Shkrimtari i njohur Haxhi Ahmetaj sjell ne rrugen e prozes se gjate, pas botimit te pese vellimeve me poezi te sukeseseshme poetike dhe romanet qe provojne suksesin e tij,« Gastarja e Loteve », « Banori i Spitalit », `«Sfidat e Najades». Dhe romanin e ri«« I PROVOKUARI »
Ne qender te romanit `I PROVOKUARI` Eshte djali i madh i nje familje shqiptare,i quajtur Akil dhe me vone i shtohet nje femije i lindur i semure autik, i quajtur Albion, me zemer ne krahe te djathte e cila diktohet nga i ati, dhe jo nga bluzat e bardha, ndonse kishte me shume se 5 vite qe stetoskopi i tyre shetiste ne trupin e djalit te njome dhe nuk thoshte nje fjale, per zemren e voglushit. Kjo drameu perjetua ne vite te ky baba, tek i cili ka lene pasoja te thella, si dhe tek kjo familje
Gjyshi itij kur jetonte ne qytetin verior e njeh Akilin,kur ishte i ri, me thenjet enje dervishi qe kishte ardhe i porositur. Ai mbasi kishte sherbyer ne Gjakove, ne Elbasan dhe ne Gjirokaster.kishte ardhe me porosi, qe te ndertonte nje teqe, midis dy ujrave te rrjedhshem. Per te marre nje mendim dhe per vendndodhjen ishte keshilluar me nje burre te njohur, te quajtur Niman. Tek po bisedonin, Nimani e pyet dervishin?
– Si do te shkoj puna me Mbretin e Shqipetareve,?-Ai shprehet : Do te ikë dhe pas ketij do te vij Italia Fashiste e cila nuk do te rrije shume e pas kesaj do te vije Nazizma duke i shpjeguar shkurtimisht mbi veprimtarine pushtuese te tyre.
-Pas kesaj do te vije nje udheheqes i pashem ne krye te nje partie, qe do te quhet komuniste, i cili do te rrije ne krye te saj per me shume se dyzete vjet. Ne kete rregjim do te kete nje jete te sigurte, por e varfer, per ata qe do te shkojne pas tij, njerzit do te punojne ne pune kolektive e do te shperblehen pak. Ata do te shkojne ne pune te heshtur, ne shume raste te shtirur. Ata qe do te ngrejne krye, regjimi do te jete i pameshirshem deri ne sakrifice. Ai regjim nuk i duron kundershtaret. Ata edhe mund te pushkatohen, te internohen familjet e tyre dhe te eleminohen, kundershtaret e idhet.
-Pas vdekjes se tij, do te vazhdoje, per inerci pak vite dhe do te rrezohet ai regjim. Pas atij njerzit do te kujtojne se e gjeten nje system, qe do tua plotesoje enderrat e tyre, por do te zhgenjehen dhe ashtu pastaj do te vazhdoje ne forem anarshie.
-Po me vone si do te ndodhe e pyet Nimani -dervishin ?-Po çfare te duhet, ne nuk do te jemi ?!–Po mendoj per te ardhmen e brezava qe do te vijne, ishte shprehur Nimani !
-Do te vazhdoje me te njejten çfaqje, njerzit do te jene te shumte, qe do te largohen nga vendi i tyre, ne dhe te huaj. -Do te vijne ne vendin tone te zinj me rroba lara lara, dhe do te rrezikohet identiteti gjenetik. Respekti per brezat e shkuar do te shkoje ne zbritje e nuk e di ku do te ndaloi, do te kete edhe martesa nga i njejti seks. Nimani kur degjoi fjalen e fundit ngaqe kishte rene, si ne gjume te rende, se i dukeshin si enderra shpjegimet e dervishit, u tremb sa i ra qeleshja shekullore nga koka ne nje vije uji qe kalonte prane ku rrinin ata te dy. Ai zgjati doren mori qeleshen e shkundi nga uji qe kishte marre dhe e vendosi ne koke. Vijat qe formoheshin nga uji i perbaltur, qe rridhte e binte ne fytyren e tij, krijonte figura te çrregullta te nje pejsazhi te pashpjegueshem, krijonin harten e perafert te ardhmes te brezave, qe ai nje dite do te linte pas.
