, TÜRKIYE, (Selanik,1902 – 1963 Moskë)
Nga boshnjakisht shqipëroi
MUSTAFA V. SPAHIU, Shkup
TË JETOSH ËSHTË GJË E BUKUR,
O VËLLA
- ZEMRA IME
Në kraharor kam pesëmbëdhjetë
plagë
Pesëmbëdhjetë kama u nguliten në
parzmën time
Zemra ime sërisht rektinë
Zemra ime sërisht rrah!…
Në gjoks kam pesëmbëdhjetë plagë.
Rreth pesëmbëdhjetë plagëve
u mbështjollën rreth pesëmbëdhjetë plagëve
Ujërat e zezë si nepërka të zeza
përtokëse.
Deti i Zi mua do më gllabërojē,
do më mbysë mua
Ujërat skëterrë të përgjakur!
U ngulitën në parzmën time
pesëmbëdhjetë kama
zëmra ime sërisht rektinë,
sërisht zëmra ime rrah!
Prej pesëmbëdhjetë plagëve të
mia u përndezën pesëmbëdhjetë
vravashka
u thyen në parzmën time kama
e pesëmbëdhjetë plagëve…
Zemra
rrah, si një bajrak i përgjakur, rrah,
DO TË RRAH!
(1925)
- NDOSHTA UNË
Ndofta unë
prej asaj dite
shumë më herët:
duke u shalakatur
në mugën herake të mëngjesit
do ta hudh hijen tënde n’asfalt.
Ndofta unë
prej asaj dite
shumë vonë:
do mbetem gjallë
me gjurmën e një mjekre bardhoshe
nofulla ime e rruar…
Dhe unë
prej asaj dite
shumë vonë
nëse do mbetem gjallë
do më vëni në cepat e sheshit
për muri do mbështeteni
dhe pleqëve
prej kacafytjes së fundit
do mbesin gjallë
mbrëmjeve të bajramit
do të luaj në violinë…
Ndaj mbrëmjeve të mrekullueshme
rreth e rrotull kalldrëmave e ndriçuar
dhe hapat e njerëzve
riosha
këngë të reja këndojnë.
(1930)
- KATËR VETË DHE KATËR GASTARE
Një tryezë
e rrumbullakët
Katër gastare,
Katër vetë
dhe katër gota me verë
Vera
është e firmës
Madok.
Në gotë
ka verë
nuk ka verë
ka verë.
Katër vetë pinë verë.
Një gastare u boshadis.
Njeri tha:
“Nesër aktakuzën do e kemi shumë
të rëndë.”
Do kryhet puna me një fjalë:
do të varet
sigurisht…
Një tryezë
e rrumbullakët,
u zbrazën katër gastare
dhe katër vetë…
- L A J M I
Erdhi prej tyre haber,
prej tyre,
prej tyre,
këmishat i kishin të pista
vetullat të vrenjtura.
Vetëm pakëz
është rritur mjekra.
Nuk thanë:
” U dogjëm!”
E di, do të qëndronim.
Nuk tha:
“Qëndruam!”
Me sy të buzëqeshur
shikonim njeriun.
Në tamtha kishin plagë të reja,
vetullat s’i kishin të vrenjtura.
Vetëm pakëz
mjekrra u ishte rritur…
(1931)
- 21.1.1924
Lëre, mos e dhez llampën,
që të mos bjerë nga dritarja në borë
një kokë e verdhë njeriu.
Bora po resh, mbi errësira.
Bora po resh
dhe unë ndërmendem.
Bora…
Si qiriut që do t’i frysh
u shua drita e madhe…
Dhe qyteti
mbet si një i verbër
nën borën që po reshte.
Lere, mos e dhez llambën!
Po e ndjej se janë memecë
kujtimet që m’i ngule në zemër si kama.
Bora po resh
dhe unë kujtohem.
- KREVATI I FUSHËS
Ky ishte krevati i tij
një krevat fushe.
Ai për çdo mëngjes
nisej në rrugë.
Dhe çdo mbrëmje
këtu i hiqte këpucët e lagura.
Në krye të krevatit libra…
Ia shfletoja
një nga një
librat.
