Ai e mbylli sesionin vjetor të Akademisë së Shkencave para se ta merrnin fjalën disa nga ata që e kishin kërkuar. Fundja, figurat kryesore, të ashtuquajtura “figura” kishin folur dhe kryetari i akademisë, një gjuhëtar i zellshëm, i vlerësuar më shumë si partizan që gjithsesi i jepte një epërsi të padiskutueshme mbi të tjerët, i tha se tani që Drejtuesit e Institucioneve, që ishin sa të pavarur aq edhe riqna të ngjitura pas trungut të akademisë, kishin diskutuar, mund t’i mbullnin punimet e sesionit, meqë njerëzit ishin të lodhur nga vapa e qershorit, që endej si kutërbim djerse mbi ajrin e sallës së vjetër, dritaret e së cilës nuk hapeshin kurrë.
Ai kishte një bllok me shënime në xhepin e xhaketës, por atë e kishte harruar në zyrën e kryetarit dhe tani nuk do të qe e hijshme të çonte dikë për t’ia sjellë. Harrimi i shënimeve-problemeve kishte edhe një shkak. Qëkurse i besuan të drejtonte seksionin ideologjik, pas rritjes së përgjegjësisë të shokut Jaku, që u bë figura e dytë e partisë, ai vendosi që në mbledhjet e zakonshme si kjo e sotmja, të fliste pa lexuar tekstin që dihej se i përgatisnin instruktorët. Ishte një shenjë e sigurt e nivelit të lartë intelektual. Kështu në konkluzionet që duhej të bënte, ai u ndal disi në lavdërimin e Institutit të Fizikës Bërthamore që bënte matjen e disa ujërave kufitare nëse kishin radioaktivitet mbi nromë dhe atij të Seizmologjisë që kishte parashikuar një lëkundje 3 ballë të shkallës Rihter duke ndihmuar që të mos hapej panik në popullsinë e zonës.
Ende pa vënë mbi krye kasketën, vrullin e ikjes ja preu një historian i moshuar.
– Nuk do na dëgjoni nja dy llafe edhe ne pleqve të rrjedhur shoku Valter? – tha ky.
Shoku Valter u step. Ndjente një topitje përtese.
– Ju dëgjojmë, si jo.
– E kam llafin për një si thashetheme se gjoja komandanti e ka quajtur lëvizjen e Haxhi Qamilit si një kryengritje antifeudale.
– Po sipas jush, çfarë ka qenë? Gjeti ai një shteg për ta dredhur.
– Një lëvizje antikombëtare që kishte si qëllim kthimin e pushtetit otoman dhe prandaj doli me thirrjet “Dum Babën”. Këto janë të shkruajtura, të dokumentuara se fundja nuk ka kaluar më shumë se gjysmë shekulli.
Ai ra në mendimi, u marol. Gati nuk e dëgjoi se ç’thoshte një historian tjetër më i ri, por e kuptoi se mbante anën e të vjetrit.
– Ç’na fut në këto thekra o Haxhi? – tha një burrë trupmadh që s’kishte fare dukje akademiku. Ti edhe vetë e ke emrin Haxhi.
Shakaja zuri vend dhe zymtësia që sillte një si ankth, u davarit.
– Ku e di ti që s’ta kanë vënë emrin për nder të atij Qamilit? – E çoi shakanë më tej kryetari i Akademisë.
– Ju lutem, ju lutem – tha historiani plak. Ky nuk është top futbolli që ta shkelmojë çdokush. Këtu është pavarësia, shteti i parë.
Prapa xhamave të syzeve, pamjen ia kishin turbulluar lotët.
– Këto janë probleme që mund t’i diskutoni me njëri-tjetrin. Partia sigurisht do bëjë vlerësimin e saj, – tha ai dhe u ndje i kënaqur me veten që e la problemin të varur.
Priste që edhe komandantit t’i pëlqente kjo zgjidhje. Por kur e raportoi, ai e anashkaloi me ironi.
