Kam dergu pake fjale si shembull dhe me shume mbi parathenien, qe tregon (ato qe kam vene re une) se ne fjaleformim te gjuheve te lashta jane te gjithe elemente te shqipes(=illires). Ne se kini dicka me thoni.
Me vone do u jap me shume fjale te lashta te kriju nga shqipia(=iliria), do u jap edhe debatin ne email me Anila Omarin(te institutit albanologjik).
Mbi formen e fjale formimit qe eshte perdorur qe ne lashtesi.(eshte i dubluar ”shqip – anglisht”).
Puna jone lidhet me çeshtjen e fjaleformimit te fjaleve te thjeshta, per te cilen nuk ekziston trajtim as ne shqip dhe as ne ndoni gjuhe tjeter.
Tani afer ja dhash edhe ni here Zonjes Anila Omari(shefe e katetres se gjuhes ne institutin e studimeve albanologjike(nuk ma pranoj)), kur te doni ju do u jap edhe debatin ne email me zonjen Anila Omari.
Keto punime ja kam dhene prej vitesh gjith profesorve te institutit te glues dhe akademise, por pergjigja qe me japin eshte negative.
(Mos i kushtoni rendesi menyres se si une e kame shkruar(duke hek ne shume vende ‘’h’’, duke kthy ne shume vende ‘’j’’ ne ‘’i’’, etj). Nuk eshte shkrim me gabime, e kam shkru vet keshtu, se nga studimi jon del se keshtu ka ken ne lashtesi).
Kemi bere fillimisht 6 libra mbi etimologjin e shqipes, greqishtes lashte, romakes(latines); -te cilet ne 2015-2017 u ripunuan dhe u ribotuan me permirsime dhe u permblodhen ne 4 libra(botimi eshte bere ne pak kopie per munges finance). Ne botimin e fundit te permiresuar ka dal: etimologia e greqishtes lashte, e romakes, e shqipes, dhe fialori i fundit etimologjik permbledhes me fiale nga te gjitha keto glue(ku esht fut edhe rusishtia).
Kam vite qe kontaktoj me profesoret e larte te glues dhe ma hedhin posht pa asnje argument, thjesht me thon ”je kunder gjith botes” dhe se puna ime nuk eshte shkencore. Nga ana tjeter nuk me tregojne asnje pune tjeter shkencore ne kete fushe qe te me bindin(se faktikisht nuk ka ni liber mbi etimologjine).
Vertetoj se cdo fiale e greqishtes lashte, romakes, etj, jane gjuhe te ndertuar nga shqipia(=illiria) me bashkim te fjaleve te thieshta shqipe, fenomen qe ka ndodhur me rastin e shkrimit te glues ne lashtesi. Ajo qe me pare thuhej me ni fjali te tere, ne kohen e shkrimit u permbloth ne nje fiale te vetme. Pra shqipia asht illirishtja e lashte me fialeza te vogla e te ndara, ashte glua qe ka kriju gluet e tjera. Duke hyre per here te pare ne logjiken e ndertimit te fialeve, ku baze jan foliet shqipe ”i, in, ir = hy, hyn, hyr” dhe ”ri, rin, rir”(te cilen glutaret tan e kan hek nga fialori); -eshte folia ndimese ”e, es, et, est = eshte”; -jan emertimet e diellit dhe cdo gje qe lidhet me diellin dhe vetit e tije(i cili deri von njihej si i vetmi zot), ku cdo fiale e thjeshte mer kuptim ne saj te ni vetie te DIELLIT apo ILLIT; -jan edhe nyjet e shqipes ”k = q” dhe ”t”, ku kryesorja eshte nyja ”q”; -jan foliet ”ma, pa = ba, be” etj folie e fialeza te vogla te shqipes qe marin pies ne fialeformim. Emertimet e diellit qe marin pies ne fiale formim qe ne lashtesi jane te ndryshme(keta emertime te diellit i kemi dhen ne librat tan).
Ne lashtesi ka pas rregulla te tjera gramatikore. Gjith emertimet e diellit dhe foliet qe marin piese ne fialeformim i gjen te ndertu me gjith llojet e zanoreve, kjo eshte ber qe fialet te dalin te dallushme nga nira-tjetra dhe mos te jen te nita’ -psh, fialen ”dil, dill, til = diell” e gjen edhe: ”del, dil, dal, dol, dul; tel, til, tal, tol, tul”; -(kjo eshte per gjith emertimet e ”illit” dhe te ”diellit” qe perdoreshin ne lashtesi); -apo foliet ”i, in, ir = hy, hyn, hyr” i gjen me gjith llojet e zanoreve: ”e, en, er; a, an, ar; o, on, or; u, un, ur = hy, hyn, hyr”.
Keto jan elementet baze te fiale formimit te fialeve te thjeshta, dhe se jan te gjitha elemente te shqipes(=illires). Ku vertetohet se greket dhe romaket jan pjelle illire dhe se glua e tyre eshte glue e formuar nga shqipia(=illiro-pellazgia).
Shembull(=example):
eg: gloria(=lavdi = glory) = g(= q) – lo – ri – a = q – la – ry – a = that – ap – enter – is =rise ap, enter ap, glorify = e ngre la, e mburr shume; -with himself latin(roman) language would be): ”qui – sopra – intra – e”; -as you see, complies is only with Albanian language(perputhja eshte vetem me ”shqipen=illiren”: g(q) – la – ry – a).
or: candela(=candle, light = kandili, qiri qe ben drite) = k – an(=hyn) – dela(=dili) = q – hyn – dili = hyn dielli, hyn drita = that – enter – dela(=dili = sun) = enter ”sun”, enter the light; -with the roman(=latin) language will be ”qui – intra – sol” but that is in albanian language ”c – an – dela(=dili) = q – an(=hyn) – dili = that – enters – sun”; -as everywhere complies is only with Albanian language.