Në reshta
përsipër
gjurma e gishtërinjve.
Kjo brushë dhëmbësh, ky sapun
krejt i bardhë
që janë vendosur në dritare
janë gjërat e tija…
Kjo fanellë blu marinarësh
pa mëngë e hedhur
rri mbi krevat…
Ky ishte krevati i tij
një krevat fushe
Në mur është varur kapela e tij
solemne
mbi tokë
një faturë e klasit të tretë…
- TRE QIPARISA
Para portës sime kishte tre qiparisa
Tre qiparisa.
Qiparisat luhateshin në erë.
Tre qiparisa.
Rrënjët i kishin në tokë, kokën ndër yje.
Tre qeparisa.
Qiparisat luhateshin në erë
Tre qiparisa.
Një natë dyshmani e sulmoi shtëpinë
Tre qiparisa.
Dhe në shtrat qesh vrarë unë
Tre qiparisa.
Iu pren rrënjët qiparisave.
Tre qiparisave.
Tashmë rrënjët nuk ishin në tokë,
as kokat ndër yje.
Tre qiparisa.
Qiparisat luhateshin në erë.
Tre qiparisa.
Në një vatër prej nermeri janë shtrirë
Tre qiparisa.
Një sopatë të përgjakur e ndriçojnë…
- Z Ë R I
Duke i mbajtur nofullat në pëllëmbë
mos rri mbështetur për muri,
mos!
Mos i mbaj nofullat në pëllëmbë.
Ngritu!
Eja te dritarja!
Shiko!
Nata është e bukur si një det jugor.
Dallgët përplasen për dritare
Eja!
Dëgjo ajrin:
ajri është rrugë e zërave,
ajri është përplot me zëre:
me zëret e tokës, të ujit, të yjeve
zëret tona…
Eja pranë dritares!
Dëgjo pakëz ajrin:
Zëri ynë ishte pranë teje,
zëri ynë është me ty…
- E DUA VENDIN TIM
Unë e dua vendin tim:
Në pishat e tij, u luhata, qëndrova në
zandane.
e
Asgjë nuk mund t’ma heqë pikëllimin
si këngët dhe duhani i vendit tim.
Vendi im:
Bedredin, Sinan, Junus Emra dhe Sakaria,
kubet e plumbit dhe oxhaqet e
fabrikave
janë vepra që i fsheh nga vetvetja
të popullit tim që qesh nën mustakë
të lëvarura.
Vendi im:
sa je i gjerë,
nuk mbaron me të shëtitur, thuase
nuk ka fund.
Edrene, Izmir, Ullukëshlla, Marash,
Tromboz, Erzumi.
Kullosat e Erzumit i njoh vetëm nga
këngët dhe turpërohem
pse nuk kalova asnjëherë nëpër Toros
kah jugu
t’i shoh ata që mbjellin pamuk.
Vendi im: deve, trena, vetura ford
dhe gomerë teknefezë
plepi
shelgu
dhe toka e kuqe.
Vendi im:
pyjet bredhash me ujëra të ëmbëla,
liqenët ndër bjeshkë
troftat prej gjysmë kilogrami
me ngjyrë të argjentë purpuri
notojnë liqenet Abant de Bol.
Vendi im:
Dhitë në fushën e Ankarasë
shkëlqim gëzofi të gjatë me
ngjyrë trëndafili.
Lajthi e rëndë e Giresunit.
Mollë amsjane me faqe të
kundërmojnë bukur,
ulliri
fiku
pjepërat
me ngjyra të ndryshme
kalaveshat e rrushit
e pastaj parmenda
e pastaj gjedhet e zeza
e pastaj: përpara, i bukuri, me të
gjitha të mirat
të gatshëm t’i fusë në zemër
me gëzimin si një fëmijë i habitur
gjysmë i uritur
gjysmë i lirë
njerëzit e mi të zellshëm, të
ndershëm, trima….
(1939)
- KËNGË TË SHKRUARA PËR
PIRAJEN MIDIS ORËS 21 DHE 22
Sa bukur është të të kujtoj ty:
midis lajmeve mbi vdekjen dhe fitoren,
në burg
kur i pata mbushur të dyzetat….
