Shalli i lutjeve
BISKU I TULATUR
Një bisk u tulat thellësisë së trungut
E në gjumë në palcën e tij u fashit
Kështu edhe unë në palcë të dimrit fjeta
Pasi fruti si mjaltë u poq gjatë lugut
– ç’të bëj tani me trungun tim në dritë?
Me biskun tim ku mbahet fort jeta?
Fruti u poq dhe lulja gati iu harrua
Vetëm gjethja nazike mbijetoi
Një ditë, nga këto të ashpra ditë
Do çmendet dimrit shqota e tërbuar,
E do bjerë për lulen e pagojë
Në tokë,veç të gjelbërt vdekje,dhe hi
Netët memece në këtë çmendurirë
Pafundësisht ditës do t’i jepen
Pa përgjigje duke më lënë, shurdh,
Të vetëm, pa bisk, pa gjeth’, në errësirë,
Në palcën e ngrirë të trungut, në heshtje,
Kokëgjakosur pas të gurtit mur.
Po, në rizgjim, në pranverë
Vetëm unë do jem zotëruesi, ai,
Që do hap zemrën e trungut që fle
Plot me bisqe të gjelbërt, të etertë,
pa gjemba të gjaktë në lule lidh’
Pa të mjaltin frut lindur në gjeth’.
HAIM NAHMAN BIALIK
PUNA
Vishmë nënë e mirë, me rrobën më të shndritshme,
Shumëngjyrëshe,
Dhe në ag’ drejt punës sime,përcillmë
Aty ku,
Toka ime është e mbështjellë me dritë
Si shalli i lutjeve dhe
Shtëpitë zgjaten si furka
Që me rripa fijesh përshkojnë rrugën
E kalldrëmtë të seritur me dorë
Aty ku,
Fshatarka e bukur ia drejton lutjen në mëngjes
Krijuesit të saj
Birit tënd, Abraham
Seritësh i kalldrëmit të rrugës ku ajo ec,
Ku unë ec,Izrael
Aty ku,
Çdo mbrëmje në perëndim, plaku kthehet
Mbushur lodhje, robtim
Nga ditë-netët e jetës së tij
Dhe si një lutje ditën do të presë
Duke bëlbëzuar me gëzim:
“-Djali më i dashur, Abraham,
lëkura dhe kocka ime,më prit
Aleluja!”
Vishmë, nënë e mirë, me rrobën më të shndritshme,
Shumëngjyrëshe,
E në mëngjes, në punën time përcillmë!
ABRAHAM SHLONSKI
AGIMI
Një brokë uji në dorë,
një lopatë mbi shpinë,
Një grabujë, një kosh, –
E, drejt e në kampet e largët, në punë.
Veç malet më shohin tek humbas
Hapësirave të tyre, tutje, tej
Dhe me mua lenë pas
Këngë me vargje Jete të gjej
Qoftë kjo, kënga ime e fundit të fundit,
Para se të korrat të shkëlqejnë nën diell,
Nën pluhurin e rrugës tënde,
Tokës sime!
RASHEL BLAUSHTEI
RIKTHIMI IM
Nuk e di ku do jetë rikthimi im
Në zërin e fëmijëve dhe në të lehurat
E qenit besnik,
A në një tym kaltëror si në legjenda
Ku përballë meje do jeni e
Nuk do më kuptoni kur t’iu them:
“hapi sytë e shih”
Si
Në Bibël “ed ecco”
I kam ezauruar kufijtë e të qenit jetim
E kurrë koha nuk më thirri
Ushtari përulur.Nuk jam ndryshe
Por kam gjetur bimën e papërlotur
Dhe kush zbulon bimën e papërlotur në botë
Ka zbuluar fillimin e fundit të botës
Çarjet dhe rrënimin e fundit
JEHUDA AMIHAI
KUKULLA MEKANIKE
Këtë natë lindi një kukull mekanike
E më kthehej djathtas e majtas në të gjitha anët
E binte me fytyrë në tokë duke u ndarë në pjesëza
E që kërkonin të ribashkoheshin nga duart e mia
Fragmentet, nga ekspertja
E më pas kthehej në një kukull siç duhej të ishte
E bashkëpunimi im ishte gjithnjë i arsyeshëm,
E dëgjueshme,e bindur
Por atëhere bëhej një kukull e një tipi tjetër
Si një filiz i thyer që ende nuk ishte kthyer në një
Loze
E më pas shkoi të kërcente në një festë , në ballo
E më la nën shoqërinë e maceve e qenve
E për këtë të gjithë hapat e mi ishin të matur e ritmik
E kishte flokë të artë e sy të kaltër
E kishte një fustan me ngjyrat e luleve të kopshtit
E kishte një kapele me ca zbukurime qershie.
