Fjala ‘migraine’ vjen prej greqishtes, që pak a shumë do të thotë ‘dhimbje në gjysmën e kokës’. Është një problem i shpeshtë që prek 1 në çdo 10 persona. Takohet më shumë në femra, dhe përjetohet më keq prej moshave 20 dhe 50 vjeçare. Zakonisht influencohet nga kushtet ambjentale, dhe gjenetike. Nga kjo sëmundje, mendohet të kenë vuajtur njerëz famoz si, Julius Caesar, Elvis Presley, Charles Darëin, Karl Marx, Tchaikovsky, etj. Nga ana ekonomike, vetëm në vitin 2018, migrena i ka kushtuar Australisë rreth 35.7 miliardë dollarë.
SHËNJAT E NJË DHIMBJE MIGRENOZE
Një dhimbje MIGRENOZE KLASIKE, (Classic migraine), zakonisht gjendet në anën e djathtë të kokës, dhe paraprihet nga aura, pra me ç’rregullime të pamjes (vizive), që pasohen me ndjenjën e të vjellurit, apo me të vjella (nausea dhe vomiting). Ndërsa një tip tjetër, është MIGRENA e ZAKONSHME (Common migraine), nuk paraprihet me të ashtquajturen ‘aura’, pra ska çrregullime vizive, në këtë rast, dhimbja e kokës mund të shoqërohet vetëm me ndjenjën për të vjellur, ose të vjella. Ndër shenjat e tjera shoqëruese mund të përmendim edhe ndjeshmërinë ndaj dritës, zhurmave dhe ernave të ndryshme, përfshi parfumërat. Migrena tek fëmijët paraqitet jo si dhimbje koke, por më së shumti si dhimbje e herë-pas-hershme barku. Kohëzgjatja e një goditje (ataku) migrenoz, mund të jetë e ndryshme, në njerëz të ndryshëm, por zakonisht, ai zgjatë mbi dy orë.
KUSH E SHKAKTON MIGRENËN?
Mendohet që të shkaktohet nga zgjerimi apo enjtja e enëve të gjakut mbrenda dhe jashtë lëkurës së kokës, (scalp), në ato njerëz, që kanë enët e gjakut shumë të ndjeshme. Si rezultat, në këto enë gjaku, pompohet më shumë gjaku, duke dhënë ndjenjën e një pulsimi, (throbbing sensation), prandaj kjo quhet edhe ‘dhimbje vaskulare e kokës’, (vascular headache).
FAKTORË NXITËS/AKTIVIZUES, (TRIGGER FACTORS), PËR NJË ATAK MIGRENOZ MUND TË JENË:
Streset, emocionet, ernat e këqia, disa lloje ushqimesh si: djathi, portokallat, domatet, çokollatat, verërat, (sidomos vera e kuqe). Të ftohtat, si: akullore, etj., kemikate të ndryshëm që përdoren për rujatjen e ushqimeve, (food additives), si MONOSODIUM GLUTAMATE, zakonisht shkakton të ashtëquajturën, ‘dhimbje koke nga ushqime aziatike) (Asian food headache), Sodium nitrate, që shkakton të ashtquajturen ‘dhimbje koke nga sallamrat, (hot dog headache), dhe Tyraminë, që shkakton të ashtquajturën, ‘dhimbje koke, apo migrenë nga Tyramina’, si dhe rritje të tensionit. Faktorë të tjerë nxitës, mund të jenë edhe mungesa e gjumit, apo një gjumë i pamjaftueshëm, uria, strese të vazhdueshme fizike, ndryshimet hormonale (para mensturacioneve/periodave, apo marrja e kontraceptiveve, shtatzania dhe ovulacioni). Dritat e forta, ndriçimet reflektuese, përfshi ato televizive, (TV), ndryshimet atmosferike, zhurmat e mëdha, parfumet e forta, dehydrimi, dhe në disa njerëz, edhe kafeina. Trajtimi i dhimbjeve migrenoze të kokës konsiston në mjekimin akut abortive, dhe terapine parandaluese (preventive therapy). Trajtimi akut, ka për qëllim që të ndalojë progresionin e atyre dhimbjeve që kanë filluar, ndërsa mjekimi preventative ka për qëllim që të reduktojë shpeshtësinë, dhe severitetinë një ataku, dhe ta bëjë atë, më të ndjeshme ndaj terapisë abortuese, e kështu, të përmirësojë kualitetin e jetës. Megjithësë ska një kuro të mirëfilltë për migrenën, prapë se prapë, kjo gjëndje mund të përmirësohet në mënyrë të konsiderueshme. Njerëzit që vuajnë nga migrena, pas çdo ataku duhet të mendojnë se çfarë mund t’ua ketë provokuar këtë atak, pra çfarë ishin duke bërë para atakut, çfarë ishin duke ngrënë apo pirë, dhe në çfarë gjendje shpirtërore, apo psikologjike ishin. Duhet të mos harrojmë se nga atake migrenoze, vuajnë dhe shumë njerëz me problem të vërtebrave të qafës (cervicale), si dhe Patent Foramen Ovale (PFO), një vrimë e vogël, që ndodhet në murin ndarës të atriumeve të zemrës, që është normale, gjatë kohës ns uterus, por që normalisht mbyllet 6-12 muaj pas lindjes. Pra këto dy raste, do të ishte shumë mirë që të përjashtoheshin si shkaktarë të migrenës.