Candela(=kandili, qiri qe ben drite), -[k – an(=hyn) – del – a = q – hy – dil(=dill) – a = hyn dili(dielli), hyn drit; -me vet romaken do qe ”c – intra – sol – e”; -kuptimi i fiales del vetem me shqipen; -po keshtu edhe ”centila = shkendia”].
or: ”centila(=shkendia = spark) = c – en(=hyn) – til – a = q – hyn – til(=diell) – a = hyn til(=dill, diell), hyn drit, ben drit(dill = diell) = that – enters – dill(=sun) – is = enters sun(=til=dill = diell), enters light, is doing light”; -as everywhere complies is only with Albanian language.
or: dolce, dulce(=ambelsin = sweet) = dol – c – e = dol(=dill=sun) – that – is = sun – that – is = is the sun, is like the sun, it is very good (like the ”sun = dol = dil, diell”). With latin language it will be ”sol – qui – e”; -complies is only with Albanian language.
Example from ancient Greek: ”dramatopios(= ai qe ben drama = he who made drama) = drama – to – pi – os = drama – te – be – esh = drama – to – do – is”. -with Greek language is: ”drama – na – kani – ine ”, as you see, complies is only with Albanian language). -and this is for all the words of ancient Greek and Roman.
-or the greek and roman word: latria(=λατρεια(in greek)) = worship; adoration(when you boast someone, you raises him very high = lat – ri – a = lat – ry – a = up(on high) – enter – is = enter up(on high), you boast someone, you raises him veri high(= e ryn lat, e mburr shume, e ngre lat). With Greek language would be: ”latria = apano(= on high) – to benis(to sikonis = to enter) – ine(=is) = apano – to sikonis – ine = on high – to enter – is”; -the word comply only with Albanian ”lat – ri(ry) – a”.
-or: the Russian words ”rodill, rodit = lind, del nga erresira ne diell ose ne dit” = ry – dill/ ry – dit = enter – sun/ enter – day = enter to the sun, enter to the day, enter to the light = born, emerging from darkness into light”. With today’s Russian language would be ”vhodit – na sollncie”, but it is in Albanian language ”ry – dill/ ry – dit(= enter – to the sun / enter – to the day)”.
Russians are Illire branch that opened up in the Caucasus and in Urals circa 1100-1200 BC, where crucified mainly with Mongols of Siberia. (ruset jane dege illire qe u hapen deri ne Kaukas dhe ne Urale rreth viteve 1100-1200 para krishtit ku u kryqezun kryesisht me mongolet e Siberise).
Edhe pak nga parathenia.
Ajo qe me pare thuhej me nje fraze te tere, ne kohen e shkrimit u fut ne nje fjale te vetme. Ne themi se ajo eshte nje fjale, por nuk eshte nje fiale, çdo fjale ne perberje te saje eshte nje fjali e tere, si:
eg: gloria(=lavdi, mburrje, e ngre larte dike = glory) = g(= q) – lo – ri – a = q – la – ry – a = that – ap – enter – is =rise ap, enter ap, glorify = e ngre la, e mburr shume; -with himself latin(roman) language would be): ”qui – sopra – intra – e”; -as you see, complies is only with Albanian language.
Pra, fjala nuk ashte ni renditje e caktuar fonemash apo rrokiesh me ni theks te caktuar(sikurse e kane trajtuar deri sot glutaret), por ashte ni bashkim fjalezash qe formoine ni fiali te tere e cila spiegon kuptimin e fjales se krijuar nga ajo fjali, si:
candela(=candle, light = kandili, qiri qe ben drite) = k – an(=hyn) – dela(=dili) = q – hyn – dili = that – enters – dela(=dili = sun) = enters ”sun”, enters the light; -with the roman(=latin) language will be ”qui – intra – sol – e” but that is in albanian language ”c – an – dela(=dili) = q – an(=hyn) – dili = that – enters – sun – is”; -as everywhere complies is only with Albanian language.
or: ”centila(=harku elektrik, shkendia = electric arc, spark) = c – en(=hyn) – til – a = q – hyn – til(=diell) – a = hyn dill, hyn drit, ben drit(dill = diell) = that – enters – dill(=sun) – is = enters sun(=til=dill = diell), enters light, is doing light”; -as everywhere complies is only with Albanian language.
or: dolce, dulce(=ambelsin = sweet) = dol – c – e = dol(=dill=sun) – that – is = sun – that – is = is the sun, is like the sun, it is very good (like the ”sun = dol = dil, diell). With latin language it will be ”sol – qui – e”; -complies is only with Albanian language.
Fjalet e thieshta kan ne perberie te tyre ni emertim te diellit apo ni veti te diellit e cila i ep kuptimin fiales.
Fialet fillestare kan ken ni zanorshe dhe ni rrokshe.
Shqipia mund te mbahet si nje gjuhe qe eshte deformuar ne shume raste kundreit origjinalit te saj te lashte, duke i fut germa shtese vend e pa vende dhe duke eleminuar dialektin baze qe eshte dialekti i gegenis(=dialekti i veriut shqipetar), gje qe ka sjell cungim te madh te gjuhes shqipe dhe deformim ndaj fialeve te lashta.
Ne kete punim ne vertetoim per here te pare origjinen e ndertimit te fjaleve te thjeshta, qe ka si baze nje nga emertimet e diellit ne lashtesi apo nje nga vetit e diellit, dhe se çdo fjale mer kuptim nepermjet nje vetie te diellit. -(behet fjale per ndertimin e fjaleve te thjeshta, jo per fjalet e perbera qe jane te ndertuara me bashkime te fjaleve te ndryshme apo me bashkime te nje fjale me nje parashtese, etj si ”carpentier; dramatopios, etj” qe i kan fialet baze ”carro” apo ”drama”).
Pothuaj gjith fjalet e thieshta kane ne perberje te tyre nje nga emertimet e diellit ne lashtesi, si ”ili, illi, eli, elli,oli, olli, ali, alli, uli, ulli; tilli, tili, teli, telli; dilli, dili, delli, deli; te, teu, teo, deo, die, dio; eri, ori, oni, ini; Asi, Ati; a, au; e, eu; i, iu = y, yu(ylli); koku; -api, opi, ipi, epi, upi; siri, sari(zari, ziarri); -etj” te ndertuar keto emertime te diellit me gjithe llojet e zanoreve. Ose kane nje nga emertimet e lartesive e largesive(emertime qe dalin nga vete keto emertime te diellit). (Fjale te thjeshta quim ato fiale qe nuk jan bashkim i dy fialeve apo bashkim i ni fiale dhe ni parashtese, sikurse fialet e perbera: dramatopios, naupigos, carpentier, etj).