– E shoh që duhet t’u bëj një leksion se ç’është lufta e klasave, ç’janë feudalët dhe bujkrobërit. Por ky Haxhi Çoku ma ka bërë borxh për herë të dytë. Herën e parë mbylla një sy, por tani s’ka më qofte ke daja.
– Është dhe ai tjetri, i riu, e kujtoi Valteri.
– Atij tjetrit ja ndreqim ndryshe samarin, prandaj kemi riedukimin nëpërmjet punës, po si t’ia gjejmë anën këtij mutmutit, që ka thënë dikur se vlerësimi i historisë duhet të jetë i shkëputur nga prizmi ideologjik. Tani m’u kujtua kjo dhe ja tregova vendin, por e paska harruar më duket. Të gjithë e keni harruar, tha i zymtë.
“Prit kur të më marrë në provim tani” e përshkoi atë një drithmë paniku. Por nuk ndodhi. “Mësimin duhej ta mësonin të gjithë, prandaj ai urdhëroi për një mbledhje të udhëheqjes në orën 17.00, ku të ftohej dhe kryetari i akademisë.
– Jeta e shoqërisë njerëzore, ka kaluar në disa etapa që i pranojnë të gjithë. Ato janë aq të qarta e të thjeshta, sa edhe ai më i pagdhenduri, në kuptimin e horizontit kulturor, i kupton dhe i pranon.
– E filloi ligjërimin ai. Kishim skllavopronarë dhe skllevër, dy klasa në një konflikt të papajtueshëm, pastaj feudalizmi dhe bujkrobërinë, pasataj borgjezinë dhe proletariatin. Histori e botës kjo. Ku jemi ne? Ta kërkojmë. Ja, na vjen përpara një lëvizje fshatare, një revoltë dhe kryengritje e vitit 1915 që djeg kullat e feudalëve vendas, që edhe ka ndonjë veprim anarkie, por kjo është e kuptueshme për kohën. Kundër kujt janë ngritur ata fshatarë të varfër, të leckosur, të pocaqisur nga fukarallëku, siç i shohim ne disa fotografi të kohës? Përgjigja nuk duhet ngatërruar me çështje të tilla si pavarësia apo kombi. S’arrin deri aty ndërgjegjja e tyre. kryengritja është për tokën. Për tokën, kupton? Pra është thjeshtë antifeudale. Dhe kjo i bën nder vendit tonë, historisë tonë. Në botë ka disa kryengritje fshatare, por jo dhe aq sa mund të mburret kushdo. Ka qenë një film sovjetik “Stenka Razin” quhej, tamam një kryengritje fshatare. Dhe m’u kujtua një këngë, kur Stenka ia përcillte të ashuren, Aishen, të mbulluar në lule, nënës së tij, nëpër Vollgë. “Merr Aishen nëna ime, dhe ma ruaj me kujtes/ Se me zemrën plot trishtime/ Me kujtimin e saj do vdes”.
Ishte frymëzuar, siç i ndodhte shpesh, si pas një dehjeje dhe i shoqëronte vargjet me melodinë e tyre.
– E bukur profesor, iu drejtua ai kryetarit të akademisë.
– Madhështore! Vetëm madhështore! S’ka paradigmë tjetër, tha ky.
– Madhështore, por nuk e pranon shoku Haxhi Çoku? Paçka se edhe emrin ja kanë vënë për nderim të kapedanit të kryengritjes, Haxhi Qamili. Por ai vetëm na nxjerr bishtra. Jo ishte pro turke, jo kishte parullën “Dum Babën”.
– Dhashë urdhër të mos ia botojnë në revistën “Studime Historike”, një shkrim me këtë temë, – tha kryetari i akademisë.
– Dhe mirë ke bërë, – tha komandanti. Tani të rrimë shtrembër por të flasim drejt, sikur bie ca era myk në atë akademinë tënde, apo jo?
– Kryetari i Akademisë rrudhi supet, i pazoti një përgjigje sepse biseda e komandantit hedhur degë më degë s’dihet ku mund të të çonte.