KËSHILLIME PËR TRAJTIMIN E NJË ATAKU MIGRENOZ
Gjatë një ataku, do të ishte tepër ndihmuese marrja e MENJËHERESHME e ASPIRINËS, 1gram (nga ato që shkrihen në ujë), apo Paracetamol (për ato që smund të marrin aspirinë), si dhe një tabletë MAXOLON 10mg. Po kështu qëndrimi shtrirë, në një dhomë të qetë, të freskët e të errësuar, me një muzikë relaksuese, dhe marrja e 1L uji, apo lëngje të tjera me një energji të ulët (loë-energy sports drink), gjatë një periudhe 20 minutëshe. Të ndihmueshme mund të jenë edhe vendosja e një borse të ftohtë në ballë, dhe vendosja e një borse të ngrohtë, pas koke, dhe në qafë, e supe, shmangia e lëvizjeve, dhe leximit, apo shikimi i TV. Nëse me këto masa nuk qetësoheni, atëherë doktori juaj mund t’iu rekomandojë një nga ilaçet e grupit të TRIPTAN-ve, -siç janë: SUMATRIPTAN, 50-100mg., ose ELETRIPTAN, 40-80mg., ose NARATRIPTAN 2.5mg., ose RIZATRIPTAN 10mg (ëafer)., ose ZOLMITRIPTAN 2.5mg. Pra, një nga këto ilaçe, mund të merret, në çdo 4 or, nëse është e nevojshme. Ky grup ilaçesh, kontrakton enët e gjakut rreth trurit, që mendohet të jenë zgjeruar gjatë atakut, kështu pra, qetësojnë dhimbjen e kokës. Duhet të jeni shumë të vëmendshëm nëse: dhimbja e kokës është shumë e madhe, dhe keni dobësi në njerën anë të trupit, apo keni humbje të shikimit dhe ç’rregullime të të folurit. Në këto raste, do të ishte mirë që të thirrni urgjencën mjekësore.
TERAPIA PREVENTIVE
Për këtë qëllim, për 8-12 javë, jepen: PROPRANOLOL 20mg (në darkë), doza e të cilit mund të rritet sipas nevojës, nga 20mg, çdo javë derisa të arrihet në dozën 80mg, dy herë në ditë, ose CANDESARTAN 4-8mg, në darkë, kjo dozë mund tërritet nga 4-8 mg, çdo javë, deri në një dozë të përshtatshme, 24-32mg në ditë, ose PIZOTIFEN 0.5mg, në darkë, e që mund të rritet deri në 1.5-3mg. Ose AMITRIPTYLINE 10mg, në darkë, ose që mund të rritet çdo javë nga 10-50mg, deri në dozën maksimale, 300mg, nëse është e nevojshme. Një zgjedhje tjetër mund të jetë edhe përdorimi i grupit të anti-epileptikeve, si- TOPIRAMATE 25mg në ditë, dozë që mund të rritet çdo javë, derisa të arrihet në një dozë të përshtateshme prej 25-100mg, dy herë në ditë Disa përdorin edhe anti-depresant (SSRIs), por të dhënat studimore nuk e mbështesin këtë grup, kështu pra edhe nuk rekomandohen. Megjithatë, ekzistojnë pak të dhena favorizuese për përdorimin e SNRIs (serotonin/norepinephrine reuptake inhibitor) si VENLAFAXINE, në ato pacientë me të ashtëquajturen ‘Migraine variant’, apo Migrenen Hemiplegjike.
TRAJTIMI I TË VJELLAVE NË ATAKET E RËNDA MIGRENOZE
Antiemetiketsi: PROCHLORPERAZINE, shpesh kombinohen me DIPHENHYDRAMINE, për të minimizuar riskun e AKATHISIA, (një çrregullim i lëvizjeve, dhe mos rehatit e brendshme). Ky kombinim i dhënë intra-venoz (IV), është superior ndaj SUMATRIPTANIT të dhënë nën lëkurë (SC), sigurisht në departamentet e urgjencës. Për ato që pëlqejnë të përdorin suplemente, do t’iu sygjeroja provimin e MIGRELIEF, dhe MigreLief Noë, jepen pa recetë, shumë nga pacientët e mi, janë mjaft të kënaqur me rezultatet, sidomos kur i marrin këto se bashku çdo ditë.