Atë mëngjes të gjithë kishin filluar ta harronin dëborën, megjithëse bardhësia e saj dukej sikur bashkonte gjithçka në atë qytet. Por ishte diçka tjetër, e padëgjuar e cila po zbardhte më shumë se ajo dëborë. Ishte një mëngjes i qetë, i heshtur, ishte ditë paqeje pa asnjë të shtënë . Në atë qetësi imponuese dëgjoheshin trokitjet e lopatave në tokë të cilat duke përzier dëborën me dheun ngatërronin të shkuarën me të tashmen. Ato ishin lopata varrosjesh. Sepse zhvarrosja as nuk mendohej. Toka kafshohej aq shumë nga varret e rinj sa nata kur ulej mbi fusha trembej dhe ajo vetë mos rrëzohej në ato hone drejtëkëndëshi ku sipas besimit aty fillonte përjetësia. Brenda aty vinin trupa pa jetë, por ndodhte dhe t’i hidhnin sepse të shtënat ngrinin dhe mbi varre pluhur dhe grimca dheu ku kishte ndodhur të ishin shpuar dhe lopatat të cilat nuk arrinin të mbuloheshin nga dëbora që binte e binte si lutje për pak heshtje, por ishte lutje e ftohtë dimri. Njerëzit vinin mbi dru më së shumti të pa gdhendur emrin dhe datën e vrasjes dhe jo të vdekjes. Mes një toke e mbjellë me gjysëm hëna gjendej dhe ndonjë kryq i cili netëve pa hënë merrte kuptimin e një barazie përballë vdekjes. Kush mundte vinte dhe korniza. Ato merreshin nga gurër kilometrikë aty pranë ose gurë nga ndonjë rrëpirë shkëmbore jo larg. Dhe gjithçka heshtte kur me mbylljen e një varri lopatat pregatsinin një të hapur pranë tij. Të gjitha këto gropa nuk arrinin të mbusheshin asnjëherë me dëborë. Gropa të ngrohta dhe trupa të nxehtë. Dhe një dëbore si procesion e zbritur nga parajsë tejet e largët.
I strukur brenda katër metrave katrorë batanije numëronte me gishta ditët e fundit të atij viti. E ëma përpiqej të thyente disa dërrasa të gjata pak të djegura që më shumë i ngjanin trarëve prej qymyri. Mendon se gjithçka e kthyer në mbeturinë të jep shpresën, se me të mund të ndërtosh di♪5ka akoma, ndoshta dhe me pak vlerë, por një dërrasë e djegur dhe tashmë e varosur si gjëmë nga djegia e një shtëpie s’është tani veçse hija e një zjarri që mund të shfaqet çdo çast. Janë ato momente të cilat e shohin njeriun gjakosur ku grushti i parë etnik nuk thyen dhëmbë, por fjalët e gjuhës së nënës.
Priti. Priste. Prisnim. Koha kishte dalë në pension. Ajo nuk paguhej nga askush. Koha endej rrugëve të shtruara me gërmadha dhe ulej në varre ku prekte vetëm dëborën. Kishin të njëjtën moshë. Askush nuk ia paguante pensionin dhe pse uria dhe të pa ngrënët po ia ftohnin trupin si dëbora që rri fshehur nën shkëmbinj.
Vitin që vinte ai duhej të mbushte 11 vjeç. Kujtonte hapat e vegjël të tij kur i zhyste në dëborë dhe lumturohej nga bardhësia e cila do i sillte Plakun e vitit të Ri. Doli jashtë. E motra nuk e ndoqi. Mendoi se të tjerët do e dëgjonin ose shihnin dhe do ritakoheshin. Të gjendur në një klasë, në një shkollë ai vazhdonte t’i donte akoma më shumë ata. Dikur gjithçka kishte qenë bukur, e njëjtë dhe gati e shenjtë. Shtëpitë pranë. Kopshtet të ndarë me gardh lulesh. Portat deri në një metër e gjysëm. Uleshe në verandë të vilës tënde dhe përshendesje shumë e shumë njerëz aty pranë.