Çdo fiale e thieshte ka ne perberie te vete ni nga emertimet e diellit ne lashtesi apo ni nga elementet qe kane lidhie me diellin, dhe fiala mer kuptim sipas asaj vetie te diellit qe spjegon fjala qe analizohet.
Po keshtu, ne ndertim te fialeve te thieshta marin piese edhe foliet e lashta te shqipes ”i, in, ir, is(=hysh; ish); ri, rin, rir = hy, hyn, hyr; ry, ryn, ryr// e, en, er, es; re, ren, rer; -etj folie te nita qe jane te ndertu me te tjera zanore” dhe folia ndimese ”e, es, et, est = eshte/ i, is, it, ist = isht; -etj; -te ndertu edhe keto folie me te gjitha lloiet e zanoreve, per te rrit diversitetin midis fialeve, qe fialet te baen te dallushme nga nira tjetra.
Rol me rendesi ne fjal-formim kan lozur edhe nyjet ”k; t”, sidomos nyja shqipe ”k=q, që” e cila asht nyja baze qe i zvendeson gjithe bashketingelloret kur ato jan ne rolin e nyjes(se gjith bashketingelloret e marin rolin e nyjes kur ato jan ne krye te fjaleve te thjeshta).
Kjo nyje ne shume raste eshte e shoqeruar edhe me zanore te ndryshme.
Keto qe ne thame me siper jan elementet baze te formimit te fjaleve te thjeshta, por ka edhe shume folje e fjale te tjera te shqipes qe marin pjese ne fjaleformim te fjaleve te perbera. Se(ashtu si e thame), çdo fjale eshte nje fjali e tere(nuk eshte nje fjale e thjeshte e perbere nga ni renditje e caktuar fonemash apo rrokiesh me ni theks te caktuar sikurse e traiton gluesia e sotme).
Nuk jan pak elemente fjaleformuese(sikurse me tha nje profesor ketu), per me teper kur ato jan te ndertuar me te gjitha llojet e zanoreve, me dhe pa zanore shoqeruse. Vetem nyje shqipia ka rreth 30(aq sa jan edhe gjith bashketingelloret e shqipes), edhe kur keto 30 shoqerohen edhe me zanore te ndryshme, behen shume), shto ketu edhe emertimet e ndryshme te diellit, edhe foljet qe thame(te ndertu edhe keto me te gjitha format dhe me gjithe llojete e zanoreve), shto ketu edhe foljet e tjera qe krijohen nga nyjet dhe foljet qe thame; -pra jan jashtzakonisht shume element fjaleformues(nuk jan pak element).
Në telefoni, nje numer tre shifror(i perbere nga numrat ”0-9”) formon 999 numra te ndryshem telefoni; -nje numer telefonik kater shifror(i perber nga numrat ”0-9”) jep 9 999 numra te ndryshem telefoni; -nje numer telefonik 5 shifror(i perbere nga numrat ”0-9”) jep 99 999 numra te ndryshem telefoni. Po ne se do kete aq shume element te ndryshem, sa ata qe marin pjese ne fjale-formim, atehere krijoet mundesia per nje bagazh shume te madh fjalesh te ndryshme nga njera-tjetra.
Ketu kemi shume me teper element, dhe i kemi me lloje te ndryshme zanoresh; -a nuk eshte nje mundesi e jashte zakoneshme per te krijuar nje diversitet midis fjaleve qe fjalet te jen te ndryshme e te dallueshme nga njera – tjetra????!!!!!!. Aq më teper kur shume fjale jane te krijuara me kombinime e bashkime fjalesh; -kemi edhe fjale te ndryshme qe jane me dhe pa parashtesa, etj?!.
Ne lashtesi kishte te tjera rregulla gramatikore, nuk ka pas keto rregulla gramatikore qe jane sot. Emertimet e diellit dhe foljet perdoreshin me te gjitha llojet e zanoreve(sikurse e tham me siper), me qellim qe te krijohej mundesia per nje diversitet midis fjaleve, qe fjalet te ishin te dallueshme nga njera-tjetra.
Une ngul kembe se shqipia(=illiro-pellazge = illiro-egjiptiane) eshte gjuha baze e lashtesise, dhe se jan elementet e gjuhes shqipe ato qe kan krijuar fjalorin baze te gjuhes.
Iliria e Ballkani ishte ajo qe hyri me shpejt nga Europa ne komunikim me Egjiptin e lashte dhe me Lindjen e Mesme, mori kulturen e tyre dhe e zhvilloj ate me teje.
Hidhini nje sy hartes se lashtesis, filloni nga Anglia, franca, gjermania, austria, polonia, e deri ne Rusi. Kudo do gjeni vetem guva, shpella dhe shtepi me kallama. Qytetet e lashta te Europes i gjen vetem ne Ballkan(edhe ne Itali qe u popullua gjithashtu nga illiro-pelazget), kete na e thot historia, kete une e vertetoj edhe me gluen e lashte greke dhe romake qe eshte e formuar nga glua shqipe(=illire) me bashkime te fjaleve te thjeshta te shqipes.
Qytetet e lashta te para ne Europe ishin ne Ballkan. Dhe kultura e qyteterimi vjen nga qytetet, nuk vjen nga ish guvat dhe shpellat dhe shtepite me kallama e kashte te Rusis dhe Europes. Iliret e moren kulturen nga Egipti dhe lindia e mesme qe ishin qendra te zhvillimit ne lashtesi dhe e zhvillun ate me tej.
