PLAKU DHE DIELLI
Nga VICENTE ALEIXANDRE, 1898-1984, Spanjë
Çmimi Nobel për letërsi më 1977
Përktheu: Anton PAPLEKA
KITARË APO HËNË
Kitarë që i ngjan hënës.
Të jetë vallë hëna apo gjaku i saj që humb?
Ajo është një zemër e vogël, e arratisur,
që mbi pyje mbjell muzikën e kaltër, të pagjumë.
Është një zë ose gjaku i tij,
një pasion ose llahtara e tij,
një peshk prej hëne të thatë
që natën përpëlitet e spërkat luginat.
Dorë e thellë ose zemërim kërcënues.
E kuqe apo e verdhë është hëna ?
Jo, jo, ajo është një sy i përgjakur nga furia,
se ka për të dëshmuar caqet e kufizuara të dheut.
Dorë që në qiej kërkon jetën vetë,
kërkon pulsimet e një ylli që humb gjakun,
zhytet në rropullitë e planeteve të vjetra,
e mrekulluar nga kitara që ndizet sa vjen nata.
Dhimbje, dhimbje e një kraharori që askush s’e përcakton,
kur kafshët mizore ndiejnë t’u kreshpërohen qimet,
kur qenia e tyre mbushet me dritën e ftohtë
që lëkurën e tyre e kërkon si një dorë kimerike.
I VDEKURI
Rafael Morales-it
Nën tokë
erret dita. Një zog i çuditshëm,
një zog majë pemës këndon për një të vdekur.
Nën tokë, fle unë,
Rrënjë tjetër e kësaj peme vetmitare që me veten time e mënd.
Ti nuk më rëndesh pemë e fuqishme dhe e drashtur
që ngrihesh në ajrin e lirë,
që nga gjiri im lind me një blerim të ngutshëm,
për të dalë nga dheu e për të hapur degët e buzëqeshura
aty ku tash një zog këndon plot jetë mbi zemrën time.
Jetë e bukur dhe e kthjellët e një peme që mbahet
Te ky dhé që një ditë ka qenë një njeri.
Trup i paprishur që ende rron, nuk fle, nuk fle kurrë.
Sot, ai rri zgjuar te pema e ndritshme,
e përshkuar nga një diell përvëlues.
Miq, unë nuk jam kujtimi as harresa. I gëzuar, i lehtë,
frushullitës, ngjitem nëpër një trung kah jeta.
Harromëni, miq. Jeta ime ngaherë këndon.
tundet lehtazi në hapësirë, nën një qiell të përjetshëm.
DRURI
Druri nuk fle kurrë.
Këmbë e ashpër lisi, nganjëherë kaq e zhveshur,
saqë dëshiron një diell të zi.
Ai është një këmbë çukërmuese që ndalet një çast,
ndërsa tërë horizonti largohet i trembur.
Një dru është një kofshë që ngrihet mbi tokë
si jetë e ngurtë.
Ai nuk don të jetë as i bardhë, as i trëndafiltë,
por i gjelbër, prore i gjelbër si sytë e ashpër.
Gju i stërmadh ku të puthurat asnjëherë
nuk do t’i imitojnë milingonat e rreme.
Ku hëna nuk do të mëtojë të jetë dantellë e hollë.
Sepse shkuma që një natë do të guxonte vetëm ta çikte,
do të ishte shkëmb të nesërmen, shkëmb i ashpër e pa myshk.
Damarë ku nganjëherë buzët që i puthin,
njohin virtuozitetin e çelikut të urtë,
ndiejnë atë ngrohtësi që vezullimi i tij i jep gjakut
kur shpërthen me vrull midis muskujve të mësuar.
Po. Nganjëherë një lule don të jetë krah i fuqishëm.
Por kurrë nuk do të shihni që një dru të dëshirojë
të jetë diçka tjetër.
Një zemër njeriu nganjëherë ka rrahje të forta.
