Hildebrandi, kënga më e vjetër gjermanike e epikës heroike
“Hildebrandslied (shkurtimi :Hl) është një nga tekstet më të hershme poetike në gjermanisht nga shekulli i 9-të. Është e vetmja dëshmi tekstore e mbijetuar e një kënge heroike të tipit gjermanik në letërsinë gjermane, ndaj dhe emërtimi vjen nga vëllezërit Grimm. Kjo këngë vlerësohet si kënga më e vjetër ekzistuese gjermanike e epikës heroike.”
Nga Dr. Martin MATO
Duke parë se kulurës në gjuhën shqipe i ka munguar një përkthim i një nga perlave të kulturës europiane u ula të bëja përkthimin e kësaj kënge epike, duke besuar se shqiptarëve do tu ngjiste fort për hir të një tradite të subsratit ballkanik aq edhe për një ndjenjë epike që ndjehet edhe sot në epikën shqiptare. Më duhet të pranoj që një tekst i shkurtër nuk ishte aq i lehtë për tu sjellë në shqipe me një frymë epike por aq më tepër kur shkon të shohësh se si e kanë parë origjinalin edhe specialsitë të huaj të kulturave të tjera. Megjithëse çdo përkthyes i ndërgjegjshëm jeton me mëdyshjen ‘ traduttore traditore’ shpreh bindjen e plotë se gjithmonë do të duhet të këtë një përkthim të parë dhe mbrezat që vijnë mund të përmirësojnë vlerat.
Hildebrandslied (shkurtimi :Hl) është një nga tekstet më të hershme poetike në gjermanisht nga shekulli i 9-të. Është e vetmja dëshmi tekstore e mbijetuar e një kënge heroike të tipit gjermanik në letërsinë gjermane, ndaj dhe emërtimi vjen nga vëllezërit Grimm. Kjo këngë vlerësohet si kënga më e vjetër ekzistuese gjermanike e epikës heroike. Poema tradicionale e epikës heroike është e dokumentuar në 68 vargje të gjata( me një ndarje në mes të ashtëquajtur cezurë) me një rimë me emrin ‘Stabreim’. Në të këndohet gjuhën e Vjetër të Lartë Gjermane një episod nga cikli i legjendave të Dietrich von Bern.
Ky tekst wshtw gjetur nw faqet e njw kodiku ndoshta të shkruar rreth 830 në Manastirin e Fulda-s qw përmbante në latinisht tekstet biblike Sapientia Salomonis dhe Jezusi Sirach. Gjermanishtja e Vjetër e Lartë nw poemwn e Hildebrandit është padyshim një pasqyrim rreth dekadës së 3-të dhe 4-të të shekullit të 9-të. Dokumentimi nw fund ndoshta ndwrpritet sepse hapësira në fletën e fundit nuk ishte e mjaftueshme.
Fabula e përmbajtjes është ndërtuar mbi momentin e kthimit pas 30 vjetësh nga internimi tëHildebrandit që kishte lënë gruan dhe fëmijën dhe qe larguar si një bashkëluftëtar dhe ndihmës me Dietrich (lexo: Ditrih).Në kufi, midis dy ushtrive, një luftëtar i ri përballet me të. Hildebrand e pyet atë se kush kish qënë babai i tij. Hildebrandi mëson se Hadubrandi, është djali i tij. Ai e deklaron veten e tij mundohet përmes dhuratave të zgjojë ndjenjën familjare e atërore. Hadubrand i refuzon dhuratat duke menduar se ai është një hun i vjetër dinak, sepse marinarët i patën thënë atij se i ati kishte vdekur . Për më tepër, përpjekjet e të huajit që pretendon të jenë babai i tij janë për Hadubrandin një fyerje të turpshme për nderin e babait të tij, që besohet të jetë i vdekur. Mbas shprehjes tallëse “hun i vjetër” dhe mospranimit të dhuratave si dhe fjalëve tëHadubrandit se babai i tij, ndryshe nga i panjohuripati qënënjë njeri i nderit dhe guximi Hildebrandit nuk i mbeti gjë tjetër veç përplasjes në betejë. Sipas zakonit, ai tani është i detyruar, për hir të nderit të tij , të pranojë sfidën e djalit për të luftuar – duke marrë parasysh ose rastin e vdekjes së tij ose vdekjes së djalit të tij. Përvoja e tij e jetës ashtu edhe ajo luftaraka i japin të kuptojë që një gjëmëë madhe po ndodh ndaj dhe ankohet “Mjerë, o zot sundues,” tha Hildebrand “një fat i keq po merr rrugën e tij! ” Midis dy ushtrive babai dhe biri tani përballen me njëri-tjetrin; bëhet fjalë për luftën e pashmangshme. Këtu teksti shkëputet. Me sa duket, siç thotë një tekst i vjetër i vjetër norvegjez, lufta përfundon me vdekjen e Hadubrandit.
