ERA DHE EDI
Tregim nga Hazir MEHMETI, Austri
Nga dritarja e avionit dukej dëbora si një jorgan i mëndafshtë që mbulonte rrafshin e Kosovës. Tani po largohemi. Secili nga ne do bartë me vete kujtimet e atyre gjithfarë kishte parë e përjetuar nga qëndrimi në Kosovë. Një javë, dy javë, më shumë. Apo, udhëtarët e parë që nuk e kishin përjetuar asnjëherë shkëlqimin e qiellit mbi shtëllunga resh. Ndër ta edhe Edi i vogël. Vaji i tij që nga nisja përcillej me muzikën e Shubertit në bordin e avionit sikur të ishte shkruar pikërisht për këtë ditë. Thellë, poshtë reve vezulluese, sigurisht, qanin edhe të afërmit e Edit nga shqetësimi për fatin e fëmijës që lindi në vendin stërgjyshor, në vendin për të cilin lashtësia ishte njerkë. Çfarë fati, Edi, ka njerkë edhe natyrën e cila e lindi me një sëmundje të rëndë. Dhe ku? Në zemrën e vogël të tij, aty ku çdo përjetim nis e mbaron. Sëmundje pa shpresë shërimi në vendlindjen e lashtë stërgjyshore. Dhe, mendimi bredh. Nuk po udhëtonim në një planet tjetër me krijesa të tjera magjike shëruese. Po udhëtonim vetëm njëmijë kilometra larg në veri. Vetëm njëmijë kilometra!
Njeriut në kujtesën krahasuese sikur i duken shumë herë më shumë se aq. Atje ku varet shpresa për jetën e Edit nga Rahoveci dhe Erës nga Prizreni që sot ishin bashkudhëtarë me ne, por dhe e shumë fëmijëve të tjerë nga trevat shqiptare. Ata qëndronin në krahët e Shkëndijës, një nënë shqiptare dhe doktorit të ri mërgimtar. Për Shkëndijën kisha lexuar disa herë nga grupi i mjekëve “Alleanz für Kinder “ me të cilët punonte. Tani po e shoh nga afër si një nënë e vërtet në detyrën e saj. Dora e saj pa ndërprerë ia fshinte lotët mbi faqe Edit të vogël. Madhështia e njeriut caktohet nga vepra e tij. Kjo vlen për Shkëndijën. Mendja të shkon tek Shën Tereza. “Nuk ka vdekur në trojet tona” i them vetes me mburrje.
Derisa Edi i lodhur bënte pushim në kllapi, Shkëndija tregonte mbi aktivitetin e saj, rrugëve të saj në kërkim të shpresës për shërimin e fëmijëve shqiptarë në Austri. Me krenari ajo thotë: “Vetëm vitin e kaluar u sollën për shërim nga Kosova 49 fëmijë ndërsa nga Shqipëria 46 fëmijë. Tani jemi mësuar dhe i njohim vështirësitë që na përcjellin. Na mbetën pa i sjellë sot edhe tre fëmijë të tjerë nga mungesa e mirëkuptimit me agjencinë e fluturimeve”. Ajo nuk lavdërohet as nuk flet me mburrje. Këtë e bën puna e saj e madhe.
Ajo me punën e saj fitoi respektin e shtypit, mediave, shoqatave, veprimtarëve të shumtë në mërgatë dhe trevave shqiptare.
“Jetojnë akoma heronj të vërtetë ” i them vetes nën peshoren e madhështisë së njeriut tonë.
Vazhduam fluturimin “përtej reve të bardha”. Edi rifilloi melodinë e tij të lodhur.
Unë…
Fillova të shfletoj “Frankfurter Allgemeine” të kërkoj qetësinë e brendshme të trazuar. E hap në faqen e shoqërisë, ku shoh një portret Monalize i aktores gjermane. Thashë e lë më vonë. Faqja shkencore me një titull: “Edhe zotët ishin të larmë”, zbulimi i statujës gjigande të Zotit të Gjuetisë – Artemis të cilin e lë më pas. Faqja e sportit, sensacioni, humbja e Bayernit me dy gola diferencë. Thashë e lë më vonë. Sikur kërkoj shpëtim në gazetën “Nacional”.
