Agim Vinca
ALIVANOSJA
Duhet të kem qenë nxënës i klasës së dytë a të tretë gjimnaz, kur ndodhi ngjarja që po jua rrëfej. Udhëtoja, verë-dimër, nga fshati në qytet me biçikletë. Ndonjëherë edhe më këmbë, katër vjet. Por një dimër ndenja në Strugë, në banesë tek im vëlla, që ishte mësimdhënës imi dhe, madje, edhe kujdestar klase.
Si ndodhi?
Një ditë dimri, nuk më kujtohet muaji, u nisëm, si çdo ditë për në shkollë, në mëngjes. Atë ditë më ra të udhëtoja me dy bashkënxënës të mi të fshatit, që ishin më të mëdhenj se unë në moshë: Rifatin dhe Zenën. Ecnim njëri pas tjetrit hipur në biçikleta, ata para, unë pas. Posa kaluam shtëpitë e fundit të fshatit, pa mbërri në Leska, nisi një shi i ftohtë, akull, që shumë shpejt u shndërrua në skllotë: borë e shi bashkë. Ne ishim të veshur hollë, me ndonjë setër a fanellë leshi. Për pallto dimri, kapelë e doreza as që bëhej fjalë. Bora binte me fjolla të mëdha si shtëllunga. Shtëllungat e lagëta na binin drejt në fytyrë, mbi kokë dhe në duart e zbuluara që mbanin timonin. Rruga ishte pothuajse e shkretë, pa njerëz, hiq ne të tre: tri silueta me biçikleta. Ecëm një copë rrugë, me shpresë se do të pushonte skllota, por po ndodhte e kundërta: fjollat e borës po bëheshin gjithnjë e më të mëdha e më të shpeshta, ndërsa xhadeja përplot gropa me ujë e lloç e vështirësonte lëvizjen.
Vendosëm të ndaleshim e të pushonim pak te stalla e Vranishtës, sepse Struga ishte ende larg. Stalla e Vranishtës, katundit fqinj me Veleshtën, ishte një ndërtesë e gjatë, njëkatëshe, e mbetur si relike nga koha e eksperimentit me kooperativat, që fshatarët i quanin “zadruga”. “Zadrugat” qenë prishur, por stallat patën mbetur. Nuk kishte bagëti, por kashtë e bajga po. Lamë biçikletat mënjanë, u mbështetëm për muri dhe sodisnim borën që binte pa pushim. Teksa qëndronim ashtu në këmbë, njëri pranë tjetrit, mua më pati rënë të fikët. Nuk e di sa zgjati alivanosja, por kur u zgjova e pashë veten të shtrirë në kashtë, me dy bashkudhëtarët e mi që më rrinin përmbi. Ishin trembur pa masë. I kishte kapur panika. Kur i hapa sytë, pashë se ata përpiqeshin të më jepnin ndihmë, duke më rënë faqeve dhe duke më fërkuar me borë në fytyrë e kraharor.
Më kishte rënë të fikët. Krejt gand, siç ndodh rëndom në këso rastesh.
Nuk e di sa zgjati kjo, sepse njeriu gjatë alivanosjes, nuk është i vetëdijshëm.
Kur erdha në vete, u ngrita, u drejtova, i fshiva pantallonat… Kishte qenë një kolaps nga të ftohtit. Ndoshta edhe nga lodhja, sepse një natë para kisha mësuar deri vonë. Rifati dhe Zena më vështronin me frikë; ishin frikësuar se mund të më ndodhte më e keqja. “A je mirë?”, më thanë. “Mirë”, u përgjigja unë. “A kthehemi në shtëpi”? “Jo”, u thashë. “Vazhdojmë”.
Qëndruam një copë herë të heshtur aty tek ishim strehuar, pastaj vazhduam rrugën. Kishim edhe nja katër-pesë kilometra rrugë. Ndërkohë koha qe zbutur pak.
Të lagur e të mërdhirë hymë në shkollë, secili në klasë të vet.
