Pranë mureve të kalasë, më ra në kokë era e fortë e luleve të portokajve që miriste nga kopshtet e gjelbëruara. Aroma e tyre dalldisëse mjegulloi për një çast bukurinë e Merit, njësoj si ajo reja e vockël që ia del të fshehë diellin. Vrik kujtova se feksjet e bukurive janë armike të njëra-tjetrës, sepse fshijnë pa mëshirë mbresat dhe efektin e mëparshëm…
Në përpjekje për të vendosur drejtpeshimin që ishte hedhur në erë nga harlisja e egër e kopshtit dhe aromat e tij ekzotike, më vegoi në kujtesë aroma e borzilokut. Si të kisha mbërritur në portat e Edenit pëshpërita me vete: ” Borziloku i vazove që mbjell nëna ime është ku e ku më i bukur se ky kopsht!” Nuk e di përse ndërmenda siluetën e nënës, që çdo mëngjes, kur nisesha për në shkollë, pasi shpupuriste një copë herë të mirë tufat e harlisura të borzilokut në vazot e oborrit të shtëpisë, si të donte të derdhte mbi krrelat e flokëve të mi aromën e tyre erëkendshme, më përkëdhelte një valëherë. Më vonë kuptova qëllimin e vërtetë të atyre përkëdheljeve të paharruara; me duart e saj të vrara nga punët e ditës, por më të bukurat në botë, më bekonte.
Befas e zura veten duke vështruar nga afër tiparet e bukura të fytyrës së Merit dhe, si të kisha vënë këmbët në tokë, më vetëtiu mendimi se, para meje, nuk kisha një vajzë të zakonshme, por një krijesë të rrallë bukurie. Vështrimi i thellë dhe ëndërrimtarë i syve, tiparet e njoma të fytyrës së saj, me një lëkurë të pastër me ngjyrime si perëndimi i diellit, më zgjonin mendimin se natyrën nuk mund ta mësojë dot askush të nxjerrë në dritë kryevepra të bukurisë femërore.
Meri kishte botuar të dielën një cikël me poezi që bëri bujë në rrethet letrare të qytetit. Ishte hera e parë që rrija kaq pranë saj. Dy orë më parë, kur rastësisht ishim takuar në redaksinë e gazetës së qytetit, ishte ajo vetë që më pyeti nëse i kisha lexuar poezitë e saj. Pohova me kokë dhe shtova se ato ishin lirike, një karakteristikë dalluese kjo për të gjithë të rinjtë që shkruanin poezi, por isha kurioz të mësoja nëse do të vijonte të shkruante në këtë linjë edhe më vonë. Pastaj e ftova të pinim një kafe. Ajo e pranoi me një kënaqësi të dukshme ftesën duke i kërkuar leje shoqes së saj, një vajze të cilën më vonë e njoha si pianiste e talentuar e orkestrës së qytetit.
-Më vonë? Po kur më vonë?-vijoi bisedën e lënë përgjysmë Meri. Dhe më hodhi një vështrim pak të hutuar si ai lepuri i vënë në mes të projektorëve të dritave të një makine.
-Ta zemë… pas dhjetë vitesh,- ia ktheva nëpër tym, duke dëshmuar kënaqësinë që po më jepte biseda me atë.
-Ohu!-klithi ajo me aq dhimbje sa më lëndoi në zemër. -Deri atëherë do të na kenë mbuluar thinjat dhe kushedi çfarë hallesh të tjera…
-Jo, pse, – këmbëngula, – jeta është e bukur në çdo moshë. Ja përse jam kurioz të di në se do të shkruash me të njëtën frymë lirike…
-Kushedi?- briti ajo si me frikë duke mbledhur supet dhe e ktheu me fund gotën me ujë. Varet nga rrethanat, – u ngut të sqaronte dhe pëshpëriti me të shpejtë:
-Ndoshta po të jemi bashkë…
-Në prozë është më ndryshe,- ia ktheva kinse nuk e kisha rrokur kuptimin e fshehtë të fjalëve të saj të fundit. -Jo vetëm që shkruani poezi të bukura, por jeni edhe një vajzë e bukur. Pastaj, -iu drejtova me rrëmbim,- por ju keni edhe një emër që më kujton poezinë e Bernsit, Meri Morisan! Dhe ia recitova me të shpejtë.
O Meri eja në dritare
Eshtë ora jonë e dëshiruar?
Ç’kushtojnë mijëra thesare
Përpara syve të adhuruar!
Mundim të madh do të duroja
Si skllavi që duron i strukur
Kur zemrën tende ta fitoja
Moj Meri Morisan e bukur!
