Erri De Luca lindi në Napoli më 1950. Sot, ai është një nga shkrimtarët italianë më të lexuar në botë.
LIRIA
I bugosuri shtrëngon një farë në grusht
Ai pret që ajo të mugullojë duke çarë zhguallin.
LULE
Fusha është mbuluar me petale bajamesh,
Ato ngjiten pas sandaleve.
Në kuzhinë, gruaja tha : « Ti je i vetmi burrë
Që sjell në shtëpi lule nën këpucë .»
« Dhe ti je e vetmja grua që i pret me fshesë në dorë
Në vend të një vazoje kristali. »
DELJA E ZEZË
Ajo është e para që rrezikohet nga vetëtima dhe ujku,
Ajo është ironia e fatit të keq që prish ngjyrën e njëtrajtshme
të kopesë së bardhë.
Dita e përzë, nata e mirëpret
Në errësirën prej terebentine që zhduk ngjyrë e kontur
Dhe e bën të ngjashme me delet e tjera.
Nata është më e drejtë sesa dita.
Përballë rrezikut, britma më e qartë është britma e saj,
Ajo është e para që lë gjurmë në akullin e agut.
Në cep të livadhit, vetëm ajo përvidhet rrëzë gardhit me ferra
Dhe delja që ka humbur udhën, qëndron përkëndej deles së zezë,
Që shërben si kufi për jetën e shpejtë e mizore që nuk resht.
DY
Kur të jemi dy, ne do të jemi zgjimi dhe gjumi,
Ne do të ngulemi fort në të njëjtin vend
Si dhëmbi i qumështit e dhëmbi që del pas tij,
Ne do të jemi dy siç janë ujërat : ujërat e ëmbla
dhe ato të kripura,
Si qiejt : qielli i ditës dhe qielli i natës,
Dy siç janë këmbët, sytë, veshkat
Siç janë dy kohët e gjakut që rreh në damarë,
Si marrja dhe nxjerrja e frymës.
Kur të jemi dy, ne nuk do të ndahemi dot përgjysmë,
Ne do të jemi një dyshe që asgjë nuk mund të ndajë.
Kur ne të jemi dy, asnjëri nuk do të jetë një,
Njëshi do të jetë i barabartë me asnjeri
Dhe njësia do të përbëhet nga kjo dyshe.
Kur ne të jemi dy
Edhe gjithësia do të ndërrojë emër,
Ajo do të bëhet diçka e ndryshme.
AGJËRIME
Ohèv, liubliu, napenda, je t’aime, ich liebe, I love
Ta njohësh në disa gjuhë kohën e tashme të foljes dashuroj
Të mos i drejtohesh kujt në asnjërën nga këto gjuhë.
Hashèm, Gott, Bog, Mungu, Theos, God, Dieu,
T’i njohësh emrat e tyre që jehojnë në altare
Kurrë të mos u drejtohesh me ti.
I thjeshtë si oksigjeni,
I pathithshëm si azoti.
Të mësosh gramatika, alfabete,
Të mbetesh analfabet agjërimesh.
Ta shtrëngosh në gojë një psalm,
Siç shtrëngojnë dhëmbët e qenit një kockë.
SHTËPIA
Unë e shoh sërish përtej kthesës,
Shtëpia është aty, as e shembur, as e djegur.
Ajo është më e moçme sesa unë,
E kam bërë si të re kur edhe unë isha në lule të moshës.
Po të ishte shembur, nuk do të kisha kafshuar duart
Dhe nuk do të kisha shfryrë me sharje e mallkime,
Ngaqë do të kisha mbetur pa çati mbi kokë.
Ende kam kohë për të udhëtuar me pak plaçka,
Të trokas në dyer, për të cilat nuk kam çelësa.
Këtë gjë ua detyroj historive që më kanë ndodhur,
Ato më mjaftojnë.
Edhe unë u mjaftoj atyre.
Me laps e me fletore mund të shkruaj
Edhe kur boja ngrin akull në stilografin tim.
Kjo qe pjesa që qe caktuar për mua,
Një trashëgim që nuk mund të marrësh apo ta lësh.
Ja çfarë jam unë, ca fletë të shfletuara
Dhe pastaj të vëna diku.
LUFTA
Vetëm një luftë ka qenë e drejtë, asnjë tjetër,
Lufta e Trojës midis dy popujve të armatosur.
Ao qe e drejtë për atë që donte të zotëronte të bukurën.
NJË PYLL
Dashnori gdhend në pemë nistoret e emrit të tij,
Me teh të thikës ravijëzon një zemër.