Shoku Valter, që tërë kohën i kishte ndenjur përbri, i pëshpëriti rrëzë veshit. “Për mirë e ka po hë”. Por edhe vetë ishte po aq i hutuar sepse e tërë biseda dukej tani pa ndonjë qëllim. Por e ndjente për detyrë të gjendej në ndihmë të kryetarit plak.
– Kemi hartuar një plan masash për një lidhje më të mirë me ralitetin, sipas porosive tuaja. Na ka ndihmuar shumë edhe shoku Valter – tha kryetari.
– Bravo shoku Valter – tha ai. Ishte njëfarë soj lavdërimi përmes një ironie djegëse. – Nuk më thua, ku e bëjnë punën fizike këta të akademisë, ju kthye ai Valterit.
– Po… sipas programeve të institucioneve ku bëjnë pjesë.
– Ma do mendja, si të moshuar që janë duhet t’u keni gjetur punë të lehta.
– Epo… kanë edhe raporte mjekësore. Njëri mos ekspozohet shumë në diell, tjetri mos qëndrojë gjatë në këmbë… – tha Valteri.
– Puna fizike, në rastin e shokëve të akademisë nuk ka për qëllim të raskapitë trupin e tyre, ajo duhet të forocojë mendjen, mendjen e përsëriti Komandanti. Prandaj këta shokët nuk duhen shpërndarë andej-këtej, por të grupohen, të punojnë krah për krah se ashtu edhe ju ngjallet sedra edhe diskutojnë. Ja kështu. Ku t’i çojmë thoni ju?
– Biseda mbeti varur, ndoshta sepse asnjeri nuk guxonte t’i çonte më tej idetë e komandantit.
– Kam një mendim, por… u përpoq vetvetiu Valteri.
– Pa ta dëgjojmë tha komandanti.
– Në kopshtin botanik, të merren me drurët dhe shkurret e rralla dekorative…
– Me lulet! Sidomos me lulet! T’i plehrojnë, t’i teharin, kjo po, më ngroh, – tha ai – dhe u çua nga kolltuku pas nja dy mundimesh të këmbëve që e vunë në ngut për t’i dhënë dorën shokut Valter.
– Ah, se mos harroj, mësojeni të përdorin sidomos plehun e shpendëve, ai është më i ushqyeshmi për lulet.
– U tha u bë! Qeshi kryetari i akademisë.
– Se edhe pularia e fermës nuk është larg – tha Valteri. Duke dalë ai dëgjoi porosinë e fundit të Komandantit që i kishte vënë dorën mbi shpatulla.
– Mos harro plehun e shpendëve, do të nderoheni me të. Dhe më informo herë pas here për atë matufin, Haxhi Qokun.
Pas dy ditësh, akademikët u panë të ecnin në tufë në luginën përbri liqenit artificial. Të veshur me rroba të kojtura në bërryle dhe në gjunjë ata ngjanin më tepër me një grup pensionistësh të hutuar, që kushedi pse qeshnin dhe i hidhnin njëri-tjetrit romuze.
Dita e parë vajti për bukuri dhe brigadieri Dane, që pas dy llafesh u mor vesh se ishte darolli, i quajti ato prashajka. Gjuhëtari me përvojë Dhandili, u mundua ta ndreqte dhe tha se meqë ato shërbenin për prashitje, natyra e gjuhës e kërkonte që t’i quanin prashitëza. Por brigadieri bëri shurdhon. Ç’punë kishte ai me këta gërxho, që ja sollën në brigadën e tij? Me siguri e varvalosën atje atje se kishte bërë ndonjë proçkë.
Akademikët punonin rrëmujë, hynin në vllajat e njëri-tjetrit, dhe sa e ceknin dheun me prashajke, nga frika mos prishnin ndonjë lule.