DALIA RABIKOVIC
KËNGA E TOKËS
Nga lart, mbi artik nuk e shoh
Lojën në tokën mbi të cilën jemi duke u vrarë
Është një tokë që nuk e ngre trupin e bekuar
Në plisat e së cilës jetoj e në bollëkun e hijes më zgjaten
Një tokë e përndezur mbi të cilën jetoj si një mur i gjallë
Mbi të cilën gjendem duke ecur e që më mbron nga dielli dhe që ajo më drejton në jetën time
frymë pas frymë. Kjo është toka për të cilën
derdh gjakun tim mbi të cilën vrapoj ditët e mia
në qetësi
e që e cila më tregon bukurinë e farës sime pas meje
një tokë që trokëllin
dhe ku dhimbjet për të plagosurit unë qetësoj plagë
pas plage
kjo është toka mbi të cilën unë zhdukem në arrati
jetoj si një pikëllim që afrohet lehtësisht nga fundi
përderisa qielli është qielli i Zotit.
ASTER REISH
POEZIA IZRAELITE, VËSHTRIM I SHKURTËR
E shkruar pa ndërprerje që nga koha biblike e deri më sot, poezia hebraike sjell ndikimin e saj të brendshëm si edhe në traditë . Poezia e së kaluarës, që mbështjell tema religjioze e kombëtar, përfshin edhe motive dhe eksperinca vetjake që sot janë edhe më të pranishme.Një degë e shprehjes poetike tradicionale zhvilloi gjatë Iluminizmit Hebraik në Europë (1781-1881)- kur arritën të merrej një leje qëndrimi për të përndjekurit hebrenj dhe për laicizimin e jetës hebraike-e deri nëfund XIX shekull kur Sionismi, lëvizjaqë solli restaurimin e një jetë kombëtare hebraike në Tokën e Izraelit,që inicioi pushtimin e vrulleve. Poetët e mëdhenj të kësaj periudhe ishin të emigruar nga Palestina në fillim të shekullit njëzetë, ishin HaimNahmanBialik (1873-1934) dhe Saul Tçernikovski (1875-1943).
Veprat e Bialikut, që reflektojnë përkushtimin e një rilindjeje kombëtare hebraike shprehin aktualitetitn e nje jete hebraike në Europën e perendimore që përfshijnë shumë poema të gjata epike që ngrenë në lapidare të kapitoleve të historisë hebraike, deri tek një poezi thjesht, e pastër lirike e cila i këndon dashurisë dhe natyrës.Bialik,i cili shpesh thirret si “poet kombëtar” ose “poeti i Rilindjes Hebraike”,ka qëmtuar një gjuhë të re poetike, të lirë nga shtrngimi i influencës Biblike, e pranishme në paraardhësit e tij,e që kishin një strukturë klasike dhe një qartësi të shprehur përmes një formacioni me fraza të pasura, me një stil të lartë e megjithatë gjuhësisht aktual.Poezia e tij mbetet në kujtesën e të gjithë shkollarëve izraelianë.
Tçernikovski, që ka shkruar poezi lirike, vepra epike dramatike, balada dhe satira, kërkoi të sillte ndryshime në botën hebraike duke sjellë një shpirt të pastër dhe di jitet personal si një shkallare drejt bukurisë dhe natyrës njerëzore. Ndjeshmëria e tij ndaj gjuhës, nga e cila ishte e pranishme një afrimitet me hebraiken e rabinëve, ishte e ndryshme nga gjuha e Bialikut që integroi gjuhën Biblike në të folurën e përditshme të qytetërimit dhe që për momenti ishte emergjencë kombëtare. Nga Bialik tek Tçernokovski paraqiten pasazhe të poezisë antike hebraike në një mënyrë moderne.
Suksesi i gjeneratës së poetëve që në veprat e tyre ndikuan në mënyrën e tyre për Shtetin në vitet e tij të para u udhëhoqën nga Avraham Shlonski, Natan Alterman, Lea Goldberg dhe Uri Zvi Grinberg.
Shlonski shërbeu me veprën e tij edhe për kontributin e tij në përkthimin e poezisë klasike të huaj në gjuhën hebraike, simos nga rusishtja., duke sjellë imazhe të reja ghuhësore. Vepra e Alterman shumë prej të cilës përbëhen nga komente politike, kanë shoqëruar çdo fazë të zhvillimit të komunitetit hebre dhe është e karakterizuar nga një pasuri gjuhësore dhe varietete të formave poetike, të tonit , ritmit, të figurës artistike e metaforave. Lea Goldberg e zgjeroi spektrin e mundësisë që ofronte lirizmi, në poezi që flisnin për qytetin, natyrën e qenies njerëzore, kërkimin e dashurisë, të takimeve dhe vëmendjes. Goldberg në poezinë e saj ka një dëshpërim e trishtim e një zemërim të cilin e përdor me një imagjinatë të ngjeshur dhe një forcë stilistike, trajtuar pikësëpari në tema nacionaliste që e mkanë marrë frymëzimin nga Holokausti.