Ne mars 1991, kur ndodhi eksodi, Akilin e gjeti te mobilizuar ushtar ne Hardhishte.Eksodi nga permasat ishte nje ngjarje tronditese qe shkaktoi termet te çdo mendje ne Shqiperi e me gjere, ku pati qendrime te ndryshme, pro dhe kunder eksodisteve. Dikush i quajti jashteqitje te atdheut, dikush qeshte nen ze, nje pjese ishin te trishtuar per rruget, qe ata do te merrnin nepermjet detit, se do ti perpinin e ti hanin peshkaqenet e ujit, por ata kishin vendosur me çdo sakrifice te çanin detet per te shkuar ne Europe.Anija u shkepute nga brigjet e atdheut dhe ndezi motoret e zhurmueshem e ngarkuar me shpirtera te vuajtur, me fytyra te zbehura nga vitet e brishta te mjerimit shpirteror é té anes sociale te vobegte, mbuluan syte me hijen e braktisjes, qe te afermit e mbetur ne token e memes se tyre, mos tu shihnin lotet e bashkuar me dhimbje, qe notonin mbi dramen e jetes. Ne fund te vitit 1997,ne ate trubullire, qe kishte perfshire atdheun e tyre, muar rrugen e emigracionit edhe Akili me te fejuaren, duke lene ne shtepi ne Tirane dy prinderit. Akili u vendose ne Gjermani ne adresen :-Dortmund, ne Helenenberg Witen Cen 10, 30 minuta nga aty filloi pune ne Unaverl. Ne Helenenberg Cen-10, jetonin ne hajn, banese socialedhe pas disa vitesh, Akili u kthya nga Gjermania, filloi punen ne Presidence, si punonjes i sigurise se larte dhe ne Kuvendin e Shqiperise.Mbasi u nda me gruan e pare,u njoh me nje vajze qe quhej Alena, nepermjet nje te njohure te prinderve e cila ju rekomandua prej saj. Ajo ishte e gjate. Floku i saj i gojfilte i binte mbi supet, qe vinin ne vije te drejte, qe formonin nje trekendesh me belin e saj. Syte qe i shkelqenin mbuluar me qerpiket, i benin hije, mbi mollzat e faqeve, qengjanin me mollet qe piqen ne vjeshte, qe zbresin nga gemi kur kane mbaruar pjekjen e plote. Ajo me Akilin plotesonin njeri tjerin ne hijeshine trupore.Per te garantuar lindje normale dhe nen kontrollin e mjekut, Alena u dergua ne maternitetin « Mbreteresha Geraldine ».Gjate qendrimit ne spital te nenes shtazene e shtruar per rrezik deshtimi, ishin kryer te gjitha kontrollet e nevojshme, ne aparaturat ekzistuese, ku neprmjet tyre çfaqen organet e femijes , qe do te vinte ne jete, ku ne menyre specifike dallohet zemra me rrahjet e pozicionin e saj anatomik dhe nga kontrolli nga personeli mjeksore ishte shkruar se qendronte ne pozicion e duhur dhe nuk u zbulua se ajo rrihte ne krahun e djathte.
Ne kontrollin ne Qendren Mjeksore te Autizmit ne Kombinat u konstatua se femija u diagnostikua me autizem feminor me date 8.06.2015. Mbas 5-6 muajsh ju vendos diagnoza e dyte-autizem inflantik dhe doli ne komision mjeksor per invaliditet dhe u konsiderua i tille.
Bashke me djalin ju dha edhe kujdestaria e prindit, Akilit.Per nente muaj Akilit nuk ju dha pagesa per kujdestarine e femijes nga punonjesja eadministrates te minibashkise.U detyrua te reagonte, qe te nderhynte punonjesja nga Ministria e Rendit Publik .