“Allasoj milet mendoi brigadieri, dhe të nesërmen i ndai si i ndau, ja doli që secili të kishte një punë të qartë. Ca që ishin më të rinj e më të mbajtur, morën karrocat për të zbrazur plehun nga pularia e deri tek lulet, të tjerë do ta përzienin me dheun rreth e rrotull dhe do ta shpërndanin në rrënjët e luleve. Nuk kishte asnjë ngutje, domethënë asnjë normë që ta nderonte ose ta skuqte. S’kishte si bëhej më mirë, se ata ishin ndryshe nga nëpunësit e tjerë, ishin akademike! Ndryshe… ama kjo nuk i mbronte dot nga ai kundërmim çmërritës që filloi t’u shponte hundët dhe gjente strehë në çdo pjesë të mbuluar apo të zbuluar të trupit, sikur “lënda” kutërbuese hidhej në xhepat e tyre. në fillim gjithkush pandehu se era e ligë vinte nga tjetri, nga ai që ishte më afër dhe zunë të largoheshin me njëfarësoj neverie të edukuar. (Shiko mos ke shkelur ndonjë…). Shpejt u kuptua se era ishte e njëjtë në çdo anë sepse të sulmonte që nga grumbujt e plehut e nëpër karroca, deri në lopata të vogla për mbushjen e tyre.
– Paska një erë të tmerrshme ky plehu, nuk ju durua fizikanit të kërkimeve bërthamore, Klement Babo.
– I çfarë kafshe është ky pleh? Pyeti Haxhi Qoku.
– Po pleh shpendësh, ç’tjetër? – tha botanisti Gjergj Kumblla.
– Dakord, pleh shpendësh, po s’ka ndonjë emërtim tjetër popullor? Pyeti Haxhiu?
Përshembull, bajgë, tha fizikanti.
– Bajgë i thonë jashtëqitjes së lopëve. Në të folurën e figurshme të popullit për shembull thuhet ata të dy janë njëlloj sikur mbi një bajgë të ketë kaluar rrota e qerres dhe ta ketë ndarë më dysh, tha kryetari i Akademisë, që hynte në bisedë vetëm kur të tjerët e humbnin tragën.
– Mos vallë kakërdhi pulash? U përpoq serish fizikanti.
– Kakërdhi u thonë jashtëqitjes së dhenve e dhive, – sqaroi kryetari. Populli thotë “I pret gjërat me një masë si kakërdhitë e dhive”.
– Ekzakt! E kam parë dikur tek gjyshi, në fshat. Janë të gjitha të një mase, si plumba të kalibruar. Akademikët u zhytën secili në thellësitë e veta, teksa rrinin nën hijen e një shkozem pa guxuar të hapnin qeset plastike, ku gratë u kishin vënë mëngjesin. Ama përbrenda secili vuante për paditurinë e tij, që s’gjente dot një emër të përveçëm për plehun e pulave.
– Po duhet të ketë një fjalë të vetme dhe për këtë pleh të mallkuar, – tha historiani. Bajgë, kakërdhi, pleh pulash. Varfëri fjalori apo jo? Ju drejtua kryetarit.
– Ka sigurisht, as që mund të merret ndryshe me mend, po tani ne jemi të lodhur dhe s’e kujtojmë dot, – tha kryetari i akademisë. Ishte drejt kotecit të madh të brigadës ku brigadieri Dane se ç’po molloiste me një vajzë. Pulat çepkasnin qetësisht nëpër oborr ca kokrra meli.
– Po ne sikur e fshimë? Kur u plehros prapë ky dreq kotec? – tha ai.
– Ehh… po pulat ashtu e kanë tarbietin, shtoi brigadieri, ta lëshojnë glasën, atje ku e ka bërë edhe tjetra.
– Çfarë lëshojnë? Pyeti i ngazëlluar dhe me padurim Kryetari i Akademisë.
– Po glasën, ç’tjetër tha brigadieri.
Kryetari nxitoi të kthehej tek kolegët. Nja 3-4 prej tyre kishin guxuar të nxirrnin drekën nga qeset plastike.
– U kujtova, tha Kryetari, i quajnë glasa. Glasa! Përsëriti sikur po thoshte një fjalë të huaj.
– Ç’na i kujton ta hajë dreqi? – tha fizikanti që po përpiqej të kafshonte një copë djathë.