Por druri është një dijës dhe ai sundon i ngulur mirë në tokë.
Një qiell i tërë a një kuqëlim çlodhen në krahët e tij.
Vile zogjsh të vegjël nuk guxojnë të varen nëpër sytha.
Mbarë toka është e qetë para syve tuaj,
por unë e di mirë se ajo do të ngrihej si një det për ta prekur.
Vigan i mrekullueshëm që ndien sesi dridhen tërë yjet,
pa fryrë asnjë fije ere,
me një kumbim të mistershëm, pa kurrfarë ere të praruar,
një dru jeton e përpiqet, por kurrë nuk bërtet.
kurrë nuk e hedh hijen e tij mbi vdekatarët.
LINDJA E DASHURISË
Si lindi dashuria? Kishte hyrë vjeshta.
Përderisa bota ishte në stinën kur gjithçka është pjekur,
unë nuk të prisja më. Ti erdhe gjithë gaz,
duke rrëshqitur mbi butësinë e kohës,
e praruar si ajri. Dhe unë të shikoja. Sa e bukur m’u duke,
buzagaz e tërë gjallëri,
kundruall hënës kërthinjë, lindur para kohe në mbrëmje,
pa dritë, e hirshme në ajrin e praruar, si ti
që erdhe përmes kaltërisë, pa një puthje,
por me ata dhëmbë borë të bardhë, dashuri e papërmbajtshme!
Unë të shikoja. Nën velat e tij të gjata,
hidhërimi kruspullosej atje tej
si një muzg i dendur që mbledh valët e tij.
Një shi i imët – ç’qiell i kaltër! – ta vesonte
ballin e ri. I dashuruar, i dashuruar ishte
fati i dritës! Kaq e praruar më dukeshe,
sa diejt mezi do të kishin guxim të ngulmonin
të ndizeshin për ty, mbi ty, të të falnin prore
pasionin e tyre të ndritshëm, vallen e shtruar të diejve
që silleshin rreth teje, o yll i ëmbël, që silleshin
rreth një trupi pothuaj të tejdukshëm, fatlum,
që thith dritat e rituara e të mbrame të mbrëmjes,
dhe ende i mëngjestë, përhap agsholet e tij.
Ishe ti, dashuri, fat, dashuri e mbrame dhe e ndritshme,
ndoshta lindja e parafundit në rrugën e vdekjes.
Por jo. Ti më dole përpara. Vallë, ishe zog, trup,
apo vetëm shpirt? Ah, mishi yt i nartë
që e puthja si dy flatra të ngrohta,
si ajrin që ngre peshë një kraharor, kur merr frymë.
Befas, dallova fjalët e tua, parfumin tënd
Dhe në shpirtin e thellë që sheh larg,
Ti u ndale. I përshkuar nga ti deri në palcën e dritës,
Ndjeva një pikëllim: Dashuria
është e pikëlluar.
Në shpirtin tim po agonte. Ndritja
prej teje, tek unë ishte shpirti yt.
Në trup, në gojë, ndjeva shijen e agsholit.
Sytë e mi shprehën të vërtetën e tyre të praruar.
Ndjeva zogjtë
tek më çurlikonin në ballë, duke ma mbushur zemrën
me një zhurmë shungulluese. Aty brenda vështrova
degët, luginat me diell, flatrat e ndërkëmbyeshme,
dhe një fluturim pendësh shumëngjyrëshe, çastesh vezulluese
më dehu, ndërsa tërë qenia ime e shkundulluar, e dalldisur,
e përflakur, ngjitej në zenitin e saj
dhe gjaku im buçitës shpërthente në të qeshura
dashurie, drite, plotërie, shkume.
DORA
Dhe një ditë, unë e preka dorën tënde. Dorë e ngrohtë.