Pas gjashtëmbëdhjetë shëngjergjave sërish ndodh takimi me Shkëndijën në Aeroportin “Adem Jashari” të Prishtinës. Kësaj radhe e vetmuar dhe kjo dukej jo e natyrshme, siç ishim mësuar ta takonim përherë të ngarkuar me fëmijë me gjithë vajin dhe lodrat e tyre.
-Ç’kemi Shkëndije, – e pyeta?
-Mirë, po nga ana e juaj si jeni, – pyeti edhe ajo e shkëputur nga Laptopi i saj skaj ulëses së pritjes në sallën e pasagjerëve, që fluturonin për Vjenë.
-Po, ku janë fëmijët, – vazhdova? -U shëruan të gjithë apo tani kemi kirurgë të specializuar në Kosovë, pasi nuk jemi mësuar të të shohim vetëm, – i thashë me shaka.
Shkëndija qeshi dhe u duk e lumtur që ne e vlerësonim punën e saj. Ajo e dinte këtë që para shumë vitesh, se nuk mungonte vlerësimi ynë përmes shkrimeve dhe emisioneve lidhur me veprën e saj humane e cila ishte e njohur gjithandej vendit dhe mërgatës.
Po, – filloi ajo. Nuk e harroj përkrahjen tuaj të paraqitur aq bukur me Edin dhe Erën, dy fëmijë nga rrethina e Prizrenit të cilët i dërgonim për operim në Austri. Allianz für Kinder, vepron pa u ndalur, por sipas rrethanave. Ku ta kemi fatin që të mos ketë nevojë për t’i dërguar fëmijët të shërohen jashtë vendit! Akoma jemi larg botës. Shëndetësia është kaotike, pa sigurime shëndetësore, pa pajisje dhe pa disiplinë shërbimi edhe pas njëzet vitesh në liri.
– E keni fjalën për shëndetësinë publike e menaxhuar nga qeveria apo për atë private? – i them me pak sarkazëm duke e ditur hendekun e madh mes pacientëve të pasur që mund të trajtohen në spitalet private turke, amerikane e gjithfarë firmash e shumicës së varfër e cila nuk e ka mundësinë e shërimit.
Shkëndija e kuptoi mahinë tonë dhe përgjigjen e saj e dha me një të qeshur që fliste.
Sot po kthehem nga dasma e Edit dhe Erës, – sa bukur që u takuam! Çfarë rastësie, shtoi e lumtur Shkëndija! Pikërisht tani dukej rregullimi i flokëve të saj në stilin e dasmës kosovare, po ta shikoje me vëmendje.
Siç duket paskeni shpenzuar për atë dasmë të stilit kosovar, nëse guxojmë të themi! Si është e mundur, kaluan kaq shumë vjet nga takimi në avionin kur melodia e Edit të vogël përcillej nga Shuberti i madh! Të kujtohet?
Sa shpejt kalon koha! Kur u rritën aq shpejt! Sa vuajtje kaluan në fëmijëri me problemet e zemrës dhe pas operacionit ata ishin krejt normal. U kthyen në Kosovë në të njëjtën shkollë të mesme. Edi është dy vjet më i madh se Era. Kontaktet e tyre nga Austria vazhduan në Prizren derisa u dashuruan.
Dhe ju ishit e ftuar?
Po, e ftuara e nderit, që thonë! Që para shtatëmbëdhjetë vjetëve kur vumë kontaktet me familjen e Edit dhe Erës nuk i kemi ndërprerë ato. Edi ka mbaruar shkollën për menaxhim, kurse Era për mësuese. E di kureshtjen tuaj, po ju jap thirrjen e dasmës të cilën do ta ruaj me dashuri. Nxori nga çanta mes kapakëve të disa dokumenteve ftesën e palosur mirë, të lidhur me kordonin ngjyrë kuq e zi dhe ia zgjati Agimit. Ai e mori, e hapi dhe lexoi me kujdes shkrimin ku dalloheshin dy emra Edi-Era me stilin artistik të shkrimit festiv.
-A mund ta fotografoj? – pyeti Agimi
-Natyrisht, që mundeni, – u përgjigj Shkëndija duke renditur gjërat në çantën e saj.