– Na i kanë kopsitur me këtë pleh, glasa, se mos e harrojmë prapë. Do na zbojnë gratë nga shtëpia.
Edhe kjo qe një e vërtetë e hidhur, që nuk mohohej dot.
– E ka fajin Haxhiu. Ç’taksirat kemi ne që të lajmë meritë e Haxhiut, nuk ju durua Kryetarit.
– Haxhi Qoku bëri sikur s’dëgjoi dhe mblodhi një kokodash me bukë e thërrime.
– Glasë! – tha si me vetë fizikanti dhe ngriti sytë nga qielli.
30.4.2016
KUKUDHI
Teodor Laço
Mit Gurguri, një ish tregtar i vogël, siç e kishin cilësuar organet e pushtetit, pavarësisht se “tregu” i tij ishin ëmbëlsirat, e dinte se edhe dënimi, edhe ç’dënimi i tij (“se kush dreqin e shpiku këtë fjalë allasoj, ç’dënim” ishin të shkruajtura në çetelet e fatit, nga se kishte qëlluar të ishte në një klasë me Komandantin. Por kjo ndodhi edhe për shkak të dëgjimit nga veshë të ndryshëm, të interesimit të tij për të.
Herën e parë, ndodhi gjatë vizitës në fabrikën e shtetëzuar të birrës, ku Mit Gurguri kishte gjetur një qoshe të qetë si llogaritar i “mallit të kthyer”, që nënkuptonte shishet e zbrazura të birrës, Komandanti që ishte shumë i përzemërt, kishte urdhëruar të vihej në rresht, gjithë “kllasa” e fabrikës për t’u dhënë nga një dorështrëngim. Kur qe ndodhur përballë shokut të klasës ishte stepur një grimherë nga habia dhe kishte thënë:
– Edhe ti Miti këtu?
– Këtu shoku komandant. Llogaritar i mallit të kthyer, kishte thënë ai, mëk mëk mëk…
Komandanti kisthe bërë më tej, pa ja dhënë dorën. Pyetja e tij dhe sidomos mosdhënia e dorës, e vendosën në një vuajtje të lodhshme sekretarin e parë të rrethit. Nuk donte të pyeste njeri. Anoi nga gabimi. I paskemi gjetur një qoshe të ngrohtë këtij borgjezucit që mburret se mbiemri i tij vjen nga zanati i gjyshit, mjeshtër me nam i gurit të gdhendur. Mitin e degdisën në komunale, pastrues të pusetave nga llumi i shirave. Miti nuk vajti dhe meqë ca lloj tregtizash private ishin ende të lejuara, vari tegzën në qafë dhe filloi të shiste kallama sheqeri dhe lëpirëse si këndezka në rrugën e gjimnazit. Dhe po i vinte aq mbroth, sa kur e njoftuan se duhej të paraqitej urgjent në fabrikën e birrës, ku ishte emëruar prapë llogaritar, nuk pranoi dhe e bëri këtë në mënyrë të prerë, siç nuk pritej prej tij. U detyruan t’i tregojnë se gjatë vizitës të fundit, komandanti kishte pyetur përsëri për të. – Ku ma keni Mitin? Pyetja dh fytyra e tij e qeshur s’linte mëdyshje. Mirëpo Miti e kishte inatin të hidhur dh vendosi në kandar kokëngjeshjen e tij. (“Ja deh, derisa u dorëzuat”). Nuk e shpërfilli krenarinë e vet megjithëse pas kundërshtimit ju qepen me fatura tatimore dhe me gjoba kur vononte shlyerjen e tyre. por shpejt u dorëzua vetë, dikush e këshilloi që po të refuzonte prapë do të mbetej pa pension. Sekretari i partisë, po ai që vigjilonte si skifter mbi njeriun e pabindur Mit Gurguri, po dhe me dridhma frike se mos vinte prapë për vizitë ai i madhi që e kishte merak fabrikën e birrës dhe pyeste “Ku ma keni Mitin?”, e çoi prapë në fabrikë, por s’mund të duronte pa ja thyer hundën dhe këtë herë e vendosi ndihmës magazinier në repartin e përgatitjeve për mbushje që do të thoshte pastrues apo larës i shisheve. Kur sekretari u largua me transferim, vit pas viti Miti ngjiti nga një shkallë të vogël sa për llogari nuk ja dilte askush, dhe arriti deri tek posti i llogaritarit të parë. dhe çdo gjë tjetër në jetë filloi t’i rridhte normalisht, si qytetar i zakonshëm që quheshin aktivistë të rinisë të gjimnazit, kurse e shoqja vinte rregullisht në mbledhjet e frontit të lagjes. Ajo kishte goxha gojë për diskutime dhe kur e kërkonin ndonjëherë, u thoshte me shaka: “E ç’më doni mua? Ju a kam dërguar avokatin”.