Ky grup poetësh sollën në poezinë hebraike ritmin dhe të folurën qytetare. Bënë që të riflasin fjalë të vdekura e të harruara duke i dhënë në këtë mënyrë poezisë dhe gjuhës hebraike një tingëlli të ri , modern dhe të pasur.
Poezia në këtë periudhë u infleuencua fort nga futurizmi dhe simbolizmi, kur ekspresionizmi gjerman duke mbajtur një strukturë klasike dhe një melodi dhe rimë të rregullt.Pasqyronte imazhe e peizazhe të vendeve ku lindën poetët, imazhe të frskëta të vendit të tyre të ri, shprehur në një mënyrë heroike, kështu si në kujtesë “atje” me dëshirën për të qënë rrënjësisht “këtu”,eksperiment siç shkruan Lea Goldberg-” dhimbja e dy vendeve”.Shumë nga poezitë janë muzikuar dhe janë bërë tashmë pjesë integrale e traditës kombëtare të vendit.
Poetja më e madhe e gjuhës hebraike ishte Rashel Blushtejn(1890-1931), e njohur thjesht “Rashel”.Vepra e saj konsiston në një pjesë të bazave të normave të poezisë femërore hebraike, nga ana tjetër duke e çuar pblikun në kundërshtitë e tij të brendshme. Stili i saj lirik,i shkurtër, emocional, pa pretendime intelektuale, personalembizotëruese, siç mund të shohësh në pjesën më të madhe të veprëssë saj dhe në veprën e poetëve bashkëkohorë të mëpasëm si Dalia Ravikoviç e MAJA Bejerano.
Rreth viteve në mesin e 1950 doli një grup poetësh të rinj për të cilët hebraishtja ishte gjuha e nënës të udhëhequr nga Jehuda Amihai, Na6an Zak, Dan Pagis, T.Karmi e David Avidan. Ky grup tendenca e të cilit ishte të zbuste stilin e në mënyrë të përgjithshme të mbante eksperiencën e grupit nga një liri vrojtimi të realitetit në një stil të shpërnarë, ndikuar në më të shumtën e rasteve nga influencat poetike të Pushkinit e Shilerit drejt poetëve modernë anglezë dhe amerikanë. Puna e Amikait që është gjerësisht përkthimi, është karakterizuar nga një përdorim i një gjuhe qytetare, plot ironi e matafora metafizike.Ai vendosi vulën në një pjesë të madhe të poezisë së shkruar nga bashkohësit e tij më të rinj, që proklamonin fundin e poezisë ideologjike mbi traditën e Alterman e Shlonski që e bazonin veprën e tij mbi struktura poetike klasike dhe rimë të rregullt. Vepra e Zak ndërthuri hebraishten e folur qytetare me një cilësi krejt të re gati liturgjike e muzikore.
Në kampin e poezisë hebraike sot është një polifoni zërash të gjeneratave të ndryshme që përfshin shkrimtarë të rinj që nga mesi i moshës. Më të njohurit nga ky grup janë Meir Ëizetier, prej të cilit drejtimi prozaik e dialektor është i drejtpërdrejtë, duke hequr dorë nga romanticizmi e duke na dhënë imazhe të drejtpërdrejta nga Tel Avivi, si simbol të realitetit; Jair Horouitc në vargjet e të cilit ndjehet fryma dhe një trishtim i ëmbël e i butë pej të cilit krejt e vetëdijshme nga e njëjta vdekje është Jona Uallak që prezantohet me tone të ashpra e sarkastikë, që përdor motive arketipe, një simbolizëm frojdjan, nganjëherë me një ndjesi ejet brutale, me përsëritje ritmike dhe gjuhë të mbushur me asosiacione.
Të tjerë poetë të rëndësishëm bashkëkohorë janë Asher Reish, Arieh Sivan, Roni Somak e Moshe Dor.
Poezia e gjeneratës më të re domin0ohet nga indivualizmi dhe ngurrimi, mëdyshja, që vjen me një kompozim të shkurtër, shkruar me një gjuhë të ashpër, jo me rimë dhe me ritëm të lirë.Poezia në Izrael ka një publik të gjerë e besnik dhe autorët e vëllimeve poetike në të gjitha periudhat shiten gjerësisht sa herë që publikohen nga shtëpitë e ndryshme botuese, për një kohë tepër të zgjatur.
\
Përktheu: MIMOZA EREBARA