato ditë në Londër, iu shtua edhe një maratonë gjigante që, pa fije mëshire, paralizoi tërë qytetin, sikur të ishte një uzurpator. “… Vrapuesit fantastikë/ në udhën njëkahëshe/ njëkahëshe e kanë përshëndetjen” – (Rr. Dedaj).
Prandaj, as që bëhet prova më e vocërr që të vilet asgjë nga bukuria, as të vihen në pe xhevahiret e tij, më të cilët, duhet pranuar, ky (krye)qytet është tejet i pasur. (Si çdo qytetet tjetër në botë, i madh a i vogël qoftë, Londra aq më parë, moti kohë është “regjistrua” dhe shtrirë gjerë e gjatë, në hapësirat e faqeve të pafundme të internetit. Mjafton të ndeshësh në goglën e parë (lexo: google-n) që të vjen para sysh, krah më krah, të hapet Londra me letërnjoftimin e saj. Me CiVi-në e saj. Me tërë historinë e saj të pasur, të re e të vjetër, që mund ta lexosh në shumë gjuhë të botës, pos në gjuhën shqipe. Pse?).
***
Prandaj në këtë shtegtim, asnjë fjalë për atë që është e regjistruar atje, në google, pra. Do të jemi në shoqëri me njerëzit tanë që, në çast, bëjnë të harrosh që gjendesh në Londër, kur përnjëherësh rrëshqet në Prishtinë, në Tiranë, në Opojë dhe kudo tjetër në shqiptari. Nëse rrëfimi nis pikërisht me nipçen tim Tonin (Jetonin), mos të merret për të keq. Jo për fis që jemi, por ai është “fajtor” për të gjitha. Pas shumë grishjes të pareshtura, më në fund, trokas në dyert (e “oborrit”) të tij, në Londër. Me pret ashtu siç pritet, jo i afërmi, njeriu i fisit, por çdo shtegtar nga atdheu, kur prish qetësinë e trishtueshme të mërgimtarit. Toni, (Jetoni, pra) është ish student i arkitekturës në Prishtinë. Me prirje të mëdha për art, veçmas për poezi. Njohës dhe adhurues pasionues i muzikës klasike, sidomos i asaj të lehtë franceze. (Dëshmi për këtë konstatim janë raftet e mbushura me lloj-lloj disqesh e disketash të kësaj muzike!). Toni, që tash e disa vjet më parë, në Londër ushton “profesionin” e taksisë, është edhe një lexues i zellshëm i librave. Asnjë ditë, në asnjë relacion taksie, nuk niset pa libër në makinën e tij. Gjersa gjendemi në një kryq sheshes të Londrës, spontanisht shtrij dorën dhe nga “xhepi” i derës se automjetit tij, nxjerr përnjëherësh, dy libra:”Qyteti pa reklama” dhe “Qajtore”. I pari i Kadaresë dhe, i dyti i Edison Ypit. Tek ky i dytit zë fill e tëra. E para, ishte befasia prej nga në duart e nipçes tim, libri i mikut tim të mirë Edison që, aty midis Londrës, emri i tij nuk tingëllonte ndryshe, po si emër tipik anglez! Me padurim hy në “Qajtoren” e tij. Pothuaj se të gjithë titujt e reportazheve brilante të këtij reporteri të preftë dhe të shkëlqyer, me kujtoheshin, nga se shumicën i kisha lexuar më parë në faqe gazetash shqiptare. Të Tiranës dhe të Prishtinës. “Hello Gill” ishte titull i njëzet e tetë, i fundit në këtë m përmbledhje piramidale, (Botime Maluka, Tiranë – 2007) dhe i pari që, aty për aty, me hynë në punë dhe me del në ndihmë për këtë paraqitje time “ekskluzive” nga Londra e muajit prill 2008. Pse m’u ngjit për kureshtje pikërisht ky titull, nuk është vështirë të deshifrohet. Pa humbur kohë, në çast, e lexoj. Në fillim, ishte lexim e pastaj, pastaj ishte gëlltitje! “Anglezët janë pordhacë dhe nervozë të padurueshëm… Gjerbin pa pushim kafe të holla të neveritshme si lëng gështenjash në filxhanë të mëdhenj, të thellë si gaveta ushtrie….Nuk llafosen si të gjallët… të gjithë të dukën belbanë… Profesorë universitetesh, filozofë të shquar, shkencëtarë me nam, e shtyjnë jetën në shtëpi aq të vogla, të vjetra, të mjera, që duhet të kenë qenë shtëpi minatorësh ngritur shpejt e shpejt, pas ndonjë përmbytjeje këtu e nja dy a treqind vjet më parë. Të qarët të merr ato shtëpi t’i shikosh. Malësorët e Shqipërisë, ata që sot po u afrohen qyteteve, do të refuzonin të jetonin në shtëpi të tilla… Londra ka aq shumë zgëqe të fëlliqura, sa nuk kanë të gjitha barakat e Shqipërisë së bashku, ujëra të fëlliqët, rrëkera si gjarpinj… Më të shumtat e shtëpive i kanë pa themele. Muri i hollë i tullave ngrihet drejt nga toka. Po t’i pyesësh thonë se këtu nuk ka renë kurrë termet… Metroja e Londrës është më e vjetra në botë. Plot kthesa nga më të rrezikshmet… Ajo metro do të dukej krejt e vdekur, sikur në shkallët e saj të mos shfaqeshin hera-herës, me klithmat e tyre plot jetë shqipet e maleve, hamshorët e fushave dhe luginave, djemtë diva nga kalaja e Dodës, Matit, Skraparit, Roskovecit, Divjakës etj.”.