-Poetët duhet të ushqehen vetëm me bukuri për të krijuar poezi të bukura. A nuk e ruan edhe mjalti aromën e luleve me të cilat ushqehet bleta?
Meri dëgjonte në heshtje dhe nuk përgjigjej. Ndoshta përtypte kuptimin e fjalëve të mia ose fluturonte në një botë tjetër ëndërrimtare.Po, sigurisht, edhe unë kisha përjetuar gjendje të tilla fantastike i pushtuar nga dëshira të flakta.
“Tani ajo po dridhet si një flakë zjarri…-shkova nëpër mend ndërsa kundroja shkëlqimin e syve të saj që ishte strukur pranë krahut tim të djathtë. Por edhe unë digjesha nga flakët e të njëjtit zjarr.
-Bukuria është e vetmja fole e dashurisë, – më pëshpëriti Meri pranë veshit.
-E bukura ndriçon çdo skutë te shpirtit, – pohova unë duke i shtrënguar krahun.
–Aldi, a nuk ka lindur ndjenja e së bukurës bashkë me njeriun?- pyeti ajo.
Atë çast u dëgjuan kambanat e orës që gjëmuan ëmbël shtatë herë.
-Sa vonë u bë, -tha ajo duke mbledhur buzët si të kishte nxjerrë prej tyre një gjë të rëndë.-Më duhet të kthehem në shtëpi. Mund të më shoqëroni?
Atë çast nuk e kuptova nëse ftesa për ta shoqëruar ishte një shkak i sajuar aty për aty për tu ndarë sa më shpejtë nga unë. Pranova me kënaqësi ta shoqëroja në labirinthet e mureve të kalasë…
-Aldi, do të më pëqente që vargjet e Bërnsit të ishin hymni ynë, – tha ajo papritur duke më hedhur një vështrim ëndërrimtarë.
-Po unë e di përmendësh poezinë e Bërnsit,- i aktheva. Dhe recitova vargjet që më pëlqenin nga “Meri Morisan”. Jam i lumtur që sot njoha edhe vetë Meri Morisanin! – iu zbraza me guxim.
Ajo mbremje ishte magjike jo vetëm pse na rrethonte heshtja e mureve të lashtë të kalasë së Elabsanit, aroma dehëse e portokajve, por edhe sepse një bote të re po më hapte një kanat portat e lumturisë.
Befas mu pikëzua në mëndje mendimi se me siguri ajo duhet të ishte e lindur nga dashuria e parë! Vetëm vlaga e dashurisë së parë ngjiz krijesa kaq të rralla; njësoj si një vend i rrallë që brenda pak kilometrave ka edhe dëborën e maleve alpine edhe florën ekzotike. Çfarë është dashura e parë? Ajo ndjenjë e thellë që lind brënda nesh, që herë vegon si shkëlqimi i shpinës së një delfini nëpër dallgët e ujrave të detit, herë fshihet plot mister në honet e thella të shpirtit? Por ashtu sikurse thotë Volteri për botën e përtejme të vdekjes se, përderisa askush nuk është kthyer nga ajo botë, edhe të vërtetën nuk mund ta dijë askush, as ne nuk mund të dimë më shumë për të lindurit nga dashuria e parë. Por ajo vazhdon të jetojë e lulëzojë me ligjet e trillet e fshehta, të luajë e të na hedhë përpjetë pa mëshirë si një tapë shisheje mbi dallgët e tërbuara të oqeanit të jetës. Çmendurisht shkova nëpër mend se të lindurit nga dashuria e parë nuk mund të ishin tjetër veçse poetë dhe artistë. Papritur qënien time e tronditi me forcën e një tërmeti pyetja; dashuria e parë ishte kjo për mua? Vrik më feksi në kujtesë si një re e vockël që fshik vështrimin e syve, një episod kur isha dhjetë vjeç.
…Në lagjen time me ndërtesa njëkatëshe atë pranverë kishte ardhur një familje e re, një oficer i zymtë me flokë e mustaqe pis të zeza sëbashku me gruan e tij, një bukuroshe trupselvi dhe pakëz e ndrojtur. Askush nga banorët e lagjes nuk kishte ujë brënda shtëpisë, prandaj mbushnim ujë në një çezmë të përbashkët. Një mëngjes, në rrugë e sipër për të mbushur ujë në këtë çezmë, përshkova një copëz livadh të shtruar me bar të gjelbër, që ndante blloqet e ndërtesave të lagjes. Mbi fijet e brishta gjelbëroshe vezullonin miliarda pikla të ndritshme vese, si të ishin mbuluar me gurë xhevahiri. Por mbi qilimin e gjelbër të barit, dikush kishte shkelur para meje mbi bulëzat e vesës në të cilin ishin vizatuar ca hapa magjikë që të çonin te çezma e përbashkët. I ndoqa kurreshtarë ato hapa dhe mbeta i shastisur kur u gjenda përballë gruas së re dhe të bukur të oficerit të vrejtur. Ajo kishte mbërritur disa çaste para meje dhe po mbushte ujë.