Nisi të mbledhë dëborë. Herë-herë largonte nga oborri para shtëpisë dërrasë të djegur, një pjatë të thyer, lugë, xhaketë, copa xhami, libër dhe ndonjë bastun. Kur u ngrit pa se dhe të tjerët po ndërtonin njerëz prej dëbore. Ndjeu vetmi. Ata nuk erdhën pranë tij. Por ata trupa prej dëbore ishin më shumë se një njeri i tillë i ndërtuar nga të gjithë. Kuptoi se secili nuk po kërkonte thjeshtë një shok bore. Ata ishin njerëzit më të dashur për secilin që tani nuk ishte më. Ndërtuan më shumë se ç’ishin ata vetë. Përballë trupave të tillë ata filluan të falnin duke rifilluar të flisnin me njëri-tjetrin. U ngrohën nga përqafimet mes tyre. U lumturuan nga heshtja dhe gjumi i ditës i cili nga çdo anë i bardhë po shenjtëronte gjithçka. Thirrja e nënës e bëri të ulej në dritaren që shikonte nga oborri. Kishin ikur dhe ata. Kishin ikur apo nuk erdhën dhe ai i pa nga një dashuri prjej fëmije? Nëse nuk erdhën atëherë ku ishin tani? Qyteti tyre. Nëpër të damarët e ngrirë të gjakut krijonin të nesërmen. Qyteti i së shkuarës dukej ëndërr e trazuar e së ardhmes, ëndërr e çmendur. Pa dy prej tyre më në fund. Luanin në dëborë. Ai i bëri me dorë. U vesh dhe doli sërish. Ata heshtën. Ishin nga nacionalitete të ndryshëm. Nga i njëjti shtet dhe nga kombësi jo të njëjtë. Vajza tërhiqte me dorën e djathtë mëngën bosh të së majtës. Ndërsa djali tjetër mbante mbi kokë helmetë ushtari. Nga një derë në fund të shtëpiave ku mabronte rruga në atë lagje doli një djalë me një patericë ku mbështetste krahun dhe trupin e tij mbi të. Pas tij mbërriti një vajzë me një këpucë të veshur. Këmbën tjetër e kishte të mbledhur me një top fasho të bardhë ku mbi atë bardhësi pika gjaku kishin ngrirë si për të treguar se as dëbora nuk mund të mbulojë gjithçka dhe pse bie pareshtur sikur merr dhe qiellin me vehte…
Kombe të ndryshëm. Njerëz të njëjtë. Bashkëjetesa si të ishte një tokë ku mbillej dhe korrej çdo vit një vrasje e padukshme e cila rrinte pezull sepse nuk donte të tregonte fuqinë e një vrasjeje disa shekullore.
-Mama!- foli frikshëm djali me sytë të drejtuar jashtë ( pasi hyri sërish në shtëpi). U fut në trupin e saj duke thënë: – Jo.Joo…
Armëpushimi kishte hyrë në ditën e dytë t ë tij. Dy ditë paqeje ishin si dy fletë nga libër i shenjtë që i dëgjon dhe pasi ke mbyllur sytë ndjen se do jesh i tillë jo i një kohe por i dy kohëve. E ngacmonte hapësira deri jashtë qytetit. Dëbora ishte aty. Aty ishin dhe dy ditët. Dhe ai që s’mund të përmbushte një premtim paqeje duke ndërtuar njeriun e njerëzve prej dëbore. Ndjeu se njeriu në qetësi të tillë duhet të përmbushë bekim të tillë. Ky çast duhej të dhurohej nga të gjithë. Doli jashtë dhe trokiti ke dyert e bashkëmoshatarëve. Çfarë kishte parë deri ato momente tani te ai u tret. Çfarë kishte parë deri në ato momente ishin klithma, predha, çmenduri nënash dhe vrasje baballarësh nga ushtria. U duk sikur kjo paqje e trembi më shumë. Ky realitet tani ishte një kuriozitet prej të marri. Kurioziteti i zbukuron gjërat duke i veshur me mantelin e zi të romantizmit. Ai i bënte gjakun me dëborën herë miq por më së shumti armiq.