Pavarësisht nga e vërteta se Edisoni ynë, mund të ketë pasur ndonjë inat me A. Gill, gazetar i “Sunday Times” të Londrës, për ndonjë shkrim jo korrekt të tij nga Shqipëria, në gazetën e tij londineze, absolutisht pajtohemi me Edisonin dhe përshkrimin e tij. Nga kjo mbresë, i vrarë që kishin atë çast, vrojtimeve të tij, me qejf, do t’ia shtonim edhe ndonjë pikë (faqe). Të zezë, kuptohet.
***
“… Edhe Temza më shumë përngjanë/ në gjarpër se në lumë…/ Plakushi David Evans i Londrës/ s’ka ide si vdesin/ yjet e qiellit tim…/ Kthej të bukëtari/ që gatuan gurabija/ si furrtarët e vjetër të Prishtinës…/ Në Londër në vend të vjeshtës/ po hyn mallëngjimi i verdhë me “Njerëzit e zbrazur” të Eliotit…/ Në Muzeun Britanik edhe më tej/ lashtohet Vrapuesja e Prizrenit…/ As të vdesësh/ as të jetosh pa vdekur/ Hamlet i Kosovës…/ Kthehu në rrugën e parë majtas/ Të pimë nga një kafe të djathtë/ të kësaj dite të majtë…
E kështu me radhë deri në pambarim, derisa “pimë nga një kafe të djathtë, të kësaj dite të majtë”, kur “Shiu qan në Kew Gardens”, a diku tjetër në Londër, tretemi ne vargjet dehëse të poetit të mirënjohur kosovar, Rrahman Dedaj, me të cilët xhevahir është përplot vëllimi i tij me poezi “Zoti thoshte ndryshe Adam”, botuar, vitin e kaluar në Londër.
“…Udhë nuk ka/ udhët bëhen duke ecur”, thotë poeti në vargun e tij të urtë e të mëmçur. Me dëshirën më të madhe të bënim udhë duke ecur, sikur poeti Dedaj edhe më tutje të mbetej besnik premtimit “Unë ende blej gazetën/ në Finchley Road”. Edhe atë vetë, bash sikurse mikun e tij, Sh. Haxhiun, “Në Londër mori banesë/ Por vdekja i ra në adresë”. Edhe poetit të shquar shqiptar, Rrahman Dedajt, kohë më parë, “vdekja i ka ra në adresë”, diku në Londër.. Ai ndërroi jetë, larg vendlindjes, larg Prishtinës, larg Pnuhës, ku “Asnjë liri më e vajtueshme/ se në kavall të Mursel Dedajt”, nuk është.
***
Në Oksfordin e Universiteteve, nuk ngjitëm nga nostalgjia se, këtu e njëzet e tetë vjet më parë, kisha realizuar emisionin në seri (bashkë me TV Shkupin), kushtuar universiteteve (më) të lashta të Evropës. Jo! Atje me grishte zëri i Arben Pupocit, me origjinë nga Gjakova, i lindur dhe i rritur në Mitrovicë, tani gjithnjë të ndarë nga gjiri familjar i Kosovës se pavarur. Kosova, njëzëri pajtohemi me Arbenin, në takimin tonë në Oksford të Mbretërisë së Bashkuar, kur nuk do të jetë e lirë dhe e pavarur, pa e zhbërë atë vijë të mallkuar që e ndanë Mitrovicën nga nëna Kosovë. Arbeni, nuk ishte më ai, siç e mbaja mend nga Prishtina. Djalosh i sertë dhe rebel. Emër i ri dhe i freskët në gazetarinë tonë të përgjumur, njëpartiake. Ashtu si ishte, guximtar dhe i pa kompromis, emri i këtij (gazetari) të riu, u bë i njohur në Kosovë dhe Shqipëri, njësoj. Ai edhe sot, me vendbanim aty, në Oksford, ushtronte punën e gazetarit. Raporton për një institucion shtetëror amerikan. Atë ditë merrej më aktorin dhe kineastin amerikan, me orgjinë shqiptare, Stan Dragoti, që kishte vizituar Kosovën, me ç’rast e kishin pritur funksionarët më të lartë politik dhe shoqëror të shtetit të Kosovës.
