Kur porositëm shishen e dytë të verës, llogaritëm se atë qershor ishin bërë plot 26 vjet pa u parë. Dren Gjakova kish qenë student në artet e bukura, unë në letërsi, dhe qemë njohur te gazeta Studenti. Ai sillte për botim do skica të çuditshme, vizatime nga jeta studentore, që shkaktonin përherë diskutime. Për dikë yll fare, për dikë vija të çakërdisura, kush e ftoi këtë karafil, do ta hamë prej tij. Kryeredaktori u bë xheloz, sepse Dren Gjakova vinte në redaksi dhe pa një pa dy, pa përshëndetur fare, fillonte me i ba Syzanës portretin e radhës. Ah moj Suzi, sa vrastarë i ke ata sy, i tha pasi e shikonte për herë të dytë ose të tretë. Verbues i ke, si dritat e gjata të një makine, që të vjen përballë nëpër natë. Ajo buzëqeshi me një mirësjellje që kullonte mjaltë (sipas Toles, që lëpihej pas saj), dhe e ndreqi: jam Syzana, jo Suzana. Epo Syzi nuk të thërras dot, u mbrojt Dren Gjakova. Syzë në shqip i thonë sirtarit dhe ti nuk je mall për sirtar. Me ty fluturoj në shtatë qiej.
Sa mirë bëre që erdhe, tha Dren Gjakova, duke na i mbushur për të disatën herë gotat. Nesër në katër pasdite do ta hap ekspozitën. E di se nuk do të shkruash në gazetë, konflikt interesi, jemi shokë, por të paktën eja e më thuaj si të duket, jam ai kohës së Syzanës? E shqiptoi shkoqur emrin, duke i mëshuar y-së. Më vjen keq, Dren, nesër duhet të marr autobusin e orës shtatë e gjysmë. A mund ta shohim sonte të dy?
Ecëm nëpër një lulishte të vogël përmes ndenjëseve të gjata me shpatëza të reja pishe dhe mështeknave të holla, fletët e verdha hënëzonin. Dy shishe verë shumë nuk janë, por as pak jo. Matanë fillonte pylli i dendur, gjumërëndë, kryesisht me gështenja, prej tij u derdh duke skurruar një këngë lorëze. Djathtas flinte pazari i vjetër. I bërë shkrumb gjatë luftës, i rindërtuar me fonde të, nuk më kujtohej që nuk më kujtohej kush i kishte dhënë shumicën e pareve, një donator ndërkombëtar. Dera e jashtme e sallës mbyllej me një dry të varur, nga ata të dikurshmit. E çeli shkrap. Sallë e vogël me qiellzanë druri të gdhendur, të ndriçuar lehtë skajeve. Hapa gojën me e pyetë çka ka qenë më përpara kjo hapësirë, domethënë për çka ka shërbyer, por ai ndezi një çelës drite. Faqet anësore të sallës u shfaqën shkretë, asnjë vizatim a katranëz kund. Pa më lënë kohë me ba pyetje, muri përballë mbushet me një instalacion të çuditshëm. Në qendër, një shportë me vezë. Shihet vetëm hija e një dore, që e mban. Shporta vjen drejt shikuesit, domethënë drejt meje. Afrohet duke u zmadhuar, sikur do me ma zanë frymën. Vezët kërcasin. Vezët çahen në majë, prit kur të dalin sqepat e zogjve me push të mëndafshët. Nuk dalin sqepat e zogjve. Dalin turinj të zinj, të mprehtë, me dhëmbë të bardhë, të çaraveshur. Turinjtë çohen përpjetë me shpërthim, ulurojnë drejt qiellit. Nga vezët kërcejnë ujq!
Do hije të zeza, të armatosura, zhduken nëpër natë. Bëhen pjesë e territ.
Kthej sytë nga Dren Gjakova. Bën një lëvizje kreje, do ta marrësh vesh fill. Shtyp një syth tjetër diku, dëgjoj një çifteli. Melodi e vjetër, e përpunuar. Dhe një zë burri, i hollë tiskë:
Ram Dushkaja ra në klluq
S’çeli zogj, por çeli ujq!
E di ç’do të thotë me ra në klluq?, qesh. Do të thotë me i ngrohë vezët, që të çelin zogj. Thuhet për pulën.
Hm, nis me e tregue ngjarjen. Me atë shpërfilljen e njohur të tij, sikur po kallëzon për skicat që ia kthente kryeredaktori i Studentit, kur plasi xhelozia për Syzanën. Është e njëmendtë kjo histori, thotë.
