1.
Pranverën e shkuar më qëlloi me punue do kohë si përkthyes me një grup vëzhguesish të OSBE-së, që kishin ardhur për zgjedhjet vendore. Ditën e parafundit kishim marrë nga një birrë dhe po flisnim për zhvillimin e turizmit në Shqipëri, unë u kallëzova diçka për vendlindjen time, ku shkoj thuajse çdo verë, edhe pse prej kohësh s’kam kënd të afërm atje. Pse, prej T. je ti?, më pyeti amerikanja Laura, duke ndërprerë hurbjen e birrës. E përmbajtur, me një bukuri të thellë që çel maturisht, po u afrohej të pesëdhjetave. M’i nguli sytë e mëdhenj ngjyrë gështenje dhe shqiptoi ngadalë, duke e rrumbullakuar secilën fjalë në shqipe të pastër, me theks në dialekt:
-Unë jam çika e Peshk Avdisë. E vogla.
-Çfarë surprize, thashë pas një hutimi. Dhe ma thua tashti, në fund!
Ngjarja me Peshk Avdinë kishte ndodhur kur isha në gjimnaz, në vit të parë. Në qytetin tonë të vogël merrej vesh gjithçka. Aq më tepër një histori e bujshme. Dhe krejt e veçantë, si ajo.
2.
Njeriu, që çoi zërin i pari për dritat e ndezura te shpia e Peshk Avdisë, qe Faza e koshareve. Jevga me sytë si gji i mbushur me alga e me vithet plot tule, shiste shporta e gjithfarë koshash të vegjël, rrugëve të katundit ose duke trokitur derë në derë. Ku me lekë në dorë, ku me ndërrim në natyrë, një e mbushur fasule, dy me drithë. Faza bëri me dorë nga shpia në kodër:
-Pa këqyrni more ç’ka bërë vaki atje nalt, që s’i shkimin dritat. Dritat lihen ndezur tërë natën vetëm kur ruhet i vdekuri, në vig.
Edhe ai yti paska ndenjur çuet tërë natën, duke u përfulitur me shoqninë te shelgjet e lumit, ia kthen roja e kooperativës, me sytë xhixhllimë. Qyqi ti, e shpërfill Faza e koshareve. Shkoklohesh në gjumë tërë natën e lume te vendi i rojes me pushkën thatë, në vend se me e njomë gruan tënde. Këqyr mos ta njom tjetërkush!
Shtëpia e Peshk Avdisë tkurrej në kodrec, si dele e mbetur në mal. Mblidhej e vetmuar bash në vijë të kufirit. Mbuluar varfërisht me shikulla të nxira prej shirave e prej myshkut. Të nxira e të rrezbitura edhe muret me gurë. Një gështenjë e kaditshme hapte degët e gjera mbi oborr, si pulë kllukë. Shtëpia humbte përfund saj. Vetëm kur binin gjethet, dilte në dritë. Përmes degëve dukej Peshk Avdia i kërrusur si drapër, kah lidh qenin në fund të oborrit.
Nuk i ishin ndarë kusuret shkretanit. Për ironi, zezonat e tij kallëzoheshin si gazmore. Pikë cinizmi s’kish në këtë sjellje. Arsyeja do të merret vesh më vonë.
Punonte në furrë të kooperativës, s’gatuante kush si ai. Bukë me e hangër thatë, aq e shijshme. Një sy, që vëzhgonte gjithkah, ve re një shenjë të çuditshme thuajse në çdo bukë. Një birë të vogël, sa maja e gishtit. Dikush po ia fut gishtin bukës së popullit! Dy policë e marrin Peshk Avdinë thuprak, drejt e në hetuesi. Pse e bën këtë ti, kush të ka shtyrë. Ani pse jo fort të bindur përballë arsyes që paraqiti, e lirojnë.
Herën e dytë rreziku bullnis bash në kulm të një gazmendi. Në një dasmë. Dikush çon shëndet për udhëheqësin, e paçim sa malet, Peshk Avdia çon gotën si të tjerët, gishti i mesit i kthyer përpara, në kënd të drejtë. Kërk hekurat, Peshku në birucë për herë të dytë. Ende po më ndjek kampi i përqëndrimit, s’po më ndahet që s’po më ndahet, tha me vete. Si kish dalë i gjallë prej kampit nazist në mbarim të luftës, kish shpëtuar si i thonë, në flakë të pushkëve, kjo është histori më vete. Ai nuk tregonte, nuk mburrej. Por një gjurmë të vockël prej asaj vuajtjeje ia vinin re të gjithë. Gishti i mesit i mbetur mbledhur, gjithmonë në kënd të drejtë, prej një të lige të pësuar në kamp. Nuk e shtrinte dot, nuk e mblidhte dot.