***
Një tjetër personazh i rëndësishëm, i pashmangshëm, i urtë, i edukuar dhe tejet i kultivuar, me të cilin kalohen çaste të paharrueshme sa herë të gjendesh në Londër, është edhe opojari, Bejtullah Destani. Dihet, ai është një punëtor i mirë shkencor. Një hulumtues dhe gjurmues i zellshëm. Njeri energjik që, mirë njeh bibliotekat e trasha të Londrës. Por, edhe ato e njohin atë dhe e presin duar (dyer) hapur. Meqë ishte i ftuar në Zagreb të Kroacisë, për te marrë pjesë dhe, për të dhënë kontributin e tij të çmuar, në një manifestim kushtuar njëqind vjetorit të Kongresit të Manastirit, zoti Destan nuk kishte shumë kohë të lirë në dispozicion. Prandaj, këtë e kompensoi duke m’i dhuruar disa libra, botime të Qendrës për Studime Shqiptare në Londër, sajues dhe redaktor i të cilave është vetë. Njëri ndër ta, ishte edhe libri me titull “Një anglez në Shqipëri”, i autorit, tash të ndjerë, D R Oakley-Hill. (Kujtime të një oficeri britanik 1929-1955).
Se çfarë reputacioni ka dhe sa i nderuar është në qarqet shkencore dhe përgjithësisht intelektuale të Londrës, B. Destani, sikur më së miri dëshmon falënderimi i bashkëshortes se oficerit britanik, zonjës Rabi Okli-Hill, botuar në faqen trembëdhjetë të këtij libri. “Familja Okli-Hill i është shumë mirënjohëse Bejtullah Destanit, këtij pinjolli të vërtetë të të gjithë “Bijve të Shqipes” që, me një zell të pashtershëm, ka ruajtur traditën e lashtë të popullit shqiptar për të nderuar, me besnikëri të pavdekshme, cilindo të huaj që ka në zemër interesat më të larta të Shqipërisë”. Zotëri Bejtullah Destani që, përnjëmend, më punën e tij të vyer, është në hullinë dhe shtegun më të mirë të Faik Beg Konicës, Tajar Zavalanit, Dervish Dumës e shumë të tjerëve, sapo të kthehej nga Zagrebi, e priste një tjetër udhëtim, kësaj radhe në Shqipëri. Në orët e mbrëmjes, në një nga hotelet e Londrës, kishte takim pune me reporteren e njohur shqiptare, Rudina Xhunga. Duhej të merreshin vesh rreth një emisioni të gjinisë së debatit shkencor, që pritej të xhirohej, ato ditë, në Tiranë e që parashihej të merrnin pjesë historianë tanë të njohur, ndër të cilët më i shquari ndër ta, akademik, Kristo Frashëri.
***
Për një kafe ngjitemi edhe deri tek i riu nga Prishtina, Uran Maxharri. Ai është një i ri fort inteligjent dhe i talentuar. Me prirje të theksuara për masmedia, në përgjithësi dhe, për ato elektronike, siç thuhet, në veçanti. Për këto të dytat ka mbaruar studimet e duhura dhe, plot shend dhe entuziazëm djaloshar, ishte kthyer përgjithmonë në Prishtinë dhe kishte zënë punë në një radiotelevizion privat. Mjerisht, pas vetëm disa muajsh martesë plotë idil, me profesionin që e do, ia beh stuhia e zhgënjimit dhe, Urani, tash baba i dy gocave, përsëri i kthehet “vendlindjes” se tij, në Londër, ku momentalisht bën punën e kamerierit. Medet!
***
Në të shkundur, kur qëndrimit të shkurtër në Londër, ngjashëm me atë të njohurën, sheqeri ruhet për në fund, gjithnjë në shoqëri më Arbenin (gjakovar, mitrovicas, tiranes, londinez…), ngjitemi mbi135 metrat e “The London Eye”, (Syrit të Londrës, pra). Nuk hipim në Rrotë (sikurse i thonë) e të shohim Londrën, as që nga ajo lartësi qiellore (një nga atraksionet e Londrës në mileniumin e ri), të shohim qytetin dhe t’i mrekullohemi bukurisë se tij, por, me bisht syri vjedhin Watterloo brige, në hije të Big Benit, ku sheshin kremviçe dhe fara të sheqerosura dy bashkatdhetarët tanë nga Kukësi a Shkodra tek janë. Sa t’i pyesim si u vete puna me idare e fitime dhe, me organet kompetente (të ndjekjes) londineze, punët si i kanë, pothuaj se edhe bie kambana e përshëndetjes sime, me Londrën e lagur në shi.
“… Na vjeshtoi shi i Londrës/ u trupëzuan bimët/ lulet amfibe u rriten…” – (Rr. Dedaj).
Shënim parantezal.
(Sikur mos të arri të shënoj gazmoren kur Arbeni me shpotiti duke me qortua se shumë lirë, për vetëm tre funta, e shita rininë! Kjo nuk prish punë fare. Do e shënoj me një rast tjetër. Atëherë çdo gjë do të jetë e qartë. Derisa i premë buletat për të hipë mbi Rrotë(!), unë thashë se jam i pensionuar, njeri i moshës se tretë, kur më s’i duhet, as Londra as sytë e saj mëkatarë!).
————————
Nga takimi i përzemërt me dy bashkatdhetarët mi kuksjanë (a shkodranë) në Urën Waterloo mbi Temzë, kur si klandestinë, shitnin kremviçe dhe fara të sheqerosura. Puna u vatë mbarë!,