Unë nuk thashë asnjë fjalë për atë që më kishte ndodhur, as para, e as pas mësimit, por ata të dy kishin treguar. “I ra t’fik’t! Ke shtalla e Vranojshtës. Pojku pi n’kom! Bëlldum! Memzi e zgju’m!…”.
Shumë nga nxënësit e kishin marrë vesh ngjarjen. E hetoja në sytë e tyre. Disa më shihnin me keqardhje, disa me kërshëri. Ndonjë edhe me qesëndi. “Vëllai i profesorit!…”.
Lajmi kishte arritur edhe në fshat. E edhe te prindërit e mi. Nëna ishte mërzitur shumë: “Mjera unë!…”. Im atë pinte duhan, cigare pas cigareje. Unë nuk doja t’i mërzis. “S’është ndonjë gjë për t’u bërë merak!… Pak”. E kishin njoftuar edhe dajën dhe, pasi e kishin kuvenduar punën, kishin marrë një vendim: pas kësaj që më kishte ndodhur, të qëndroja një kohë te “baca” në banesë.
Dhe ashtu u bë. Daja Sh., që ishte autoritet i pakontestueshëm, kishte folur me N. dhe ai, me a pa dashje, kishte pranuar.
Pothuajse një sezon të tërë e kalova tek ajo banesa e vogël në qendër të qytetit. Nuk isha vetëm. Me mua rrinte edhe vëllai i kunatës, edhe ai nxënës gjimnazi, Piti, me të cilin flinim në një shtrat.
Im vëlla ishte martuar disa vjet më parë dhe, bashkë me nusen, jetoi dy-tre vjet në fshat, me familjen, prindërit, vëllezërit dhe motrat. Kur u hap Gjimnazi dhe ai u ftua të jepte mësim atje, shkoi në qytet. Nëna u mërzit. “Larg!”. Kështu dukeshin atëbotë ato tetë kilometra famoze. Fillimisht u vendos në një objekt afër shkollës, njëfarë “konvikti”, pastaj mori banesë: një banesë njëdhomëshe në qendër të qytetit, përmbi vetëshërbimin, përballë kinemasë së qytetit. Jetonte me gruan dhe dy fëmijët e vegjël, që sëmureshin shpesh dhe ai vraponte t’i çonte menjëherë te mjeku. Përse? Kishte një arsye. Fëmija e parë, një vajzë shumë e bukur e e zgjuar, i pati vdekur dhe im vëlla e pati përjetuar rëndë, shumë rëndë.
Edhe ne të tjerët. E donim shumë atë vajzë bjonde flokëkaçurrele, shumë inteligjente për moshën që kishte (rreth dy vjeç).
Çiftit të ri me dy fëmijë, të dyja vajza, iu shtuan përkohësisht edhe dy djem: unë dhe Piti, që aty hanim, pinim dhe flinim.
Atëherë rroga e profesorit ishte e mirë. Im vëlla merrej edhe me shkrime dhe merrte edhe ndonjë honorar. Bënte edhe përkthime të materialeve të komunës kundruall një pagese. Edhe pse pak ngushtë, kushtet e jetesës nuk ishin të këqija. Përkundrazi. Në katund ende hahej bukë misri, kurse këtu bukë furre. Nuk mungonte as gjella e ngrohtë e sapodalë nga shporeti. Djathi e gjiza vinin nga fshati. Vezët gjithashtu. Herë-herë edhe mishi. Për pemët (frutat) as mos të flasim. Ato nuk mungonin kurrë. Bahçja jonë kishte qershi e vishnja, mollë e dardha, ftonj e kumbulla, për një mëhallë, në mos më shumë.
Kur pritej buka, mua më takonte gjithnjë qoshja, por s’prishte punë: dhëmbët i kisha brisk dhe uri kisha si ujk.
Banesa ishte, si thashë, e vogël, njëdhomëshe, por e ngrohtë. Kishte edhe një ballkon me shikim nga rruga, nga i cili mund të shihej e tërë Struga, kush dilte për të shëtitur, për të psonisur, për të pirë ndonjë gotë raki, apo edhe për të shkuar në kinema. (Ndonjëherë, bënim ç’bënim dhe hynim në sallë, me a pa biletë, për të parë ndonjë film, të cilin pastaj e komentonim gjatë).