Kështu derisa një ditë e shoqja erdhi me një frymë nga zyra e Frontit dhe e rrokullisi lajmin sikur të luante me tespihet e gjyshit.
– Miti, do na vijë kallaballëk, mblidhe veten, mos u huto. Këtu i ke, që nga e diela.
– Po dalë, ç’më rrokanis kokën? Pse do vijnë? Kush do vijë? Ç’ka ndodhur?
– E para, ke ditëlindjen, e dytë, del në pension. Tani për këto raste, njerëzia e mbajnë lugën në brez.
– Kur vë ti tellallin, lugët do kërkojnë po çfarë tjetër? – tha ai me inat.
– Po kishin njoftuar edhe në ndërmarrje, do vijë vizitë kolektivi.
– Kolektivi i satëme, i tha ai. Mirë që kishte një tabelë ku të shkrepte fishekzjarret e tij të lagura vit pas viti.
Pas këtij inati të mbytur në pusin e frikës, si dhe vuajtje të tjera, atij seç ju ringjall një ndjenjë e fjetur, që s’mund të qe kurrsesi e mbytur: Krenaria e pinjollit të një familje me emër në qytet, mbase jo me famë sa Rakot e Shekot, por ata (borgjezi e madhe na qenkëshin!), i kishte marrë poropia. Veç të tjerave ai mund të bënte një pritje për t’u mbajtur mend sepse kishte shtëpinë e tij, vilë e quanin smirëzinjtë, kopshtin me ftonj dhe me vallaja lulesh, orenditë me gdhendje… E shoqja nxori nga sënduket qilimat, mbulesat prej belluzi të kolltukëve, perdet e thurura me grep dhe dy tablo romantike me liqene e nimfa që thoshte se vlenin shumë sepse kishin firmat e piktorëve, por që sipas Mitit nuk bënin as dy pare, meqë ishin thjesht riprodhime. Ai vetë bëri një galeri figurash prej sheqeri, të gjitha vajza me kostume popullore nga tërë krahinat. Do bënte edhe humor, i vinte vetiu teksa i shihte të renditura si në valle. “Shoku drejtor, preferoni këtë labëreshën që të shkrin në gojë? Apo doni një dropullitë? Aaa, dardhare s’ka, e kullufiti ai i babëzituri”.
Nja tre ditë para ceremonisë, i thanë se do të vinte për vizitë dhe vetë shoku Vangjo, ish-sekretari i dikurshëm, që ndodhej në qytet me një ekip nga partia. Miti i hodhi një sy gjithë përgatitjeve dhe pasi vendosi dy stenda me fotografi familjare, të cilat i kishte porositur tek fotografi më i mirë i qytetit, ku dukej fisi i tij qytetar pothuajse prej 70 vjetësh, me veshje e tangërllik, nikoqirësh, tha se tani çdo gjë ishte në vendin e vet dhe të mos e preknin më. Ditët që pasuan, në ato orët kur mbetej vetëm e pushtonte prapë ajo ndjenja e krenarisë, krekoste shtatin, (të gjithë thoshin se po i përkulej paksa dhe kalonte me një hap të rëndë nga dhoma në dhomë, domethënë nga pasqyra në pasqyrë. Vetëm pasqyrat i kishin mbetur nga pastiçeria e dikurshme, por ja që erdhi dita kur duheshin edhe ato.