Ndoshta sepse e pikasi hutimin tim, m’u drejtua me një zë të ngrohtë, që më erdhi si një muzikë e ëmbël:
-Edhe ju mbushni ujë kaq herët?
Nuk mbaj mend si iu përgjigja.Ndoshta nuk iu përgjigja fare, njësoj si të përjetoja atë ëndrrën e frikshme kur të ndjek dikush nga pas, por nuk mund të hedhësh dot as edhe një hap më tej sepse të janë lidhur këmbët. Shkurt, qëndrova disa minuta i hipnotizuar nga bukuria e saj.
-M’i jep t’i mbush unë,- mu drejtua ajo,- mund të lagesh.
Meqenëse rubineti ishte i prishur, çezma rrinte hapur duke lëshuar ujë me presion natë e ditë. Rreth e qark konstruksionit të çezmës prej betoni, në lartësinë e një priamide kufitare, ishte formuar një pellg i cili mund të kalohej duke ecur mbi disa gurë të vendosur për këtë qëllim. M’i zgjati enët e mbushura dhe pasi kapërceu buzagaz pellgun, me një frikë të lehtë se mos binte në pellg, që i ndezi prushin në mollzat e faqeve, u zhduk si një flutur drejt hyrjes së saj. Sa qesharak duhet t’i jem dukur gruas së bukur, sepse mbaj mend që edhe pas disa minutave, si të m’i kishin prerë këmbët, qëndroja ende si një hu gardhi pranë çezmës që nxirrte një zhurmë të mbytyr. Tani vetëm vraga e curilëve të ujit që kishin pikuar nga enët e saj dëshmonte se para pak çasteve kishte qenë aty nusja bukuroshe. Përse më dukej tani lagjja më e bukur?Çfarë ishte ajo ndjenjë që nisi të më shkundëllojë brënda kraharorin?
Të nesërmen nëna dhe babai shqyen sytë nga habia kur rrëmbeva plot dëshirë enët e boshatisura dhe u drejtova nga çezma. Një herë, madje, u zura ngushtë kur nëna m’u drejtua:
-Çfarë të gjeti kështu ty?! Më parë të luteshim për të mbushur ujë në çezmë, ndërsa tani nuk i ndahesh asaj sikur të kanë bërë magji!
-Dua të të ndihmoj ty!- iu përgjigja i ndezur flakë në fytyrë.
Kur nuk mbërrrija ta shihja fqinjën time bukuroshe tek çezma, atëherë ua mbërtheja sytë gjurmëve të saj mbi bar. Me siguri duhej të kisha rënë në dashuri jo vetëm më atë, por me gjithçka të saj. Veçanërisht me gjurmët që linte mbi vesën e barit. Por edhe me hijen e saj të hajthme, edhe me aromën e këndshme që lëshonte trupi i saj… Bari më dukej si një letër e gjelbër, vesa si gurë xhevahiri rrezëllitës, ndërsa gjurmët e këmbëve të saj, njëra pas tjetrës, sikur më grishnin plot mister…Përfytyrimi im i ndezur i ngjasonte një orteku zjarri që nuk mund të ndalej, por vraponte duke kënduar një këngë të egër; këngën e dashurisë së parë. Por ndoshta ai vegim nuk ka qenë dashuria ime e parë.