Shëmbulli i kësaj epike e fut lexuesin shqiptar në atë pjesë kulturore, pak të përkthyer, të kulturës tradicionale të Europës veriore. Afrimi i këtyre vlerave për lexuesin shqiptar mbetet edhe një sfidë për shekullin e 21.
- Kam dëgjuar të thonë,
2, që ball për ball u përplasën në betejë
- Hildebrandi dhe Hadubrandi në krye dy ushtrive.
- At e bir gatitën armët
- shtrënguan veshjet e betejës, ngjeshën shpatat,
- heronj, me armët ngjeshur , ndërsa hynin në luftë.
- Hildebrand djali i Heribrandittha se, ai ishte më i vjetër,
- I përvuajturi nga jeta, fillon e pyeste
- Me pak fjalë, kush të kish’ qënë babai i të riut
- mes njerëzve nga ai popull.
- Ose c’prejardhje mund të kesh?
- Nëse më thua një, të tjerët i njoh vetë
- Në mbretëri, e njoh të gjithë njerëzinë”.
- Foli Hadubrandi, bir i Hildebrandit:
- “Kjo është ajo që njerëzit tanë më kanë thanë
- të vjetër dhe të mençur, që dikur jetonin atje,
- se emri i atit im është Hildebrand e emri im është Hadubrand.
- Kohë parë u nis në lindje, ikur nga urrejtja e Odoakerit,
- atje me Dietrich e shumë nga luftëtarët e tij.
- Ai u la në varfëri në vend të tij
- gruaja në shtëpi dhe djalin e parritur
- pa të drejtë më gjënë, arratisur në lindje.
- Ndaj dhe Dietrichu e vuajti mungesën e tim eti,
- Ai pat qënë një burrë pa miq.
- Në mëri pafund me Odoacerin,
- më i miri i luftëtarëve të Dietrichut.
- Përherë në krye të ushtrisë, beteja ish për të e dashur,
- I njohur ishte ai ndër trima.
- Nuk mendoj se ai ende jeton … “
- “A e di ti zot,” tha Hildebrand, “i kthyer nga qielli,
- që kurrë në këtë masë njerëz të këtillë të lidhur
- ti kesh sjellë në këtë gjëndje
- dhe më pas u clirua nga krahëzat e rënda
- të derdhura në ari perandorak, siç ia pat dhuruar mbreti,sundimtari i Hunëve.
- “Po ti jap ty nga miqësia!”
- tha Hadubranti, i biri i Hildebrandit,
- “Me shtizë duhen marrë dhuratat,
- maja të kapë majën
- Mendon se je, o Hun i vjetër, pamasë i zgjuar.
40.Më ndjell me fjalë tuaja, dhe do të më qëllosh me shtizë
- I vdekur është Hildebrandi, djali i Heribrandit! “
- Hildebrandi, djali i Heribrandit, tha:
- “E shoh qartë në armët e tua të rënda,
- që ke në shtëpi një mjeshtër të mirë ,
- që nuk të kanë përzënë kurrë në këtë mbretëri.
- Tani perëndia të ndihmoftë, tha Hildebrand, do ndodh fatkeqësi:
- Brodha 60 verë dhe dimër jashtë vendi;
- ku më urdhëronin gjithmonë me ushtrinë e luftëtarëve.
- Ku në asnjë kështjellë nuk më zuri vdekja :
- Tani fëmija im duhet të më godas me shpatë,
- të më coptojë me shpatën, ose unë do ti bëhëm vrasës.
- Ti mundesh lehtë – në qoftë se forca të mjafton –
- të fitosh pancirin nga një burrë i tillë i vjetër,
- Të rrëmbesh pasuri, nëse ke ndonjë të drejtë për këtë
- Qoftë ai më frikacaku, u tha Hildebrandi, lindorëve,
- ai që tani që refuzon luftën, ku je aq i etur për të
- pas një lufte bashkë; të provojë ai që e pëlqen,
- Kush nga të dy do të lërë veshjen sot?
- E ksh do ti zotërojë të dy panciret
- dhe lanë të shkërmoqeshin shtizat
- në një luftë të ashpër, kur u përplasën në mburoja.
- Hipur mbikuaj kundër njëri-tjetrit, duke thyer mburoja me ngjyrë,
- goditën rrezikshëm mbi mburoja të paprekura,
- deri sa mburojat e tyre prej bliri u thyen,
- shkatërruar nga armët …