Ram Dushkaja, malsor prej Rrethit të Bjeshkës, Rrethi i Bjeshkës përmendet në këngën për Sylejman Vokshin: “- Zo’ ku rrin Sylejman Aga?/ – N’ato bjeshkë, te retë e bardha!”, vijimi nuk më kujtohet. Burrë i shkurtë, rroshatak, ky Ram Dushkaja. Qyqe vetëm në një shtëpi njëkatëshe. Ti e di çka do me thanë shtëpi njëkatëshe në Malsi? Bira e fundit e kavallit, flas për mendësinë e dikurshme. Kush banon në shtëpi njëkatëshe dhe kush mban magar a zagar, është kurrkush. Në daç me qenë dikush, naltësoje shtëpinë edhe një kat, të paktën. Zagar e magar mbajnë vetëm gabelt, kështu thuhej. Ram Dushkaja, burrë dy pëllëmbë, nuk mërzitet se s’ka kullë. Për zagar e magar nuk bëhet fjalë. Por pula mban sa të duash, oborrin plot, mbaj për vete e për dhelprat thotë. Ndoshta tetëdhjetë vjeç, ndoshta nëntëdhjetë, mollëzat e faqeve të kuqe, si me qenë skaj zjarrit. Dhe punon fort, e mban edhe shëndetin me punë.
Ram Dushkaja mbush një shportë me vezë dhe del në treg. Në të hyrë të pazarit përballet me ata. Me një patrullë të policisë së tyre. Sa i ke vezët?, e pyesin serbisht. Ai ua kthen shqip. Ata shkopin shportës, vezët përshesh. Ata e përqeshin. Ata ia marrin vezët e thyera, ia qesin fytyrës. Ia zbrazin vezët e thyera në qafë. Ia ndotin me to kapuçin e bardhë. Ram Dushkaja tetëdhjetë, ndoshta nëntëdhjetë vjeç. Rramlan i vogël, i shkurtë. Fillikat, pa armë. Ram Dushkaja nuk shihet më. Nuk dihet qysh përvidhet, kah përbiron, zhduket sikur e hëngri kallukanxha. Dihet vetëm një gjë. Kah mesnata andej kah posta e policisë e qytetit kërcasin do pushkë. Ka-kum, ka-kum. Prej barkut të natës hovin flakë të verdha. Kaptojnë qiellin me brafullimë. Po digjet ndonjë lëmë me kashtë?
Nuk po digjet lëmë me kashtë. Është kallur flakë posta. Posta e policisë e atyre. Është dëgjuar edhe një shpërthim, ndonjë arkë me bomba? Policë të vrarë, të tjerë të varruar. Si ndodhi që ra zjarri në postë, kush ia vuri gacën?
Vetëm një gjë merret vesh. Ata që e bënë atë poterë ranë si ujq nëpër natë dhe si ujq nëpër natë u shpërndanë. Morën përpjetë, u ngjitën Rrethit të Bjeshkës. U ngjiten n’ato bjeshkë, te retë e bardha. Pa i njoftë, pa i ditë kush. Andej ku e kish shtëpinë njëkatëshe kurrkushi Ram Dushkaja.
Nuk vonoi, u ndie kënga:
Ram Dushkaja ra në klluq
S’çeli zogj, por çeli ujq!
Ram Dushkaja rriste pula, Rrethi i Bjeshkës rriste ujq!
Dren Gjakova lëviz një syth, ia çon paksa zërin. E vëren? Vetëm këto dy vargje këngëtari me çifteli i përsërit dymbëdhjetë herë, dëgjoje. I njëjti motiv, asnjëherë njësoj. Si te Bolero e Ravelit, si te Eliza e Bethovenit, thotë me të qeshurën shpërfillëse. Eliza? i them unë. Simfonia e pestë, më mirë. Epikë, leitmotivi me katër kohë. Eliza të përmbyt me romantizëm. Atëherë thjesht fare, si te Sacco & Vanzetti, thotë, e mban mend? Naa, na-naa, nis me e kujtue melodinë. Ndër të paktat këngë të huaja që përcillte Radio-Tirana, kur kemi qenë studentë. Kush e ka përpunuar këtë me çifteli? Rapsodi vetë nuk ma ha mendja, rapsodët janë tradicionalë. Kjo është pjesë e instalacionit, ma kthen. Autorin do ta njohësh nesër, në përurim të ekspozitës. More si nuk më the, mirë me mua u takove pas njëzet e gjashtë vjetësh, po Syzanën vërtet s’e ke parë më qysh atëherë?