Por libri që shkruaj në fletoren time
Është celulozë e vrarë nga një motosharrë,
Ballina është druri i pishës së prerë.
Shkrimtar, mbill një pemë për çdo libër të ri,
Jep gjethe në këmbim të faqeve të librit.
Një shkrimtar i ka borxh botës një pyll.
BALLKONET E SHEKULLIT TË NJËZETË
Para telefonave, ishin ballkonet,
Njerëzit dilnin në ballkon dhe e bënin të ditur atë që donin të thoshin.
Ballkoni ishte valvula e shtëpisë, vajzat dilnin për të shëtitur
Veç kur shkonin në meshë, të dielën,
Por ato binin në sy në ballkonin e tyre,
Një djalosh kalonte rrugës me një lule në thilé,
Një vështrim fluturimthi, një marrëveshje e rrufeshme,
Telegram i dërguar me anë të qerpikëve.
Në ballkon, midis bimëve, vajza shpështillte lëmshin,
Qëndiste punëdore, shtirej sikur kishte shpuar gishtin
Për t’i pasur të lirë sytë që të vështronte poshtë.
Gjyshja ime ishte fejuar në ballkon
Dhe nëna ime, në verë, pas luftës,
Doli në ballkon me miq të tjerë për të marrë ajër
Dhe një burrë njëzet e një vjeç, i ulur fare pranë,
i kërkoi të martohej me të.
Unë erdha në jetë nga takimi i tyre atje jashtë, në Mergellina,
Kur qielli luante me ngjyrat e perëndimit të diellit.
Po në një ballkon tjetër doli edhe trimoshi
Për të shpalluar luftën duke u përkulur,
Një qenie midis zogut pretar dhe papagallit,
Mbi turmën që ishte e dehur me vetveten.
Do të kishte qenë më mirë sikur ai të kishte dalë në dritare
Dhe ca më mirë sikur ta kishte lënë dritaren të mbyllur.
Kështu nuk do të ishte njollosur
Historia e ballkoneve dhe e Italisë së shekullit të njëzetë.
H2O2
Nëna m’i lante flokët me ujë të oksigjenuar,
Unë isha zeshkane, ajo më bënte bjonde,
E vetmja bjonde në atë rrugë.
(Lufta ka mbaruar, zonjë, tashti kemi sosur në shtëpi.)
Në moshën gjashtë vjeç, ajo më çoi te kirurgu
Unë isha hundëshkabë, ajo më bëri hundëçipe.
(Lufta ka mbaruar, zonjë, nuk jemi në Europë.)
Në albumin e fotografive, ajo e retushonte me të kaltër
Ngjyrën e syve të vajzës së saj,
Ariane e vogël, e trilluar.
(Lufta ka mbaruar, zonjë, këtu jemi në Tel-Aviv.)
Unë nuk i kam më flokët që kisha kur isha vajzë e re
Dhe hunda ime i ngjan një bullunge apo jo,
Unë nuk i besoj më sime mëje,
Ajo kishte ardhur nga një vend i Europës
Ku uji i oksigjenuar vendoste
Për jetën ose për vdekjen.
KLASIFIKIMI ME ANË TË ZJARRIT
Filozofët qenë të parët që u dogjën në zjarr : Marx-i, Hobbs-i
Decartes-i, Schopenhauer-i,
Pastaj edhe Montaigne-i : vjeshtë /dimri i parë në Sarajevë.
Pastaj u erdhi radha romancierëve : Dumas-i, Dickens-i, Gogol-i
Dhe Chalamov-i qe i fundit që u dogj në sobë
Me tregimet e tij për Kolimën, vjeshtë/dimri i dytë.
Atë vit fjalët hoqën mundimet e ferrit për të dhënë pak kalori.
Vitin e tretë të rrethimit, u dogj etazheri i teatrit,
Së pari Brecht-i, pastaj siç ua zuri dora Strindberg-u,
Shakespeare-i, Racine-i,
Më në fund, me lot në sy e dogjën edhe Çehovin.
Vitin e katërt u erdhi radha poemave,
Po lufta mori fund dhe ato shpëtuan.
Klasifikimi me anë të zjarrit : ajo që ishte paracaktaur
të digjej e fundit ishte poezia,
Gjëja më e domosdoshme në luftë.
IZET SARAJLIC, LINDI MË 1930, MUNGON QYSH NGA VITI 2002
Emri yt do të bëhet një shesh,
Ndërkohë atë e kanë hequr nga lista e banorëve
të lagjes Asima Ferhatovic.