Akili nje dite sebashku me te emen ne dhomen 8x4metra, qe ndodhej ne katin e dyte te shtepise private ku jetonin e keshillon Albionin te beje vrap te lehte rreth e qark dhomes. Pas disa xhirove ai erdhi e ul me shpine nga Akili ne prehrin e tij. Akili vuri ne gjoksin e tij doren mbi dore, vren se te rrahura te shpejta te shkaktuara nga vrapi gjendeshin ne krahun e kundert, ne anen e djathte, i cili per nje moment nuk po kuptonte se çfare po ngjante nen duart e tij e filloj te mos u besoj ndjenjave. Akili i drejtohet te emes qe kishte afer :-Nene, ky djale e ka zemren ne krahun e djathte.- Çfare thua bir, je mire ?- -Akil, nuk je mire, nje vizite tek nervologu do te bente mire dhe u ngrite ku ishte ulur ne divanin afer Akilit, u perkul lehte mbi te, hoqi shamine nga veshi dhe me lutje drejt Hynorit, vuri veshin e saj ne gjoksin e femijes se mitur e filloi te degjoj ritmin e zemres, qe trondiste krahrorin e Albionit, ne vendin jo anatomik ne trupin e njome te nipit te saj. Vaji i shpirtit e largoi dy hapa nga i biri dhe mori cepin e shamise qe mbante ne koke e fshiu lotin e puthi ne balle nipin e ju drejtua Akilit :-Bir, nese sonte po te me pysnin do te kisha dashte, te jua kisha nderruar vendet e te mos me digjte loti familjar.
Kane 5 vjet gjithe ata mjek qe e kane vizituar duke filluar, qe nga lindja ne maternitet e deri ne kohen e vizitave te here pas hershme, e nuk e kane diktuar, te lene ne dileme u shpreh ajo e brengosur. Te fshihet ky defekt e te mos informohet prindi nga mjeket ne vizitat e radhes, qofte larg per ndonje ndodhi, do te ishte vdekje ne heshtje, shkaktuar nga mos perkujdesja nga bluzat e bardha. Vizitat periodike ishin kryer nen kujdesin e Akilit ne Polikliniken Qendrore ,ne nje spital privat,nga mjeku familjar dhe nga mjekte ndryshem ne spitalin “Nene Tereza” dhe ne Dispanceri dhe te gjithe shpreheshin per normalitet.Ne viziten tek Dispanceria ,mbasi mjeku u shpreh per rregullesi, ishte Akili qe edetyroi te riperseriste grafine dhe ai ta pohonte qe zemra e Albionit funksiononte ne krahe te djathe e u shprehe; – Nga e keni kuptuar qe femija juaj e ka zemren ne krah te djathte? -Une kam ndjeshmerine prinderit per femijen doktor.-Doktori filloi te skuqet, duart ti dridhen dhe per nje moment u shpreh: -Doktor nuk je, po nuk pate ndjeshmerine e prindit, gjate kohes qe viziton femijet. I perfshire me tere qenjen e tij, ne jeten e Albionit, filloi te peshperise nen zerin qe i dridhej ne vaj, vargje kushtuar pengesave te punojseve administrativ, qe nuk kishin te sosur. Per fatin e idhet nuk mjaftonin vuajtjet e tjera qe e mbeshtillnin ate trup te vogel e te semure, pa ju shtuar edhe ato njerzore te njerzeve te vendosur ne pozicione per te sherbyer me ndershmeri, por per fat te keq, nuk e permbushnin ate detyre. Ashtu duke u luhatur rreth hijes se vete bashkuar me hijen e vogel te birit vargezoj vargjet :
Shoh qe hallkat e jetes, jeten ma shterngojne
Po pse bluzat e bardha zemren ma dermojne!
Zemra ime ka kohe, qe rrahe ne te djathte
Pse e zboni babin kur vjen me marre parate ?
Nuk e prisni si duhet, por e nxirrni jashte ?