Greket e lashte quheshin ”illin, ellin”, por ”illin=illir”, vetem se ”illin” eshte me dialektin e gegenis qe thote ”shqipni, gegeni, illin, i tyne, gjinokaster, vlona, etj”, ndaj jugut qe thot ”shqiperi, gegeri, illir, i tyre, gjirokaster, vlora, etj”. Gje qe une e vertetoj nepermjet gjuhes, ku e gjith greqishtia eshte e krijuar me bashkime fjalesh te thjeshta shqipe, fenomen qe ndodhi ne 700-300 para Krishtit kur u shkrua gjuha per here te pare. Ku, ajo qe ma pare thuhej me nji fiali(fraze) te tere, ne kohen e shkrimit u permbloth ne ni fiale te vetme, si ”dramatopios(=ai qe ben drama) = drama – to – pi – os = drama – te – be – esh”; -me greqishten e sotme do qe ”drama – na – kani – ine”; -ku duket edhe se ne lashtesin illine nuk ka pas ”ë, b”, pra keto jan te futura ma vone ne gluen shqipen.
Jame kunder teorise mbi gluen e lashte sanskrite te quitur glue indiane. India nuk ka qytete te lashta dhe si rrjedhim nuk mund te flitet per glue te lashte te shkruar ne Indi. Glua dhe kultura u zhvillua ne qytete dhe jo ne fshatra. Qytetet ishin ne Lindien e Mesme dhe ne Egjiptin e lashte qe quhej ”Pella” dhe ne vendet qe kishin lidhie me ata(sikurse ishin illiret e Ballkanit). Edhe emri ”India = in – dia(=dielli) = hyn – dia(=dielli) = vend qe ndodhet ne lindie(andei nga in(=hyn) ”dia=dielli)”, pra vete emri ”India” ashte ni vend qe ndodhet ne lindie, dhe eshte i emertuar nga ni vend qe ndodhej ne perendim te tij(nga illiret) dhe nuk mund ta diskutoime se India na paska patur gluen ma te lashte te shkruar, kur edhe vete emri ”India = vend i lindies, vend nga in(=hyn) – dia” eshte emer i vene nga illiret qe ishin ne perendim te Indis.
Teoria se ”india” ka mare emrin nga lumi ”indu” eshte nje perralle, e kunderta ka ndodhur, lumi ”indu” ka mare emrin nga ”india”.
Vetem me shqipen(illiren) zberthehen gjithe fialet e greqishtes se lashte dhe te romakes, gje qe e gjeni ne librat tane mbi etimologjin e shqipes, greqishtes lashte, romakes dhe rusishtes, ku del se te gjithe keta kane origjine illire. -(marim si shembull fialen ruse ”Radill, radit = lindie, dalie ne dit, dalie ne dill(diell) = ra – dill(dit) = ry -dill(dit) = ry ne dill, ry ne dit, lind, del nga erresina ne dill(apo ne ”dit”); -me vet rusishten do qe: ”vhodit na sollnce”; -pra duket kjart qe fiala ruse eshte e formu me elemente te glues shqipe(me ”dill; dit” dhe folien ”ro = ry”), ashtu si shume e shume fiale te tjera ruse qe une i kam dhene ne librat e mi.
Pra, nga puna jone vertetohet se shqipia eshte gjuha ”illiro-pellazge = illiro – egjiptiane” dhe eshte gjuha baze e krijimit te gjithe gjuheve te tjera te Europes dhe me gjere. Po keshtu nga puna jone(per here te pare) ashte zbuluar menyra se si jan ndertuar fjalet ne lashtesi, jan zbuluar edhe elementet qe formojn fjalet, dhe keto elemente te formimit te fjaleve ekzistojn akoma edhe sot ne gjuhen shqipe.
Greek and Roman language are a fusion of simple illir(=albanian) words; -this fenomen happened at the time of writing of the language in ancient, where a whole expression with separate and small words of Albanian(=illyrian) was introduced in a single word (as you will see). This is the our study, thinking that, for the first time in the world is found the form creation of words, and that this form regards to Albanian(=illyrian) language. We say ”Albanian(= illyrian)” because all elements of construction of the Greek and Roman words are elements of Albanian language.
Eshte fakte, se sot shqipia dhe vete Shqiperia kan ngel pas, por kjo ndodhi si pasoje se ngelem shekuj nen sundimin sllav dhe shekuj nen sundimin turk, duke u shkeputur nga pjesa tjeter e Europes.
Mbi foliet ”i = hy” dhe ”ri = ry”; -te ndertuara me te gjitha lloiet e zanoreve, qe jane folie baze ne fiale formim qe ne lashtesi dhe jane te ndertu me gjithe lloiet e zanoreve, per te rrit diversitetin midis fjaleve qe fjalet te jen te dallushme nga nira-tjetra.
Gjithe fjalet e thieshta kan ne perberie ni nga emertimet e ”illit, diellit” ne lashtesi, dhe çdo fjale mer kuptim sipas vetis karakteristike te diellit qe jep fiala.
Zgjedhimi i folies ”i = hy”, dhe ”ri = ry” -në greq. e lasht(ne ilini = iliri)”.
Me poshte do (j)apim zgjedhimin e folies ”i = hy” sipas menires se dhene sote dhe menires si ka ken ne greq. e lasht(=ne illiri), folie e cila ka qen baze ne ndertimin e fialeve te greq. se lasht dhe te gjith Europes (bashk me folien ”ri = ry”), folie qe ekzistoin vetem ne shkip dhe ne asni glue tjeter te Europes, por te deformu’ ne ”hy, hyj” dhe ”ry, ryj” nga koa e gjate e sundimit sllave dhe e sundimit turk.
Gjat zgjedhimit do shikoni deformimin qe i esht be ketyre dy folieve, ku jan fut germa shtes dhe i kan deformu disi nga orgjinali i lasht. Glutaret e sotem thon se ne do mbeshtetemi te glua se si e flet populli(por as kete nuk e kan bere, se e kan eleminu plotesisht dialektin Tiranas(Shqiperis se mesme) dhe te Shqiperis se veriut).