Ecte rrugës duke u drejtuar afër parkut të qytetit. Aty ku ngriheshin shtrirë rrënoja gërmadhash kishte ardhur një bot uji. Shoferi zbriti dhe pse u kthye pas disa orësh kur u nis kuptoi se tani do tërhiqte një bot me akull dhe jo bosh. Në parkun e qytetit rrallë binte vetmitare ndonjë gjethe. Ishte si një flijim shpirtëror ngushëllues për të gjitha ato vdekje ku butësia e natyrës s’mund të ishte meshë e munguar. Iu afrua një vajzë sy blu. Kuptoi se brenda tyre ishte bota që i mungonte të gjithëve. Ai s’kishte pse shihte ëndërr. I mjaftuan sytë e saj. Folën pak. Natyra dhe ky armëpushim sikur i thërriste. Ndoshta tani njeriu i madh prej dëbore i ndërtuar aty nga disa të tjerë pak më të rritur se ata do e humbiste nga realiteti këtë mbiqytet të kuq. Njeriut prej dëbore i vunë grushte të tjerë bore. U bë më i trashë, më i ushqyer dhe më i gëzueshëm. Nga dritare shtëpish disa banorë prisnin të shihnin një shall, karrotë, kapele ose tigan, ndoshta dhe dorashka. Por ata e donin tërësisht të bardhë me dy thëngjij zjarri aty pranë për sytë. Ishin më të bukurit në atë shëmti tmerri. Një djalë tjetër tregoi dhëmbët e palarë prej ditësh. U përkul dhe lidhi këpucën ushtarake në njërën këmbë. Në tjetrën shihej çorape leshi në atleten “Adidas”. Të gjithë tani u ndjenë robër të bardhësisë. Kur tek njeriu pushon së qëni fjala, sytë dhe heshtja mbeten të vetmet forcë për të ringjallur gjithçka. Frika i bëri të donin njëri-tjetrin. Ndjenë ngrohtësi. Errësira që po mbërinte i dha grisë në qiell forma hijesh njerëzore të pa njohur. Bota po mbërrinte një natë humnerë ankthi. Kuptuan pasi disa drita neonësh të ndezur të cilat kur reflektonin mbi gjurmë gjaku mpiksur mureve, stolave në park dhe në dritare krijonin një natë ende zjarresh që i ndiznin vrasjet, se plaku prej bore duhej mbrojut. Kështu e rrethuan atë duke iu afruam dhe më gati në një bashkim trupash.
Nën këmbët e tyre diçka u zgjua. Toka shkëputi nga gjoksi një zhurmë klithme e cila e bëri qiellin të shkundej duke rikthyer sërish po aty predhën e dalë nga një tytë prej dy ditësh e ftohur. Predha e ardhur nga ato skuta ku njeriu për to nuk flet shumë dhe pse jeton me këtë formë përdhunimi të qenies së tij i rrëzoi ata disa pëllëmbë nën tokë. Trupi prej dëbore tani ishte një fantazëm aty. I mbytur në gjak banorët që dolën nuk i afroheshin dot trupave të fëmijëve. Dukej se tani gjymtyrët e tyre i kishn dhënë njeriut prej dëbore hundën, shallin, kapelen, një xhaketë dhe dorashka…
Ikën. Morën me vehte sekretin e ndërtimit të njeriut të bardhë. Ikën pa kuptuar asgjë nga lloj – lloj pushtetesh të cilat kishin filluar nga faraonët dhe mbërritën te këta njerëz që e pijnë qumështin e nënës në helmeta ushtarake. Pasi nënat e këtyre ushtarëve i lanë në luftra në dorë të këtyre ushtarëve. Predha, një lëndë e domosdoshme në ingranazhin progres copton çdo mburojë e ndërtuar nga arsye ku më së shumti ligjërojnë dëshira ëndrrash idealesh dhe ndjenjash.
Larg këtij qyteti ishte një kryeqytet tjetër. Mes tij kalonte një lumë i thellë, i përgjumur, gjigand që buronte nga malet në lindje dhe gjarpëronte drejtë perëndimit. Në dy anët e tij ngriheshin pika pushimi ku njerëz të cilëve u varej poshtë syve një gjysëm rrethi gjuanin peshk.
Kur e ëma e mori trupin e tij dhe në mëngjes e nisi në nën dhè qielli ishte blu dhe bora shkëlqente. Në vrimën e shpuar të lopatës nga plumbat në varreza herë-herë dielli çante mes plisit të dheut duke i kujtuar të gjithëve se pas këtyre vdekjeve do ketë ringjallje kur lufta të ketë vdkeur nga vetvrasja.
( Tregim i shkruar në vitin 199