Pse ma lidhni jeten, jeten e varferuar ?
Pse nuk me jepni ate qe me ka takuar ?
Nuk ju mjafton, qe me mungon mami e paralizuar
Si nuk ndiheni keq e aspak te turperuar ?
Pse ma pengoni jeten, kur duhet jetuar ?
Su mjafton se jam autik , me pak shprese per te jetuar !
Pse hakmerreni me mua me kete trup te mbaruar ?
A do tu fale zoti a do ju doje ?
Kthehuni nga qielli se mund te ju perendoje !
Mos e provokoni me shume se do tu mallkoje !
Gjate rruges per ne shtepi takohet rastesisht me nje shokun e tij Skenderin e perfundojne ne kafe.-A mund te me shpjegosh per gjendjen tende brengosese, se ndoshta do te kem mundesi te zbuse sado pak nga ato qe ju po perjetoni, nese eshte e mundur u shpreh Skenderi duke pare fytyren e zbehur te Akilit?- Akili e shikoi drejt ne sy Skenderin dhe duke e larguar shikimin si me nje fshirse e hodhi ne drejtim te Dajtit, per ti hjedhur hallet ne ndonje humnere, qe te mos kishin mundesi qe te ktheheshin prape. Por i erdhi vetetimthi ne mendje se duhej hjedhe shkaku, por ai ishte ngulur bashke me rrathet e ferrit e po trazonte ne menyre therse e te vazhdueshme shkallet e jetes se tij, nga perplasja me pengesat seroze qe i vinin ne rrethanat ku jetonte bashke me familjen. Nxori nga shpirti i tij nje ah te forte, qe vetem ai qe e provon e di dhe me gjysem zeri ju drejtua Skenderit : Kam vite, qe zemra ime e plagosur nuk po gjen sherim, lodhet thahet sikur vdes. Kesaj I thone, te mos njohesh paqen i debuar brenda vetes. Levizjet per zgjidhjen e halleve jane ngadalesuar e me ngjan se jam helmuar me vese. Nje grusht njerzish qe me rrethojne, qe me duhet te ankohem tek ata, qe te zgjidh problemet e ligjeshme te femijes tim autik me jane bere si nje mur i betonte, qe nuk ka çekiç qe i thyen. Diku pengesa, diku lajka, diku marrezi, jam lodhur nga vitet. Nuk jam i vjeter. Si nje barre e rende me ra jeta mbi supe dhe ata qe me sorollatin, nuk kuptojne se per te rritur nje femije autik ne kushtet e shoqerise sotme, eshte sikur te kalosh shtate rrathet e ferrit. –Valle çfare e ka penguar, ç`force ishte ajo qe u vuri perde syve te mjekeve, apo zhurme te çuditeshme, brenda veshve te tyre, qe te mos te dallojne te rrahurat e zemres ne krah te djathte? –Ç`force e pengoi nuhatjen prefesionale, qe e zbehu ne nivelin e nje analfabeti gjithe funksional ?-A ka dialektike qe e shpjegon, a po çfare ishte ky ç`perqendrim psikik i mjekeve, kur ndodheshin perballe ketij femije autik ?-Nuk besoj se kishte ndonje diçka te veçante ndaj tij. Asnje mendje sado intelegjente apo naive, nuk besoj se e shpjegon. Ne asnje menyre nuk me shkon ne mendje se kishin diçka me kete femije ? –Valle çfare ishte kjo lajthitje e mjekeve vizitues?
Nuk kishin si ta konsiderojne jeten e ketij femije autik, nga qe u mungonte ndjenja me humane, njerzore e memore, duke u shkrryar ne lubine e jetes se kamur. Jo, Albioni nuk ishte i kamur, ishte i varfer, ja kishin mohuar edhe shperblimin, qe duhej te merrte i ati si shoqerues. Nuk kishte vila ne Tirane e as ne bregdet, nuk shkonte per pushime ne Filipine e as ne Dubai, ai rrugen me te gjate e kishte i shoqeruar nga prindi, nga shtepia deri ne shkolle, ne urgjence deri tek psikiatri edhe tek ndonjeri nga keta po te shkonte i shoqeruar me te atin, i cili reagonte per veshtersite ne komunikim e kryerjen e detyrave funksionale detyruese te punonjesve shtetror, kur te shkonte, duhej te ruhej, kur te ishin me hene te mbare, se ne te kundert nuk prashikoheshin sjelljet e tyre, pa çka se ata paguheshin nga taksat, qe paguanin familjaret.