Më duket shumë interesante, nga shtrati i operimit në Linc, në shtratin e martesës në Prizren. Ç’farë fati! Unë do thosha se fati tragjik i kombit zbërthehet në fatin e miliona individëve ku takojmë tragjiken dhe madhështoren. Edi dhe Era u shëruan në Austri, dhe u martuan në Kosovë.
Ndërkohë altoparlanti lajmëroi udhëtarët për fillimin e vërtetimeve të biletave në hyrje të avionit. Shkëndija nxori nga çanta një zarf të madh mbushur me letra e fotografi. Ja, këtu keni letra e foto qysh nga njohja me familjet e të dy fëmijëve para operacionit në Linc. Shikojini sa për ta kaluar kohën e fluturimit. Është një histori jete të cilën as regjisori me famë, Hiçkoku të jetë, nuk do mund ta realizojë ashtu siç ishte, me të gjitha ngjyrat e saj; dhembjet e vuajtjet, gëzimet e lumturinë, por edhe porosinë.
Kur avioni u ngrit mbi re, shkëlqeu shenja e gjelbër për lidhjen e rripit të sigurisë. Agimi hapi me kujdes zarfin e mbushur me foto dhe shkresa komunikimi të Shkëndijës me familjet e Erës dhe Edit. Mori letrën e rrudhosur sipër të tjerave i cila ishte shkruar me kujdes. E hapi dhe lexoi: “Zonjë e nderuar! Jemi prindërit e Erës pesë vjeçare e cila vuan nga një sëmundje e lindur e zemrës. Kemi lexuar për punën tuaj shumë njerëzore po edhe kombëtare tani pas vuajtjeve nga lufta. Halli ynë është Era. Ju lutemi të na ndihmoni! Për kontakt ju shkruajmë numrin e telefonit. Me respekt: Arta dhe Emiri, Prizren, 14 mars 2002. Agimi ngriti letrën që ta shihte Shkëndija e cila ishte ulur afër dritares dy rreshta mbrapa tij. Një buzëqeshje ia zbukuroi fytyrën nga kënaqësia që ndjeu.
Pas kalimit të turbulencave në lartësinë qiellore, avioni u qetësua. Kur u hoq edhe shenja e gjelbër e rripit të detyruar, Shkëndija u afrua pranë miqve.
-Ja, këtë letër do ta lexoj unë, – tha ajo. Dëgjoni disa nga fjalitë që nuk harrohen. “… Falënderimi ynë për ju është baras me jetën tonë. Të shkruaj nga bankat e shkollës dhe ndihem shumë e lumtur. Im atë dhe nëna ime kanë folur shumë për ndihmën tuaj. Unë mbaj mend shumëçka, por jo edhe ato momente që duhej, pasi isha vetëm pesë vjeçe. E kam mësuar, se po të mos ishte ndihma e juaj unë nuk do isha sot në jetë. E di se të kam shqetësuar shumë. Tani jam në klasën e shtatë dhe jam nxënëse e mirë. Kurdo që vjen në Kosovë do doja t`iu takoj. Ju dua shumë! Era.
Pas një viti nga letra e vizitova Erën në shkollë, filloi të rrëfente Shkëndija. Fillimisht nuk i tregova se kush isha, por ajo më përqafoi dhe filloi të qanë nga emocionet. Po, tha Era! Ju jeni Shkëndija. Kam shumë foto kur më mbaje në krahë dhe në avion sepse unë qaja si dhe foto nga salla e operacionit. Pastaj, të kam parë në televizor kur fole bashkë me doktorin austriak. Ai fliste gjermanisht kurse ti e përktheje. Shoqet e Erës më përqafuan me radhë. Pas pak erdhi mësuesja kujdestare e Erës. Ishte një pritje që nuk harrohet.
-Po, më kujtohet intervista e Dr. Gerhard-it në Radio Televizionin e Kosovës, ishte emocionuese, – tha Agimi. Vërtetë shoqata e juaj, si po e quajnë, (Aleanz für Kinder, e ndihmoi Shkëndija), ka bërë punë për shembull në botë.
– Është e vërtetë, – tha Shkëndija, por zemrën e saj e përbëjnë ndihma e qytetarëve, ku mes tyre u dalluan pas luftës në Kosovë shqiptarët. Ata e mbështesin shoqatën që nga themelimi i saj para njëzet e tri viteve. Interesant është fakti se familjet e varfra punëtore që kanë shumë fëmijë lajmërohen me entuziazëm për t’i marrë në familjet e tyre fëmijët e ardhur nga Kosova. Vetëm familja Kodra ndihmoi dy vjet rresht disa fëmijë.