Këtë ndjenjë vetëkënaqësie ja cingëriste pak e bija, Klea, që thoshte se shtëpisë i mungonte diçka e domosdoshme por ajo do t’ua bënte surprizë një ditë para festës. Miti nuk e vrau shumë mendjen. E bija qëkur po përzihej me brigadat kulturore, po merrte ca zakone që ai nuk i kuptonte, ama kur e pa “dhuratën” e saj, u mbroi gërmush përbrenda por nuk foli.
– Mund të ketë nur shtëpia jonë pa portretin e shokut të bankës?
– Të klasës, e ndreqi ai.
– Të bankës, nguli këmbë e bija, është e pamundur të mos keni ndenjur ndonjëherë krah për krah.
– Jo, se ai ishte shumë i gjatë dhe e vendosnin në bankën e fundit.
– Sa e bleve? – u përpoq të bishtnonte ai.
– Pse e blerë të duket? – mos është si ato portretet që i gjen në çdo shtëpi jevgu?
– Kurse ky është me ngjyra dhe në profil, – tha e bija.
– Në profil? Po a pranohet në profil, – tha Miti.
– Ehu, ti gjithmonë do të gjesh kleçka, – tha e bija. Unë mezi e mora me 100 të lutura që ta nxirrnin nga kopertina e një reviste, kurse ju…
Mitit ju duk se ajo ishte prekur. Apo bën sikur është prekur djallushja? – e mendoi. Sado i përkore të sillej me këtë brez, prapë nuk i dihej nga do t’i merrte çallemi.
– E paske vënë në kornizën e fotografisë së gjyshit – tha ai. Kjo hollësi i ra në sy befasisht teksa s’gjente asnjë vend të përshtatshëm për portretin.
– Po sikur të na thonë pse shikon majtas? – u hodh e shoqja.
Mitit i erdhi mirë se atij nuk po i hynte fare në sy kjo “dhuratë” e vajzës.
– E kam menduar edhe ku do ta vendosim, – tha e bija dhe e mbërtheu dy stendave me fotografi familjare. Epo, atje qëndronte vërtet bukur, madje si pjesëtar babaxhan i familjes. “Edhe ti Miti mbaje kokën lart. Llogaritari i mallit të kthyer, më ke thënë, epo po të shohësh vetëm njëherë majtas, nuk e gjen dot veten. Pse unë e jo ti, – tha zëri i brendshëm i Mitit. Po portreti ju përgjigj Miti, majtas kthehu”.
Portreti u ra në sy vizitorëve menjëherë. Dhe meqë asnjeri s’kishte arsye ose guxim për të bërë ndonjë vërejtje, që dashakeqët mund ta përflisnin sikur i bëhej vetë atij, të gjithë e pëlqyen dhe ja ledhatuan sedrën, si njeri me shije të holla.
– S’ke ç’thua, Miti ka qenë gjithmonë artist. Edhe gjelkat prej sheqeri të djegur i bënte të bukura, – tha kryetari i frontit të lagjes.
– Mos flisni hamallçe. Ku gjelkat e ku portreti, ja preu vrullin ish-sekretari i partisë. Kur ra mbrëmja dhe miqtë lakmitarë i rreshtën vizitat e tyre, Mit Gurguri ndjeu një shije në fyt si prej një pijeje shollomotke, që ja bëri gojën zeher. Dhe i bindur që s’gaboi, fajin ja hodhi atij portretit që i nxori batall gjithë ëmbëlsirat e tij. Ato u hëngrën, në të vërtetë u përlanë, por asnjeri nuk denjoi të thoshte një fjalë të mirë për to. Portreti, vetëm portreti…
Para gjumit, ai e hoqi nga muri, dhe e vendosi përmbys në një raft librash. Por në mëngjes, saspo hyri në dhomën e miqve, portreti i doli përballë. Indiferent, pa e parë në sy, sikur s’ja vlente ta bënte atë mundim. Mitit ju bë se i kumtoi një urdhër: “Mit Gurguri, eja në radhë! Nderimi majtas, gatitu!” O, kjo ishte për të qeshur e për të qarë. “Edhe këtu në shtëpinë time do të më urdhërosh more?”. “Mos fol në rresht, majtas kthehu. Me hap rreshtor, para marsh!”, më duket. Po ç’kolonel o gjytyrym? Gjeneral kolonel thuaj”. “Ti atje, mos fol në rresth. Mos fol se kështu e gjeti e bija.