Glutaret, nuk jan qe te ven sipas deformimeve qe jan bere nga populli me kalimin e ni periudhe qindra e mijra vieçare, por per ti korigju’ ato gabime, prandai quen edhe ”glutar”. Eshte si ajo ushtri’a qe shkon ku te doi e nga te doi dhe komandanti vete pas turmes, ne vend qe ai te udheheq(pri) turmen. Kio nuk quet ushtri, nuk quet rregull, dhe kio ushtri asnihere nuk e fiton luften. Kete bein edhe glutaret tane, shkoin pas turmes, ashtu si e flet turma, dhe mundesisht marin fialet ma te deformuara te turmes, dhe len pa mare ato qe jan afer orgjinalit te lashte te glues illire(=greko-romake); -them ”illir = greko-romak”, se greket dhe romaket ishin te nji trungu te vetem illir(ne lashtesi nuk ka pas grek, por ”ellin = illin = illir”, vetem se ”illin” asht e dialektit te shqipes se veriut qe thon ”shqipni, gegeni, illin, emni, i tyne, etj” ndai jugut qe thot ”shqiperi, gegeri, illir, emri, i tyre, etj”).
Shkrimi i glues shkipe u be pa pat ni studim te sakte mbi greqishten e lasht(=illirishten) dhe romaken, si dhe lidhiet e sai me shkipen, gje qe ka siell deformime te shume fialve nga orgjinali i tire ne greq. e lasht dhe ne koen romake, deformime qe u zgjerun akoma me shume nga perpunimi i glues dhe i gramatikes se glues shqipe ne vitet e socializmit duke u shtu fialve germa te teperta vend e pa vend si (h, n, b, d, j, ë, y, nj, etj) duke i deviu fialet nga orgjinali i tyre i lasht qe ka ken shume ma i rregullt edhe me kuptim te caktum. Fialet ne lashtesi jan ndertu me ni rregull dhe jo kot me kot. Ashtu si sot shkenca udhehiqet nga aika e nierezimit, edhe glua ne lashtesi asht ber nga aika e nierezimit.
Hekia ne shume raste e ”i” dhe zvendesimi me bashketinglloren ”j”, si dhe zvendesimi ne shume raste i ”a,e,i, o” me ”ë” kan çu ne ni far mase ne humien e muzikalitetit te glues, se diet qe muzikaliteti i glues varet nga zanoret.
Ni nga gabimet me te mdha ishte (h)ekia e dialektit te gegenishtes, duke zhduk nga fialori (bashk me zhdukien e tij) edhe shume fiale te rendesishme fialformuse te greqishtes se lasht(illirishtes) qe aktualisht jan ne perdorim ne te folmen e popullit. Me zhdukien e gegenishtes jan hek edhe fialet me mbaresat ”in, en”, si ”illin, gegeni” etj; -si dhe fialet qe kan ne perdorim ”f, v” ne vend te ”th”, si: ”thika = fika; -them = fem; -hova = kerceva; hipa” etj, qe jane me shume rendesi se ndimoin ne zberthimin e fialeve te lashta dhe te fialeve te Europes, ku tonin kryesor e ka dhen gegenishtia.
Persa i perket problemit te futies se ”ë”, dhe ”j”(si bashketingllore) ne gluen shkipe, them se eshte ni problem qe ka demtu rend gluen shkipe. Me futien e ketyre jan eleminu shume zanore te tjera si ”a, e, i” qe kan ken ma pare ne vend te ”ë; j” duke humb muzikalitetin e glues, se muzikaliteti i glues varet nga zanoret; -”ë”, dhe ”j”(si bashketingllore) nuk gjenden ne lashtesi, pra jan te futura ma von.
Menimi im ashte se keto jan fut ne shqipe qe nga koha e pushtimit dhe e sundimit te gjate te pretoris(=mbreteris) Bullgare dhe Serbe. Keta sllav kishin menyren e te folurit te fialeve pa zanore ose me pak zanore(ashtu si ishte ne lashtesi para shkrimit te glues ne greqi(=illiri), ku nuk perdoreshin shume zanoret; -ishin greket e lashte(=illiret) ata qe futen ne menyre te plote zanoret). Se illiret (qe ma von formun grupin sllav) u ndan qe ne 1200-1100 para krishtit nga illiret e Ballkanit dhe u hapen drei Kaukasit dhe Uraleve, ku u kryqezun kryesisht me mongolet e Siberise, dhe pasi u kryqezun (kryesisht me Mongolet) u rikthyn perseri dreit Ballkanit rreth 1800 vite ma von(pas viteve 600-700 te pas Krishtit); -keta illire(grupi sllav) u ndan shpeit nga trungu illir i Ballkanit, ndai keta nuk kishin perfitu nga zhvillimi i glues se illireve te Ballkanit qe u be rreth viteve 700-300 para Krishtit, por kishin ngel me menyren e lashte te te folmes me pak zanore, si: krv = gjak; prst = gisht; mrt, smrt = mortie, vdekie; grlla = fyt, gryk; trba = tubi; grk = grek; grcka = greqi; grbav = gerrmuq; crna(cërrna) = e zeze; -etj, etj. Ishte kio menir te foluri e ketyre sllaveve qe sundun disa shekui illiret e Ballkanit(kryesish ne jugun illir) pas shek. 6-7 te pas Krishtit, qe ndikoi ne lindien e ”ë” ne gluen shkipe.
Sllavet nuk e kan zanoren ”ë”, por ata e thone ate(pavaresisht se nuk e shkruine), si: ”grk(=grek) = g(ë)rk; -krv(=gjak=diak) = k(ë)rv; -prst(=gisht) = p(ë)rst; -grçka(=greqi) = g(ë)rçka; -mrt(=mortie, vdekie) = m(ë)rt; -crna(cërrna) = e zeze; etj, etj.
Folia ”Hy = i’ ”.
(shikoni dhe deformimet e bera ndai folies ”hyj = i’ ” me shkrimin e ri te shkipes).
Menira: Defto’re
Koha E tashme E pa kry’er E kry’ e thieshte
si do qe ne si do qe ne si do qe ne
sot – greq.lashte sot – gr.lashte sot – gr.e lashte
hyj -i’ hyja -i’-a hyra -ir-a
hyn -in hyje -i’-e hyre -ir-e
hyn -in hynte -in-te hyri -ir-i
hyjmë -i’-m(b) hynim -i’n-im hymë -i’-m
hyni -i’ni hynit -i’n-it hytë -i’-t
hyjnë -i’n hynin -i’n-in hynë -in
Menirat: Lidho’re(koha e tashme): Urdhero’re(e tashme)
të hyj -t-i’ hy -i
të hysh -t-is(hysh)
të hyj -t-i hyr -i
të hyjmë -t-i’m
të hyni -t-i’ni hyni -i’ni
të hyjnë -t-in
Keto folie kan ken te ndertu’ me te gjitha zanoret(i, a, e, o, u), sikurse: (a’, an, ar, ash; e, en, er, esh; -i, in, ir, ish) etj.