-Po, këtu në zarfin e kuq, – çfarë keni e pyeta? A mund ta hapim? – tha Agimi.
Shkëndija e hapi me kujdes zarfin e mbushur me foto nga shërimi i Edit në Graz.
Edi ishte djali i vetëm i dy prindërve të rinj. I ati i tij ishte ushtar në Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, zona e Llapushës. Në betejën e dytë ai u plagos rëndë dhe u dërgua për shërim në Tiranë, por vdiq pas amputimit të këmbës. Atëherë Edi ishte vetëm një vjeç e gjysmë dhe sapo kishte hedhur hapat e parë. Ja kjo foto tregon të atin e tij, Agronin si e ngrinte lart mbi veten Edin. Siç duket ky ishte takimi i tij i fundit me të birin.
-Sa e dhembshme, – tha i trishtuar Agimi.
Vërtetë e dhimbshme. Por dhembja nuk mbaron me kaq.
Si? Mos e thuaj reagoi Agimi.
Fati i Edit ishte akoma më i dhimbshëm. Atij iu vra edhe nëna nga bombardimet serbe. Derisa po largoheshin nga fshati i tyre i djegur nga ushtarët serbë. Një raketë e hedhur nga bjeshkët e Kullës goditi kolonën civile dhe ishte fatale për familjen e Edit. Kjo ndodhi katër muaj pas vdekjes së të atit. Këtu shihet Edi i vogël mbi nënën e tij të vdekur. Kjo foto u botua në gazetat e huaja të marra nga ato shqiptare. Më tutje një grua tjetër e cila thërriste për ndihmë. Ja kjo foto tjetër këtu e tregon Edin në përqafimin e nënës së tij para se të vritej.
-E tmerrshme, – tha Agimi duke fshirë lotët me shami letre e cila lëshoi aromë karafili.
Ka edhe shumë tmerre, shumë, shumë sa nuk e kuptoj se si i mban toka gjithë këto krime serbe, një gjenocid shfarosës ndaj shqiptarëve në tokat e tyre, e vazhdoi bisedën Shkëndija.
-Një album si ky do ishte argument për film i cili do fitonte çmime Oskar, – tha Agimi.
Po të ishte ndonjë komb tjetër, po, me siguri, por shqiptarët i shkatërroi Europa për interesat e saj. I ndau në pesë shtete dhe nuk e njohu gjenocidin që u krye ndaj tyre. I përbuzi tmerrësisht.
-Çka dëshironi të pini? – pyeti stjuardesa e cila paralajmëroi ofertë pijesh të ngrohta dhe të ftohta duke tërhequr frigo karrocën e mbushur me pije dhe ushqime të rastit.
-Kafe, ekspres, – tha Agimi, kurse Shkëndija bëri me gisht drejt kulaçit të mbushur me mollë.
Monitori tregonte lartësinë prej shtatëmijë metrash dhe temperaturën e ftohtë tridhjetë e pesë gradë celsius nën zero me pozitën e avionit mbi qytetin e Sarajevës. Gjysma e rrugës, mendoi Agimi duke pirë kafen nga gota plastike e cila lakohej mes dy gishtave në gjerësinë e saj.
Shkëndija dukej e lodhur nga sytë e mekur pa gjumë të mjaftueshëm. Hëngri kulaçin me mollë dhe filloi të qetësohet në përkundjet e herë pas hershme të avionit. Zëri i muzikës vallëzuese së çiftit të ri iu shndërrua në shijen e valsit të Shtruasit me të cilin u hap dasma e Erës dhe Edit. Tani nuk ishte vaji i Edit në dirigjimin e tij para shtatëmbëdhjetë vjetësh, por ishte një valle dasme në bardhësinë e vellos së nusërisë së Erës. Ishte më shumë kaltërsi qielli mbi Fushën e Kosovës në pranverën e lirisë. Buqeta e parë mes shkëlqimit të dhëndëruar mbi lapidarin e Agronit ledhaton shpirtrat gjithandej hapësirave të jetës.
Jemi ne, gëzimi juaj, Era dhe Edi!