Pas mësimit unë e Piti i bënim detyrat dhe mësonim, por dilnim edhe jashtë, duke qëndruar para reklamave të kinemasë, ku vështronim gjatë yjet e atëhershme të kinemasë Brizhitë Bardo, Sofija Loren, Klaudia Kardinale, Zhan-Pol Belmondo, Xhuliano Xhema, Xhejms Din e të tjerë. Piti e pëlqente Brizhitën, unë Klaudinë. Ndodhte që aty, te panoja, të takonim edhe ndonjërën nga vajzat lozonjare të qytetit, buzëqeshja e të cilave bënte që të na rrihte zemra fort. Njëra nga ato ishte Ditka e QD-së, që nuk u bë mësuese si Afërdita e Spasses, por një lloj Margërite e Gotjesë.
Në orët e vona të natës unë dhe Piti, me të cilin flinim në një shtrat, hanim mollë tinës dhe i gjuanim rrëfanat prapa derës. Ishim djem katundi, të rritur në shtëpi me hasra. Vepruam kështu një kohë të gjatë, derisa një ditë na zbuluan dhe na bënë “gjyq”. “Prokurore” ishte kunata ime, motra e Pitit, kurse “gjyqtar” im vëlla, dhëndri i tij. Nuk di cili ishte më i rreptë (më duket “prokurorja”), por Piti e kishte më të lehtë se i merrej goja, kurse unë duhej të flisja jo vetëm për vete, por edhe për të. Nuk kisha nga t’ia mbaja: e pranuam fajin, kërkuam falje dhe premtuam se nuk do ta përsërisnim gabimin.
Pothuajse të gjitha familjet e godinës trekatëshe ishin maqedonase. Përveç ballkoneve, ndërtesa kishte edhe një tarracë për tharjen e teshave, e cila shfrytëzohej nga të gjithë banorët, që aty ndernin teshat e lara. Njëherë, nuk e di pse, në terasë u ngrindën dy gra, njëra nga të cilat ishte gruaja e Spiros, punëtorit të Sigurimit Shtetëror nga Dibra, që shqipen e fliste fars dhe nuk mund ta dalloje se nuk ishte shqiptar. (UDBA dinte kë të rekrutonte). Nuk e di si u gjenda edhe unë aty, ndërsa ato të dyja, njëra e gjatë, tjetra e shkurtër, por e fortë (Spirovica), ia shkulnin flokët njëra-tjetrës. Ç’të bëja? Isha i ri. Ende s’kisha prekur femër me dorë, por, pashë s’pashë, ndërhyra për t’i ndarë. Dhe i ndava, duke prekur me dorë gjinjtë e tyre të fryra.
Por për këtë nuk u qortova nga askush. Përkundrazi u lavdërova.
Dy-tre muaj zgjati qëndrimi im në atë banesë, jo më shumë. Dhe aventura me librat, filmat, gratë dhe vajzat.
Kur doli behari, iu ktheva biçikletës si më parë. Nga Struga për në Vevçan e Llabunishtë, nëpër Veleshtë, qarkullonte edhe autobusi, dy-tri herë në ditë, por për autobus duhej biletë. Kurse unë paratë i ruaja për libra, lapsa e fletore.
Sa herë kaloja pranë stallës, ku dy-tre muaj më parë kisha qëndruar disa çaste i alivanosur, pa frymë, diçka më fërgëllonte në shpirt. Ishte një ndjesi, që s’dija si ta quaja: dhimbje, trishtim, mërzi, mallëngjim…
Mund të duket e pabesueshme, por një ndjenjë të tillë provoj edhe sot kur kaloj andej me makinë, edhe pse kanë kaluar gjashtëdhjetë vjet nga ajo ditë.
Agim Vinca : ALIVANOSJA, TREGIM