Rol ndimes me shume rendesi ne formimin e fialeve te greq. se lasht(=illirishtes) los folia ndimese ”jam”, ne formen ”esht”, sikurse (j)an: ”i, a, e, o; as, is, es, os; aste, iste, este, oste; ad, ed; at, et = a, e; ash, esh, ish; ashte, eshte, ishte, oshte”, -qe (j)ane format e sotme te perdorimit; -a, ash, ashte, – tradit e veriut; -o, osh, oshte, – tradit e shqip. se mesme; -e, esh, eshte, – tradit e shqip. jugut(laberise); -dhe ”i, ish, ishte” e perdorin te gjithe; – etj. Folie qe rrieth perseri nga foliet baze ”a, o, i, e,u = hy”.
Po keshtu, rol ne ndertimin e fialve te greqishtes se lashte dhe te romakes marin dhe nyet shqipe ”k,g = q,që” dhe ”t = të”, te cilat nuk ekzistoin ne greqishten e sotme por vetem ne gluen shkipe(ne greqishten e sotme ekzistoin format ”pu = q” dhe ”na = t” qe nuk jan ne ndertimin e fialve te greq. se lasht = illirishtes); -ne ndertimin e fialeve qe ne lashtesi lozin rol shume te rendesishem edhe emertimet e ndryshme te ”illit = dielli”, te shpreura edhe keto me te gjitha lloiet e zanoreve; -kio shume lloishmeri perdorimi, duke i perdor edhe me te gjitha lloiet e zanoreve u be per te rritur gamen e fialeve dhe qe fialet te baen te dallushme nga nira-tjetra.
Fialori i sotem i shqipes u hartu’ nen dreitimin e prof. Androkli Kostallari dhe i ripunu’ e redaktu’ nga redaktoret kriesore, prof. as. dr. Jani Thomai e prof. as. dr. Miço Samara’s e te tjere, qe jan si ndimes te tire.
Zoti Androkli Kostallari eshte dhe perpunusi teresore dhe redaktusi perfundimtare i gjithe fialorit(sipas parathenies se vet fialorit).
Me vien keq por, asni nga kta mbiemra nuk me duket shqiptar(as Androkli’, e as Samara’s), pavarsisht nga respekti qe kam per ngritien e zotesin e tyre profesionale.
Kte e them se fialori i shqipes se sotme esht i shkru me shume gabime duke u fut fialve kot me kot germa te teperta dhe ka ber qe rreth 80% e fialeve te shqipes te jen te deviu nga orgjinali i tyre i sakte i lashtesis dhe kan ber me pahir qe shqipia te dali si ni glue e veçante dhe sikur ska lidhie me glut fqine, kio asht vetem ne sai te keti deformimi qe u asht be fialeve te shqipes duke u fut kot me kot germa shtes. Jan lene (j)asht fialorit-fialet kriesore fialformuse ne greq. e lasht qe i perkasin shqipes se veriut qe jan aktualisht ne perdorim ne gjith Shqiperine, por ne fialor nuk i kan shenu. Si mund te (h)iken nga fialori fial aq te rendesishme duke qene aktualisht ne perdorim?!
Here pas here eleminoen fialet e lashta, duke i zvendesu ato me fiale te reja(le te krijoen fiale te reja, por pa zhdukur fialet e lashta qe na lidhin me lashtesine). Kete gje nuk e ben as greku as Europa latine e askush ne Europe, askush nuk hek fialet illire(greke dhe romake) per ti zvendesu me fiale te vetat. Ne perse e bejme vazhdimisht e vazhdimisht kete spastrim te fialeve te lashta illire(greko-romake) dhe i zvendesoime ato me fiale te reja?!, -aq me teper kur ato jane fiale qe orgjinen e kane te shqipia(=illirishtia) dhe spiegoen vetem me shqipen. Perse baet ky spastrim?!, -duke i konsideru ato fiale, si fiale te huaja?!. Dhe pastai dilet ne konkluzionin se shqipia ashte glue e veçante dhe sikur nuk ka lidhje me gluet fqinje. Per te plotesu keshtu deshiren e fqinjeve tane shoviniste, per te kriju iden se ne jemi te ardhur dhe se ni dite duhet te zhdukemi qe ketu. Ne ni kohe kur shqipia asht illirishtia dhe ashte zemra nga kan lind gluet e lashta fqinje greke dhe romake.
Ne fialorin e sotem te shqipes sho se esht zhduk edhe folia baze e kri’imit te fialve te greq. se lasht dhe qe aktualisht eshte ne perdorim te perditshem ne gjithe Shqiperine, folia ”ryj(ry) = ri’ ” qe esht simotra e folies tjeter ”hyj(hy) = i’ ”.
Eshte zvendesu’ gabimisht ”i” me bashketinglloren ”j”; -nuk eshte bere ndaria e ”j” qe eshte zanore ”i”(ne gjithe rastet ”-jn, jt = in, it” etj raste) nga ”j” qe eshte vertet bashketingllore si ”janari = genuari, xhenuari” etj; -jan ber kot dublime mbaresash si: ”munduar = mund – u(hy) – ar(hyr); -kur shum sakte asht ”mund – u(hy) = hyn mund”. Ne shumicen e fialve jan fut germa shtese vend e pa vend(sidomos: h, y, ë, j, b, d, n, etj), te cilat dalloen gjat zberthimit te fialeve, duke ber keshtu devijimin e fialve nga orgjinali i tyre i sakte i lasht.
Esht ek rasa thirrore e folieve, karakteristike vetem e shqiptareve dhe e grekeve te lasht, dhe shume devii’me te tjera.