Ai në birucë, gjindja përjashta shkriju në gaz me gishtin e tij.
Prapë nuk e mbajnë gjatë. Dikush lart e kupton marrëzinë. Lirojeni, ç’merreni me atë idiot.
Hm, Peshk Avdia idiot!
Rrugën prej burgut në shtëpi e bëri duke këqyrur botën me çudi, thua po e vërente për herë të parë. Syzet rrumbullake i shtynte përpjetë, me të njëjtin gisht të kthyer. Syzet s’kishin bisht në anë të djathtë. Bishti qe këputur, ai i mbante lidhur me një spango të trashë, të lyrtë. Kur iu afrua përpjetëzës, që çon te banesa, u ndal. Shpati i mbuluar me çufrra dhe baltë të hollë, të lëkuqme. Më andej një përroskë e brishtë. Këtu, tha dhe tundi kryet.
Të dielën e dytë pas lirimit merr gruan e katër vajzat, më e vogla në klasë të tetë, dhe i rreshton në fund të shpatit me shkurre. Barkas! Armë mbush! Pse i torturon gruan dhe vajzat, more Peshk, të kanë lanë tlanat, ke luajtur mendsh? Qysh the?, tund kryet Peshk Avdia, duke mbajtur me gishtin e shtrembët spangon e syzeve plot lyrë. Nuk është shpikur kot ky zbori, e di unë, e kam shtëpinë te piramida unë, ju flisni kollaj, shpiat tuaja janë në brendësi. Po në bëftë me mësy armiku? I pari unë do të ndeshem me të. Unë me familjen time. Me këtë grua dhe këto çika, që shihni. Skuadra, në sulm! Armiku djathtas te përroska, me zvarritje!
Iku dimri, larat e borës lotonin qukave nëpër hijesina, te përroska shpërthyen lirëzat, vjollcat e malit, dhe luleradhiqet. Lëviznin hardhuca, dilnin me u rrezitë, cicëronin zogj imcakë. Çdo të diel, e njëjta shfaqje. Gruaja dhe të bijat i bindeshin, thua po u thoshte mblidhni lule në livadh. Nuk u ndihej zëri i gojës. Ktheheshin në banesë të zhytura në baltë e të dërrmuara.
Pyetja e frikshme e Fazës së koshareve për dritat që paskeshin ndenjur ndezur tërë natën te shtëpia në kodër, bash në vijë të kufirit, nuk mund të shpërfillej. Shkuan ata të këshillit të katundit, frymë e gjallë nuk lëvizte asajt. Të gjitha dyert çelë, krah në krah. Edhe e ahrit, në kat të parë. Edhe e kotecit të pulave.
Dritat e shtëpisë në kodër ndezur të tëra, kallëzonin qartë: Peshk Avdia me gishtin e kthyer e me copën e yndyrshme të spangos tërë nej në vend të bishtit të syzeve, kish kapërcyer fshehtazi kufirin. Bashkë me gruan e me katër vajzat, që ua mori frymën në zbor. Dhe me gjithë ç’kishte pasur. Kish lënë vetëm një sepet të madh gështenjash, të ri, të papërdorur kurrë. Ia pat blerë një ditë më para Fazës së koshareve, lekët në dorë pa bërë fare pazar, duke lavdëruar koshin në sy të dhjetë burrave, që kruheshin me jevgën. Bash për një sepet si ky kisha nevojë këtë vjeshtë, tha. E mbush çdo natë me gështenja të ziera e kënaqemi. Jemi gjashtë frymë.
Ç’burra, shfrynte rrugës Faza e koshareve. Merreni me mua, kot së koti. Këqyrni veten, ua futi burri më i lodhur i katundit. Të vetmin gisht të shtrembët, që kishte, ua rrasi tej për tej, ju bëftë mirë.
Drejt e ke qe besa, kësaj here Peshk Avdia e ka shti gishtin fort thellë!
3.
Laura dhe unë po shkriheshim në gaz, sidomos me hollësitë që kallëzonte ajo për alibinë e zborit. Qeshi në mënyrë hollivudiane, duke hapur sytë e duke zënë gojën me majat e gishtave, kur e pyeta: me tërë mend, edhe pulat të gjalla i patët marrë me vete? Faza e koshares tha po t’i kishin therur, të paktën një pendël kish me u gjetë diku!
Mehmet ELEZI