Ka vetëm një dashuri të parë, ndonëse shumë miq të mi që kanë gëzuar një jetë të mirë e pa shumë andrralla, sigurisht, nuk mund të themi dot edhe të lumtur, mendojnë se lumturia nuk ekziston, por është vetëm një ëndërr romantike. Ata janë gati të zbrazin para meje një lumë kujtimesh nga dashuritë e tyre që ua kanë mbushur jetën plot, duke u përpjekur të sjellin argumenta se në jetë nuk ka vetëm një dashuri dhe se çdo dashuri është njëlloj e çmuar si edhe e para.Duke treguar me nostalgji fundin e dashurive të tyre të para, për të shijuar frutet, ndoshta edhe më të ëmbla të dashurisë së dytë apo të tretë, që fati u kish vluar, ndërsa citonin edhe mjaft ide të Frojdit, se si një ndjenjë instinktive që lind dhe vdes bashkë me njeriun, si një uri biologjike e shpirtit dhe trupit të njeriut për të cilën ai ka nevojë jo vetëm një herë në jetë. Pra, argumenta, që më mbushin me keqardhje të thellë për hendekun e madh që ndan pikëpamjet tona mbi dashurinë e parë. Sigurisht, nëpërmjet tregimit tim për dashurinë e parë nuk synoj t’ua thyej zemrën miqve apo ca më tepër t’u ndryshoj mendimet. Jo, aspak! Vetëm dua t’u tregoj se ashtu siç ka vetëm një nënë që të ka lindur në zjarrin e shenjtë të dashurisë, që të ka mëkuar me qumështin e gjirit duke të vështruar në dritën e syrit, më të pastër se qielli i majit, si thesarin më të shtrenjtë në botë, duke kënduar dhjetëra këngë, me ca fjalë, oh, ku e ku më të ëmbla se vetë mjalti dhe duke të shtrënguar në gji, ja, or miq, kështu është edhe dashuria e parë!
* * *
Dashuria ime me Merin vijoi deri në fundin e atij viti.Në shtator komanda e njësisë ku shërbeja më ngarkoi një detyrë sekrete. Çuditërisht nuk mbaj mend asgjë tjetër nga ajo verë e nxehtë sepse ndarja jonë e fundit i fshiu nga kujtesa të gjitha skenat e mëparshme. Kujtimet ndërpriten si një shirit filmi i vjetër pas asaj mbrëmjeje të paharruar. Mbaj mend vetëm urdhërin nr. 75 të Komandës së Njësisë Xheniere, sekret shtetëror. Një urdhër i zakonshëm ushtarak që i ngarkon një nënreparti xhenier të çminojë zonën nga….deri…(në urdhër përcaktohehej detyra që do të kryhej, koha, vendi, kufijtë e zonës së çminimit, efektivi që do të merrte pjesë në çminim, me kë do të bashkëveprohej, kur dhe kujt do t’i raportohej, shkurt, përmbante të gjitha pikat e një urdhëri klasik që trajtohet gati njësoj në të gjitha akademitë ushtarake të botës. Sëbashku me togën time xheniere u ngarkova të nisja çminimin e zonave verilindore ku ushtria serbe, gjatë konfliktit në Kosovë, kishte hedhur me artileri dhe avion qindra mina të cilat kishin gjymtuar dhjetëra njerëz dhe fëmijë që u duhej të kalonin në zonat e fushave të minuara. Operacioni ishte sekret. As unë dhe as ushtarët e togës time nuk duhet të komunikonin për disa muaj me pjesëtarët e familjes dhe me askënd tjetër. Edhe gjatë atyre ditëve fytyrën e Merit e kisha të gjallë në sy. Vetëm ndarja nga ajo ishte fizike, sepse kudo ku hidhja hapin, ishte edhe Meri.
Shënime nga ditari…
Dy javët e para i kalova në stërvitje skuadrat për njohjen dhe çminimin e minave kundër këmbësorisë. Shumica e minave të ushtrisë serbe kundër njeriut janë plastike. Mina PMA2, ka brënda trupit të saj 100 gr TNT dhe vepron kur mbi atë ushtrohet një presion prej 9-15 kg. Mina PMA3, ka brënda trupit të saj 35 gr tetril dhe vepron kur mbi atë ushtrohet një presion prej 8-20 kg.Mina Gorazde, e cila ka brenda trupit të saj 10 gr. Pentrite dhe vepron kur mbi atë ushtrohet një presion prej 3.5 kg. Çminimi i tyre kryhet duke hequr shkrehsat dhe ndezësat nga trupi i minës dhe duke i ndarë ato nga njëri-tjetri.
Operacioni duhet të krehë nga minat kundër/tankeve dhe kundër/këmbësorisë një sipërfaqe prej 121km dhe rreth 20 km në brendësi të kufirit të vjetër. Deri tani kanë humbur jetën nga minat serbe 34 njerëz, ndërsa 272 të tjerë janë plagosur nga shpërthimi i tyre. 250 mijë metra katrorë të atdheut tim ishin miniuar, që unë e lexoja:helmuar! Të takohen të gjithë të plagosurit dhe familjarët e njerëzve të vrarë nga minat serbe.Vendet e rënies së tyre mbi mina të hidhen në hartë dhe të vlerëosohen si zona të minuara.
Dy rreshtat e mëposhtëm m’u ngulën në tru si turielë:
Fshatari L.M nga Reçaku, me duart e lidhura pas, u detyrua me forcë nga ushtarët serbë të lëviste mbi fushat e minuara serbe!