Asht zhduk nga fjalori gegenishtia qe asht dialekti baze i shqipes dhe qe spiegon gjithe fjalet e lashta.
I kam diskutu kto probleme me gjithe institucionet e larta te glues shqipe deri ne akademi, te cilve ua kam dhen librin zyrtarisht qe ne mars 2012. Me thon se e kam gabim, jam marr kot me kte pune, kam harxhu ko’en kote, se s’me perket mua te merem me te, duke mu shpre me shume mllef, duke fillu nga Myzafer Korkuta i Akademise e me radhe. Mire thot, qe s’esht dega ime, se une kam mbaru per elektronike shkollen ushtarake dhe me pas ika 20 viet refugjat ne greqi), po atere, te meren ata e ti zgjidhin problemet e glues shqipe, perse gjys shekulli ne vend qe ti korigjonin gabimet, ben te kunderten, i thellun gabimet. Jo vetem kaq, por e kan thellu gabimin duke zhduk nga fialori i shqipes fialet kryesore fialformuse qe ne greqishten e lasht, kur ato fiale (j)ane akoma ne perdorim te perditshem ne gluen e folme ne gjithe trevat shqiptare?!
E ke gabim me thon, ato fiale s’kan ç’duen, jan te teperta, (j)ane krainore, nuk ka çna duet folia ”ry” kur kemi folien ”hy”, etj. Shume e çudiçme, ato fiale jo vetem s’iane krainore, por (j)ane kryesore dhe fialeformuse qe ne greqishten e lasht dhe jane aktualisht ne perdorim te zakonshem ne gjithe trevat shqipfolese.
Sipas tyre duet te shkoim me mendien qe gjithe fialet sinonime te zhduken, duke len vetem nga ni fial, dhe te tjerat qe jane te ngjashme te zhduken; -siç kan be me zhdukien e folies baze ”ry = ri”; -”nuk ka ç’duet” thon ”se esht folia ”hy = i” ”?!. Dhe ”nuk ka çna duet rasa thirrore”, -thon?!, -si ta kuptoim kete?!, -kur ajo perdoret nga gjith shqipetaret, edhe ne gramatiken e ma pareshme te shqipes ka ken…?!, -por ajo asht hek zotrinj me kerkes te ”pales” greke…, se asht edhe te greket e lasht dhe nxier zbuluar lidhiet shqiptare me greket e lasht, ndai e kini hek, se asht forme e perdorun vetem nga shqipetaret dhe nga greket e lasht edhe nga romaket.
Me duket sikur jan be te gjitha punet, per ta varferu e deformu sa me shume shqipen, per ta largu sa me shume nga greqishtia e lasht dhe nga romakia, dhe per te mbulu te verteten, duke e nxier shqipen si glu e veçante dhe sikur ska lidhie me gluet fqinje, gja qe sesht aspak i vertet. I gjith qellimi asht per te na nxier ne si popull i ardhur vone ne keto troie, ndai munoen ta deformoin sa ma shume fialet shqipe nga orgjinali i tyne i lasht, ti hekin asai edhe fialet e lashta fialformuse, ta bain shqipen sikur ska lidhie me glut fqine dhe te dilet ne konkluzion qe ”ne ketu erdhem vone”, sikur na solli turku. Ky asht i gjith qellimi.
Per mua qe kam studiu gluet e lashta illire(=greke dhe romake) dal ne konkluzionin se rreth 80% e fialeve te shqipes jan deformu nga orgjinali i tyre i sakte i koes se lashte, duke fut neper fiale kot me kot germa shtes, dhe duke kthy zanoret e lashta ”a, e, i, o” ne ”ë; j” etj.
Po (j)apim me poshte zgjedhimin e folies ”ri = ryj(ry)” ne format si do zgjedhoei sot, ne menirat baze (Defto’re, Lidho’re e Urdhero’re) siç kemi dhene me larte dhe folien ”i = hy; hyj”, ne format si e kam gjet une ne ndertimin e fialeve te greq. se lasht dhe romakes. Folie qe glutaret tan e kan hek nga fialori si te panevoishe, ne ni kohe kur asht nga foliet ma kryesore dhe qe mer pies ne ndertimin e fialeve qe ne lashtesi.
Folia: Ry(ri’)
Menira: Defto’re
Koha: E tashme E pa kry’ E kry e thieshte
sot -si do qe ne sot -si do qe ne sot -si do qe ne
greq. e lashte gr. e lashte gr. e lashte
ryj -ri ryja -ri-a ryra -rir-a
ryn -rin ryje -ri-e ryre -rir-e
ryn -rin rynte -rin-te ryri -rir-i
ryjmë -ri-m(b) rynim -rin-im rymë -ri-m
ryni -ri’ni rynit -rin-it rytë -ri-t
ryjnë -ri’ne rynin -rin-in rynë -rin
Menirat: Lidho’re(koha e tashme); Urdhero’re(k.e tashme)
sot -si qe ne greq. e lashte sot -greq. e lashte
të ryj -t-ri ry -ri
të rysh -t-ris(rysh) ryr -rir
të ryj -t-ri
të ryjmë -t-ri-me
të ryni -t-rini ryni -ri’ni
të ryjnë -t-rine
Format qe kio folie gjendet ne ndertimin e fialeve te greq. se lasht, eshte e nit me format e menirave defto’re, lidhore dhe urdhero’re qe une kam nenvizu’ me siper(ri, rin, rini, rine, rir, rish), te ndertu’ kto me gjithe zanoret sikurse: ”ra, ran, rar, rash(rysh); -re, ren, resh; -ro, ron, rosh” etj, dhe (j)an forma te ngjashme me ato te folies simoter ”i = hy”, dmth se gjendet ne gjithe format e me siperme. Kio folie se bashku me ”i = hyi; hy” jan te glues shqipe dhe (j)an foliet kyçe ne ndertimin e fialorit glusor europian; -se greket e lashte jan dy fiset Ilire (Ionet e jugut qe u perzien ne 1200-900 me Doret(gegnia) te zbritur nga veriu i Greqis se sotme). Kte e verteon edhe zberthimi i glues se lasht Elline(=illine=illire) qe zbertheet vetem me shqipen dhe aspak me greqishten e sotme. Kte e thon dy istorianet e lasht grek Irodoti e Thukidhidhi, faqe 77-78 e historis se lasht greke qe beet ne shkollat e mesme greke, botim i 2007-2008, ku dhe emir ‘’ellin’’ u dha nga fisi i Dorve(= gegenia) te zbrit ne Pelopones.