Sa bukur është të të kujtoj ty:
dora jote e harruar mbi një pëlhurë
të kaltërt
dhe në flokët e tua
dhe tokë e butë e dashur e Stambollit,
shpirti im…
Lumturi është të të dashuroj ty
thua në mua heton një njeri tjetër.
Era e gjethit të idërshahut që të ka
mbetur në gishtra
me një rehati diellore
me grishjen e mishit tënd
latuar me vija të kuqe
në ngrohtësi
errësirë e dendur…
Sa bukur është të të kujtoj ty,
të shkruhet për ty
në burg i shtrirë në shpinë të mendosh
për ty: ditën e caktuar, në vendin e
caktuar
fjalën që e tha dikush
jo fjalët, jo veten
por botën në tregime….
Sa bukur është të të kujtoj ty
duhet patjetër diçka të gdhendi
për ty në dru:
një kuti
në unazë
dhe të të endi tri metra mëndafsh
të hollë…
Dhe fill
duke kërcyer nga vendi
të ngjitem për parmakë të hekurt
të dritares
kaltërsisë qumështore të lirisë
që ta lexoj me zë atë
që shkrova për ty…
Sa bukur është të kujtosh për ty:
midis lajmeve mbi vdekjen dhe
ngadhnjimin
në burg
kur i mbusha të dyzetat!
- 20 SHTATOR 1945
Në këtë kohë të vonë
në mbrëmje vjeshtore
jam mbushur me fjalët e tua:
si koha, si materje e amshuar
si syri i plotë
si dorë e rëndë
dhe fjalët
e ndritshme si yjet.
Fjalët tua erdhën tek unë
ato ishin nga zemra, nga koka,nga mishi.
Fjalët të sollën ty
ato janë: nënë
ato janë: grua
dhe mike…
ishin të pikëlluara, të hidhura, me
shpresë, trime, të gëzuara
fjalët e tua ishin njerëz…
- 21 SHTATOR 1945
Biri ynë është i sëmurë,
babain e ka në burg
në duart e tua të lodhura koka e rëndë
hallet tona janë si hallet e dynjasë.
Njerëzit t’u sjellin njerëzve ditë
më të bukura
biri ynë do shërohet
babai do dalë nga burgu,
do buzëqeshin ninëzat e tua të arta
hallet e dynjasë janë si hallet tona…
- 22 SHTATOR 1945
Lexoj një libër:
në të je ti,
dëgjoj një këngë,
në të je ti,
u ula të haj drekë,
ti më rri kundruall
punoj: karshi më je ti
Ti më je gjithkund e gatshme,
nuk mund të bisedojë me ty
nuk mund të ta dëgjoj zërin:
plot tetë vjet ti je grua vejushë…
- 25 SHTATOR 1945
Ora 21.
Në shesh bienin këmbanat,
do mbyllen kapixhikët e qelive të
burgut.
Kësaj here jam në burg: tetë vjet
Të jetohet:
kjo është shpresa
e dashura ime,
të jetohet:
kjo është punë serioze si të të
dashuroj ty…
- 26 SHTATOR 1945
Na zunë robër
na burgosën:
midis meje dhe mureve
ti je jashta mureve…
Puna jonë është e vogël.
Në thelb më së keqi është:
kur duke ditur ose duke mos ditur
njeriu burgun e ka në vete…
Shumë insan janë sjell në këtë dert,
njerëz të ndershëm, të zellshëm, të mirë
dhe të denjë për dashuri aq sa të dua
Ty…
- 3O SHTATOR 1945
Është bukur të mendosh për ty
me shpresa
si ta dëgjosh zërin më të bukur
në botë…
Mirëpo, për mua nuk është boll
sh p r e s a,
unë tashmë nuk dua të dëgjoj
por dua të këndoj këngë….
……………………………………….
……………………………………….
- 14 DHJETOR 1945
Neveri e mallkim,fort po acaron dimri…
Kushedi si je ti dhe Stambolli im i
ndershëm?
A ke thëngjill.
A sigurove dru?
Ngjiti skajet e dritareve me letër.
Në mbrëmje shko më herët në gjumë.