Dorën tënde delikate e të heshtur. Nganjëherë i mbyll sytë
dhe ta prek dorën me bulëzat e gishtave, prekje e lehtë
që vërteton formën e saj, që ia vëzhgon
strukturën, ndërsa ndien nën lëkurën si flatër ashtin e fortë
e të patretshëm, ashtin e trishtë ku nuk mbërrin kurrë
dashuria. O mish i ëmbël që mbushesh me dashurinë e bukur!
Përmes lëkurës së fshehtë që hapet tinëz, pa u vënë re
Ngrohtësia e këndshme përhap zërin e saj, shtrëngimin e ëmbël;
zëri im depërton deri te venat e tua të ngrohta,
për të vërshuar në gjakun tënd të fshehtë
si një gjak tjetër që do të oshëtinte mbyturazi,
që, ashtu i butë e i errët, do të të puthte
së brendshmi, duke u endur ngadalë si një tingull i kulluar
në këtë trup që tashti klith se është imi, një trup
që më përket mua, i mbushur me thirrje të thella.
O trup drithërues i dashurisë sime, o trup që të zotëroj,
o trup i papërsëritshëm, tingull i zërit tim kur e zotëroj.
Kur ta përkëdhel dorën, e di se veç ashti nuk e pranon
dashurinë time – ashti i njeriut që kurrë nuk mbërrin te përflakja.
E di se një vis i trishtuar i qenies sate nuk pranon,
ndërsa për mishin tënd ia beh një çast i kthjellët
kur ai flakëron i tëri falë kësaj prekjeje të ngadaltë të dorës sate,
të dorës sate me pore e kaq të butë që rënkon,
të dorës sate delikate, të heshtur, përmes së cilës hyj
ngadalë, fare ngadalë, fshehurazi në jetën tënde,
deri te venat e tua të thella, të plota ku vozit,
ku të mbush me veten time dhe ia them këngës në mishin tënd.
NJË PERËNDESHË
Me flokë të lehtë, të shpërndarë,
ajo fle mbi një tigër.
Vështroja trupin. Ajo merr frymë
mbi lëkurën madhështore,
e qetë, sovrane.
Kush do të kishte guxim
që sot të vinte veç buzët e tij
mbi këtë dritë fatlume
që, gati tejnjerëzore, ëndërron?
Vështroje. Sa e vetmuar është!
Sa e paprekshme! E pakapshme?
Pothuaj hyjnor, i lehtë,
gjiri ngrihet, nuk lëviz,
ngrihet, mandej ulet, ajo rënkon
si dashuria. Dhe një tigër
krenar e mban
si deti hirkanian,
ku ajo do të rrinte mbi ujë, e shtrirë,
e lumtur, pa iu dhënë kujt asnjëherë.
Ah, vdekatarë! Jo, asnjëherë,
e zhveshur, asnjëherë juaja.
Mbi lëkurën që sot është prej zjarri,
vështroje tek rri shtrirë: një perëndeshë.
QARK
Nostalgji deti.
Sirenat e detit që mbeten plazheve
natën, ndërsa deti ikën.
Të qara, të qara, ashpërsi e hënës
që nuk i ndien shigjetat.
E dashur, dua dashurinë tënde prej sirenash të virgjra
që kapin me gishta gushat e bardha,
që botën prekin me të puthurat e tyre,
të thara nga dielli që i fshin buzët e lagura.
Nuk e dua gjakun as pasqyrimin e tij,
nuk e di a është e gjelbër apo e kuqe toka,
a ka pluskuar në ujë shkëmbi.
Në venat e mia nuk ka emra as agoni,
Por aty qarkullojnë flokët e vashave.
HESHTJA
Duke shikuar, duke shikuar për herë të fundit,
-ai deshi të fliste.
Në buzë iu shfaqën shkronjat e marrta.
Dashuri. Po. Dashurova. Kam dashuruar. Dashurova,
kam dashuruar shumë.