Greket e lasht(= Illinet = Illiret) kishin dy fise te mdha, dhe i vetmi popull qe i ka edhe sot kta dy fise te mdha jan shqiptaret.
Pra nuk kan ekzistu ‘’Grek’’ por ”Illir = Illin”.
Ellin(= Illin) = Illir, por esht me dialektin e Dorve(= gigenis), qe perdorin me shume ‘’i,in’’, nga ‘’i, ir; ri’’ qe perdor jugu, si: ‘’gegeni, Shqipni, emni, Illin; -veriu = gegeri, Shqiperi, emeri, Illir”, -qe perdoren ne jug.
Quhem Margarit K. Nilo, lindur ne Fier ne 1952, mbarova shkollen e larte ushtarake per elektronik nderlidhje dhe dola oficer nderlidhje ne 1975. Ne 1993 shkoj refugjat ne Greqi deri ne 2011. Pas disa vitesh ne Greqi (pasi mesum te komunikonim greqisht) benim shume debate per fjalet greke, ”perse kjo apo ajo fjale greke ka ate kuptim?”, -greket ngrinin supat ”nuk e dim, keshtu i thon” -thoshin. Kurse une qe nuk isha grek jepja kuptim nepermjet shqipes.Krahas punes ne Greqi fillova te studjoj greqishten e lashte dhe romaken. Nga studimi fjale per fjale i greqishtes dhe romakes arrita te kap formen se si jane kriju fjalet (gje qe esht arrit per here te pare ne bote), te cilat ishin ni bashkim i elementeve gluesore te glues shqipe(=illire), ku ni fjale perbehet nga ni fjali e tere e ndertu me fialeza te vogla te shqipes. Ajo qe me pare thuhej ne ni fjali te tere, ne kohen e shkrimit (700-300 pas Krishtit) u permbloth ne ni fjale te vetme. Punen e kam ber bashke me djalin tim Orges M. Nilo i cili e kish kapur mir greqishten. Kemi ber 12 libra, fillimisht bem 10 libra mbi etimologjin e greqishtes lashte dhe shqipes te cilat i permblodhem me vone ne 4 libra baze: etimologjia e shqipes(ku kam fut edhe rusishten), etimologjia e greqishtes lasht, etim. e romakes, dhe ne fund ni liber permbledhes me fjale te zjedhura nga te gjitha keto glue.U kam dhen libra dhe permbledhje te puneve tona gjithe glutareve kryesore te glues shqipe, ne universitet ne akademi, ne institutin e Albanologjis, por te gjith me thon ”ti del kunder gjith botes, na nxjer shqipen si glue e pare”; -”na e nxjer fjalen sikur eshte ni fjali e ndertu me fjaleza shqipe”. Na nxier emertimet e diellit qe marin pjes ne fjalformim dhe foliet ”i, in, ir = hy, hyn, hyr” sikur jan te ndertuara me te gjitha llojet e zanoreve, etj, etj dhe nuk e pranojne punen tone, ne ni kohe kur nuk ka etimologji te glues as ne shqip e as ne gluet e tjera.Di disa glue, por i kam te pa mbrojtura. Kam punu shume me fjaloret.
Pershendetje, Margarit Nilo.
2017-06-20 13:26 GMT+02:00 Margarit Nilo
Quhem Margarit K. Nilo, lindur ne Fier ne 1952, mbarova shkollen e larte ushtarake per elektronik nderlidhje dhe dola oficer nderlidhje ne 1975. Ne 1993 shkoj refugjat ne Greqi deri ne 2011. Pas disa vitesh ne Greqi (pasi mesum te komunikonim greqisht) benim shume debate per fjalet greke, ”perse kjo apo ajo fjale greke ka ate kuptim?”, -greket ngrinin supat ”nuk e dim, keshtu i thon” -thoshin. Kurse une qe nuk isha grek jepja kuptim nepermjet shqipes.Krahas punes ne Greqi fillova te studjoj greqishten e lashte dhe romaken. Nga studimi fjale per fjale i greqishtes dhe romakes arrita te kap formen se si jane kriju fjalet (gje qe esht arrit per here te pare ne bote), te cilat ishin ni bashkim i elementeve gluesore te glues shqipe(=illire), ku ni fjale perbehet nga ni fjali e tere e ndertu me fialeza te vogla te shqipes. Ajo qe me pare thuhej ne ni fjali te tere, ne kohen e shkrimit (700-300 pas Krishtit) u permbloth ne ni fjale te vetme. Punen e kam ber bashke me djalin tim Orges M. Nilo i cili e kish kapur mir greqishten. Kemi ber 12 libra, fillimisht bem 10 libra mbi etimologjin e greqishtes lashte dhe shqipes te cilat i permblodhem me vone ne 4 libra baze: etimologjia e shqipes(ku kam fut edhe rusishten), etimologjia e greqishtes lasht, etim. e romakes, dhe ne fund ni liber permbledhes me fjale te zjedhura nga te gjitha keto glue.U kam dhen libra dhe permbledhje te puneve tona gjithe glutareve kryesore te glues shqipe, ne universitet ne akademi, ne institutin e Albanologjis, por te gjith me thon ”ti del kunder gjith botes, na nxjer shqipen si glue e pare”; -”na e nxjer fjalen sikur eshte ni fjali e ndertu me fjaleza shqipe. Na nxier emertimet e diellit qe marin pjes ne fjalformim dhe foliet ”i, in, ir = hy, hyn, hyr” sikur jan te ndertuara me te gjitha llojet e zanoreve, etj, etj dhe nuk e pranojne punen tone, ne ni kohe kur nuk ka etimologji te lues as ne shqip e as ne gluet e tjera.Di disa glue, por i kam te pa mbrojtura. Kam punu shume me fjaloret.