Në shtëpi me siguri s’ke tjetër ç’të
shesësh!
Të mardhësh gjysmë e uritur
dhe gjysmë e ngrirë:
në botë,në atdhe, në qytetin tonë
për këtë jemi ndër të parët….
- MIRËSERDHE
Mirëserdhe, grua ime, mirëserdhe!
Me siguri je e kapitur,
si të t’i laj këmbët,
s’kan ujë prej trëndafili, as legen
prej argjendi.
Me siguri je e etur,
s’kam sherbet të ftohtë,
me siguri je e uritur
s’mund të të shtroj sofrën,
me çarçaf të bardhë prej lini
dhoma ime është e varfër
si vendi i robëruar.
Mirëserdhe grua ime, mirëserdhe!
Shkel në dhomën time,
betoni dyzetvjecar u bë livadh.
Buzëqeshe
lulëzuan trëndafilat në hekura
të dritares sime
Qave
pëllëmbët e mira u mbushën
me margaritarë,
dhoma ime u bë e begatshme
si shpirti im,
u bë e ndritshme si liria.
Mirëserdhe, grua mirëserdhe!
- MEHMETI
KUNDRUALL mëmëdheut
të lajmërohem prej Varnës
a më dëgjon
or Mehmet, Mehmet?
Deti i Zi rrjedh
mallëngjime të marra, ngashërime të marra,
a më dëgjon o BIRI IM,
Mehmet… Mehmet!
- ENIGMAT E PARISIT
CILI QYTET i ngjan verës?
Parisi
Nëse e pi gotën e parë
të ngjeth pakëz,
gota e dytë të godet në kokë,
kur e pi gotën e tretë –
nuk mund të çohesh nga tryeza.
Kamarier, më sill edhe një gotë.
E pastaj kudo që të jesh e kudo
që të shkodh
Parisi jeton në sytë e tu.
Cili qytet edhe kur bien shirat
është më i bukur?
Parisi…
o bir i Hikmetit, në cilin qytet
do të doje të vdesësh?
Në Stamboll,
në Moskë
dhe në Paris.
Kur bëhet Parisi i shëmtuar?
Kur bastisen shtypshkronjat
kur digjen l i b r a t!?!
Çka s’i ka hije Parisit?
Dritaret e ndritshme të autobusëve të
zez.
Në cilin shehër e hëngre bukën
me lezet?
Në Paris.
Po pitet e yndyrshme
do mendosh se janë nga furrat
e Shahzadd Bashit.
Ç’dashurove më së shumti në Paris?
Parisin.
Në Paris, or vendas kujt i çove lule?
Në muret e komunarëve,
një vashe të bukur si dega.
Prej të njohurve, cilin e pa në Paris?
Namuk Kemalin, Zija Pashën, Mustafa
Spahinë
edhe rininë e nënës sime
si piktore
flet frëngjisht
bukuroshja botërore
dhe rininë e Mimit,
Anipra, kujt i ngjan Parisi?
Parisienëve,
O bir i Ademit, a i beson Parisit?
I besoj Parisit.
15 maj 1958
- RITUALI I VARRIMIT
Nga oborri im do niset kufoma.
Si do ta zbrisni nga kati i tretë?
Arkmorti s’mund të hyjë në lift,
shkallët janë të ngushta.
Në oborr ndoshta do ketë diell dhe
do fluturojnë pëllumbat
ndoshta do reshë borë, me brohorira
fëmijësh
ndoshta rrugët e asfaltuara do jenë
të lagura
dhe n’oborr, si ngahera, qëndrojnë
kutitë me hedhurina.
Në fytyrën e zbuluar,sipas adeteve
tona, nëse më çoni me kamionetë
nga ndonjë pëllumb mund të pikojë
diçka që sjell fat.
Edhe fëmijët do jenë pranë meje
merhumët u janë interesantë
fëmijëve.
Do më shikojë dritarja e dhomës së bukës,
ballkoni i mbuluar me petka që
avullojnë,
do të përshëndesë.
Nuk e dini se sa të lumtur jetojnë
në këtë oborr
Njerëz ju dëshiroj jetë të gjatë!
Prill,1963.