Ai ngriti dorën e dobët, dorën eshtake, dhe një zog
ia behu nëpër dhomë. Dashurova shumë, thoshte prapë fryma.
Nga dritarja e zezë e natës, dritat derdhnin shkëlqimin e tyre
mbi një gojë, me të cilën nuk pinte më një ndijim i shterur.
Ai hapi sytë. Çoi dorën te kraharori e tha:
Dëgjomë.
Askush nuk dëgjoi gjë. Një buzagaz i mugët
tinëz i vuri në fytyrë maskën e tij të dhembshur,
teksa ai po zhdukej.
Ai nxori frymën. Dëgjomë. Të gjithë,
të gjithë mbajtën vesh me vëmendje.
Dëgjomë. Dhe, e kulluar, kristaline, u dëgjua heshtja.
SI MOISIU ËSHTË PLAKU
Si Moisiu në majë të malit.
Çdo njeri mund të jetë ai
e t’i trazojë fjalët, t’i ngrejë lart krahët,
e ta ndiejë dritën t’ia heqë nga fytyra
pluhurin e moçëm të rrugëve.
Sepse aje tej është perëndimi.
Ai vështron prapa: agsholi.
Përpara: hije të tjera. Dhe ato marrin në shenjë dritat!
Ai lëviz krahët dhe jetën shpall
Që nga vdekja e tij vetmitare.
Sepse, si Moisiu, ai vdes.
Jo me tabelat e kota dhe me kunjin, me vetëtimën te retë,
por me tekstet e thyera përtokë, me flokët e përzhitur,
me veshët e zhuritur nga fjalët e tmerrshme
dhe me burrëri në sy, dhe me flakë në mushkëri,
dhe me dritë në gojë.
Për të vdekur, mjafton një muzg.
Një hije e vogël në horizont.
Një brufullim rinie, shpresash, zërash.
Dhe atje tej, vazhdimi, toka: kufiri.
Ajo që do të shohin të tjerët.
PLAKU DHE DIELLI
Ai kishte rrojtur gjatë.
I plakur, mbështetej aty, pas një trungu,
një trung i stërmadh, mbrëmave, në të perënduar të diellit.
Në ato orë, unë kaloja andej pari dhe ndalesha për ta këqyrur.
Ishte i plakur, fytyrën e kishte gjithë rrudha,
të shuar e më shumë sesa të pikëlluar sytë!
Ai mbështetej pas trungut dhe dielli së pari i afrohej,
ia kicte këmbët,
vonohej aty disa çaste, si të qe ulur galiç.
Mandej ngrihej lart dhe pak nga pak e mbulonte, e përmbytte,
e tërhiqte butësisht, me dritën e tij të ëmbël e njëshmonte!
Oh, sesi shkrihej jeta e plakur, trupi i plakur!
Çdo sëmbim, ngjarje e trishtuar, rrudhat e tjera,
mjerimi i lëkurës së brejtur
Sesi zhbëhej e davaritej dalngadalë gjithçka!
Si një shkëmb që rrëshqet rrokullimthi në rrëmore,
duke u lëshuar në krahët e një dashurie të ultratingullt,
kështu plaku zhdukej ngadalë tek ajo heshtje,
në të lëshohej ngadalë.
Vështroja diellin e fortë tek e kicte gjithë dashuri
e tek e vinte në gjumë,
Për ta marrë kështu ca nga ca, për ta tretur kështu
çika-çika në dritën e tij,
si një nënë që gjithë kujdes do të vinte prapë në gji fëmijën.
Unë kaloja dhe e shihja. Po nganjëherë shihja
veç diçka të tejhollë. Mezi shquaja ngehëzën e një qenieje.
Atë që mbetej, pasi plaku i dashuruar, plaku i ëmbël
qe bërë dritë,
i tërhequr butësisht nga rrezet e mbrame të diellit,
si kaq e kaq gjëra të tjera, të padukshme të kësaj bote.