I ati nuk duhej te reagonte, duhej te ulte koken, te ulte kurrizinin qe borgjezkat me shpirte te nxire, ta godisnin ne zemren e drobitur te prindit. Ai duhej te shfaqej i perulur, te mos reagonte edhe po ti vdiste femija. Duhej te merrte ato kocka, qe hidhnin ato mbasi te kene kenaqur qenushet e tyre me mishin e ndare nga kocka dhe ky te mjaftohej, se ne te kundert i tregonin, se nga vinte e i benin gjemen me miqte tyre, qe u qendronin ne mbrojtje.. Ata te pakten te kerkonin falje, ndjese per shkaktimet e shqetesimet e te permiresonin metoden e tyre te punes dhe te ishin me te kujdeseshem, perballe te semureve e ne meyre te veçante te femijeve te semure autik, pak se kane lindur te diferencuar me te tjeret, per te vuajtur, por mos tu shtojne edhe vuajtje njerzore te tjera, nga punonjes te administrates shtetrore te papergjegjeshem.
Akili u shpreh me vete : – Kur je i rritur me parime, eshte e veshtire te komunikosh me ata qe jane rritur nje jete te tere me vese.-Çfare eshte kjo hakmarrje urbane ne mes te Tiranes e perzier me hipokrizi e urrejtje krahinore .
Ai kishte filluar nje rruge te veshtire por te ndershme perpara njerzeve te tij e perpara zotit, qe shpresonte se do te vije nje dite e do te pajtohej ankesa me zgjidhjen, dhimbja me sherimin, informalja me formalen, vesi do te zevendesohej me virtutin. Ai besonte se nje dite femija i tij autik sebashku me vellaun e vogel dhe dy motrat, do te dhurojne tek njeri tjetri dashuri, shprese e miresi dhe do te behen krah i njeri tjetrit ne jete. Ai besonte mrekullisht ne vete.I besonte aftesise per te komunikuar me qetesi e urtesi, per mos u terhequr nga e drejta qe i takon. Kembengulja e qetesia ne kerkim te drejtes ishin arma e tij, te cilen e mban fort te ngjeshur pas vetes. Thoshte me vete : -Jam njeri qe reagoj, qe natyra me ka dhene nje kapak force per ta vene mbi flaket e problematikave qe me lindin, qe dalin nga fontane e jetes. Ashtu i menduar u drejtua ne drejtim te shtepise me sy nga Dajti, qe i ngjante se ishte i ngarkuar me hallet e tij te grumbulluara, qe i dukej se po largoheshin si rete, qe i shtyne era ne horizont dhe pas vijne dite te bardha me diell. Me veshtrim nga Dajti dhe me ritmin e ti te ecjes se zakonshme, u drejtua sikur fliste me malin dhe u shpreh ne vargje :
Edhe Dajti eshte maja ime
E dua afersine e Malit e te Detit
Nxire te shohe pamjen tende te dikurshme
Te ç`mallem e te qetesoje shpirtin tim, Tirane.
Akili vazhdoi rrugen dhe ne te hyre te shtepise shikoi Albionin qe kishte dale perpara saj e po luante.A sapo shikoi te atin, la lojen e drejtua duke thirrur, babi, babi dhe ju hodh ne qafe. Akili e mori e perqafoi dhe shikoi, se ishin ne te njejten gjatesi trupore, ne te dymbedhjete pranverat e tij, ne te njeten vale dashurie prinderore, ne te njejten shprese per te ardhmen.