Në çaste mërzie, kur mendimet ngjasonin me akreapt e nëj ore të mbetur, sillja ndërmend vargjet e Bërnsit.Por edhe ushtarët e mi e mësuan përmendësh poezinë “Meri Merison”. Ajo u bë hymni i dashurisë së togës së xhenios që përleshej me rrënjët e vdekjes, minat serbe. Mezi prisja t’ia tregoja Merit faktin se tridhjetë djem të togës time, që luftonin me vdekjen gjatë ditëve të asaj vere të nxehtë e kishin bërë të tyre hymnin tonë.
Në tetor mbërriti urdhëri tjetër (karta kanta) sipas të cilit nënreparti im u zëvëndësua nga kompania e tretë e xhenios. Në reshtimin para flamurit të njësisë u përshëndetëm me nënrepartin zëvendësues dhe nisëm marshimin për t’u kthyer në bazën e nisjes.Mbaj mend se këmbët më mbajtën pranë shtëpisë së Merit. Atje, larg, mes pyjeve dhe fare pranë vdekjes, kisha përjetuar ndjesinë e një qeni të lidhur me zinxhirë, një qeni të uritur në kërkim të çfarëdo kocke dhe ushqimi.Ndërsa tani isha i lirë. Dhe liria më mësonte të zgjidhja; të takoja vajzën më të bukur në botë, Meri Morisanin tim! Mësova nga miqtë se ajo kishte filluar studimet në Universitetin e Shkencave të Natyrës në Tiranë. Pas disa orësh duke ëndërruar takimin me atë përgatita fjalët që një ushtar i sapokthyer nga lufta i dreton vajzës që dashuron. Sigurisht e kisha më të lehtë nga të gjithë ushtarët e botës në të gjitha kohërat. Kishte më bukur se vargjet e Bernsit?
O Meri, do ti ta mundosh
Atë që zbret për ty në varr?
Dhe shpirt e zemër t’i coptosh
Për fajin se të do me zjarr?
Në s’më pranon si dashuror
Trego për mua pak mëshirë!
Ti s’mund të kesh një shpirt mizor
Moj, Meri Morisan e mirë.
Duke pritur në oborrin e fakultetit, përpiqesha t’i jepja zemër vetes: “Një i dashuruar është gati të zbresë pa litar edhe në fund të një humnere të tmerrshme ku e pret dashuria!”
Në një moment dobësie më feksi para syve kopshti i shtëpisë së Merit, brishtësia e luleve dhe e gjethnajës së tyre. Qielli dhe drurët që kishin marrë një vezullim të praruar, të errët. Me siluetën e saj në mendje dhe në sy, përpiqesha t’i jipja zemër vetes. “Jo, nuk kishte kaluar shumë kohë nga ndarja.Vetëm tre muaj kishin rrjedhur si ujë në lumin e kohës.Po çfarë janë tre muaj? Asgjë! Me siguri edhe ajo ka ëndërruar çdo ditë për mua dhe tani më pret me përgjërim…”
Shpejt, ra dhe zilja e orës së fundit.Grupe studentësh nisën të mbushin oborrin e fakultetit.Kur dallova fytyrën e bukur dhe të gëzuar të Merit, gati më ngriu zemra.Nuk e di se si i mbajta këmbët që nuk donin të më bindeshin.Por shpejt, buzëqeshja më ngriu sikurse edhe zemra që mend më pushoi. Një djalosh flokëverdhë i kishte hedhur asaj krahun në bel dhe të dy, shend e verë, dolën në bulevard. Kur djaloshi e puthi lehtë në buzë, m’u shua çdo shpresë.
“Ah, thashë, vet me vete- tani je i humbur! I humbur o i gjorë! Më paska harruar!
Një mendje më nxiste t’i dilja përpara. Por cili isha unë që, i zhdukur tre muaj pa nam e nishan një ditë të bukur vjeshte kuturis dhe i dil para si fantazmë? Kisha të drejtë t’u prishja lumturinë? Ndihesha si ai njeriu që e ka pësuar sepse e ka provuar thellësinë e lumit me të dyja këmbët…Në shtegun e shenjtë të kujtimeve më rri zgjuar edhe sot vezullimi i dashurisë së parë, i vajzës me emrin Meri, të cilën e zbukuronte drita e diellit që përthyehej në gjelbërimin e pemëve të kopshtit. Mbi burgun e kujtesës time që ruan me xhelozi si një robinë gjithë atë bukuri të shkuar, ulërin një erë e harbuar…
Të ka harruar! Të ka harruar! Harruar!