– Të solla kafenë, – tha.
– Ti e vendose portretin atje?
– Aty ku e do nderi i shtëpisë, – qeshi e bija.
“E çuditshme po bëhet kjo vajzë, çdo ditë më e çuditshme”. Mendoi ai dhe u ndje i pafuqishëm para këmbënguljes së saj.
Por doli se prania e portretit të kishte dhe një të mirë, e bija zuri ta çonte atë zyrë me zyrë, kështu atij nuk i duhej të sillej si një nga aktivistët e frontit të lagjes, të bënte lajmërime për mbledhje, të dilte për pastrimin e mbeturinave. Ishte natyrë cinike Mit Gurguri, por këtë huq ja njihte vetes dhe i vinte gjuhës fre.
Me portretin u mësuan të gjithë, madje edhe Miti vetë. Po të mos kishte fiksimin se sa herë hynte në dhomën e miqve do dëgjonte zërin e tij, gatitu, majtas kthehu! Mund të mos i përgjigjej me një nofkë që e gjeti aty për aty.
“Dil nga zyra!” – i kishte folur portreti atë çast.
“Po edhe dhomën e pritjes ma ktheve zyrë, more kukudh?” – Ju drejtua ai me inat. Dh eu kënaq me veten kur gjeti atë nofkën “kukudh”.
Aq u kënaq sa një ditë kur e bija i tha se do ta çonte portretin në sallën e frontit ku do bëhej një mbledhje e madhe, i shkau goja dhe tha: Merre dhe mos ma sill më kukudhin! Se dhe ai u lodh nga grindja me mua çdo mëngjes.
– Si i the baba? Kukudh? – ia dha të qeshurit e bija. Pastaj nguroi pak “ta them, mos ta them”.
– Kur luan domino me ata shokët e tu, të mbetet ndonjëherë në dorë dopio gjashta?
– Epo ndodh…
– E atëherë thuaj më mbeti në dorë kukudhi.
… Me ikjen e viteve dhe me kollovarin rob shtëpie e bija i kishte marrë në dorë frenat e familjes gjë që nuk e lëndoi aspak Mit Gurgurin që u bë fare i mënjanuar nga politikat e ditës dhe nga bota. Por erdhi një ditë dh ndodhi diçka që as nuk e shkonte nëpër mend. Dhe prapë ishte Klea ajo që ja turbulloi pellgoren ku e krihte mendjen. Ajo kishte sjellë kornizën e vjetër të gjyshit, por tani pa portretin në profil. Ngjyrat e portretit ishin zbehur nga drita e diellit që binte në mur, por asnjeri nuk kishte thënë që portreti mund të ndërrohej. Siç duket edhe kësaj here në ballë të kuturisjeve kishte dalë prapë e bija. Fundja, i takon. E kemi si pjesëtar të familjes, u tall ai.
– Ta solla kornizën e gjyshit, e di që e kishe merak, – tha e bija.
– Atij do t’i vini kornizë të re?
– Kujt atij? – e ngacmoi e bija.
– Atij de, po dyzonte Mit Gurguri.
– Kukudhit, – tha e bija, se tani po ia grisin portretin gjithandej.
– Bah…? Po ç’paska ndodhur? – tha ai.
Diçka kishte dëgjuar por nuk e besonte. Ndryshe kur ja thoshte e bija.
– Ti e grise?, – vijoi ai kureshtjen e ndërprerë.
– Me mallin tim bëj si të dua. A nuk ma ke mësuar ti? – i tha ajo.
Dhjetori i atij moti premtonte të mbante mirë.
Prill 2016