Ai është me mua në letrat e tua që mbajnë nënshkrimin : Izet.
Për miqtë e tu ti ishe Iko, trajtë zvogëluese, por jo për mua,
Unë doja që asgjë jotja të mos zvogëlohej,
Madje as edhe një gjë pa rëndësi si puna e një emri.
Ti ishe njëri nga vëllezërit Grim, siç thoshe ti për ne,
Ti ishe Johani dhe unë Jakobi.
Në maj, në Sarajevë, binte shi mbi lotët e miqve
Të mbështetur te mështekna e mbjellë pas luftës
Në vend të mështeknës tjetër të futur në sobë
Bashkë me librat në njërin prej dimrave
Të luftës së fundit që zgjati me vite,
Sot thonë se luftërat bëhen brenda disa javësh.
Midis hapave që pas pak do të të lënë në majë të kodrës,
Gratë janë vërtet të bukura.
Aty është edhe Eso, yt vëlla që për herë të parë
Ka dalë ngë poema jote « Të lindur më 23,
të pushkatuar më 42 ».
Dylan Thomas-i ka shkruar se pas vdekjes së parë
Nuk ka vdekje tjetër. Kjo është e saktë,
Pas kësaj vdekjeje, asgjë tjetër nuk do të të çojë larg
Nga karrika që e braktise kur ne po shkriheshim së qeshuri
Dhe kur pronari ende nuk i kishte hequr pjatat nga tryeza.
NJË PËRMBLEDHJE E SHKURTËR PËR DOLLINË E VITIT TË RI
Dollia është një zakon që është varfëruar. Njerëzit thonë pak a shumë formulën e rëndomtë : « Për shëndetin tuaj. » Ditën e parë të Vitit të Ri, një shekull më parë, Ana Ahmatova, ruse, poete, shënoi tri dolli që u ngritën në tryezën e saj. Dollia e parë qe : « Unë pi për tokën e livadheve ku kemi lindur dhe ku do të kthehemi të gjithë. »
Një dolli tjetër qe : « Unë pi për poemat e saj, në të cilat do të rrojmë të gjithë. »
Dollia e tretë qe : « Ne duhet të pimë për atë që ende nuk është me ne. »
Këtu, në vazhdim të tyre, unë po shtoj dollinë time :
NJË PËRMBLEDJE E SHKURTËR PËR DOLLINË E VITIT TË RI :
Unë pi për atë që është në shërbim, në tren, në spital,
Në kuzhinë, në hotel, në radio, në fonderi,
Në det, në një avion, në autostradë,
Për atë që e kaloi këtë natë pa një përshëndetje,
Unë pi për hënën e re, për vajzën që ka mbetur shtatzanë,
Për atë që bën një premtim, për atë që e ka mbajtur,
Për atë që pagoi në tryezë, për atë që është duke paguar,
Për atë që nuk është i ftuar askund,
Për të huajin që mëson italisht,
Për atë që studion muzikën, për atë që vallëzon tangon,
Për atë u ngrit për t’ia lëshuar vendin dikujt,
Për atë që nuk mund të ngrihet, për atë që skuqet në fytyrë,
Për atë që lexon Dickens-in, për atë që qan në kinema,
Për atë që mbron pyjet, për atë që shuan një zjarr,
Për atë që ka humbur gjithçka dhe e fillon jetën nga e para,
Për atë që nuk e vë në buzë alkoolin dhe përpiqet të bëjë si të tjerët,
Për atë të cilit i duket sikur është askushi për vajzën që dashuron,
Për atë që e tallin dhe si kundërveprim një ditë do të jetë hero,
Për atë që harron fyerjen, për atë që buzëqesh në një fotografi,
Për atë që ecën në këmbë, për atë që mund të ecë këmbëzbathur,
Për atë që jep një pjesë të asaj që ka marrë nga dikush,
Për atë që nuk i kupton historitë e përçudshme,
Për fyerjen e fundit me qëllim që ajo të jetë e fundit,
Për ndeshjet që përfundojnë zero me zero, për x e skedinës,
Për atë që hedh një hap përpara dhe kështu del nga radha,
Për atë që don të bëjë këtë gjë dhe nuk ia del dot,
Dhe pastaj unë pi për atë që ka të drejtë për një dolli këtë mbrëmje
Dhe nuk e ka gjetur dollinë e tij midis këtyre që përmenda.
Përktheu : Anton PAPLEKA