E takova mikun tim, Feridin, pas dyzet vjetësh. Kjo ndodhi krejt rastësisht dhe mezi e njoha, apo më mirë thënë u hamenda: është ai apo nuk është. Nuk e kisha parë që prej kohësh kur e kryem Normalen. Sa e sa kujtime na lidhnin gjatë atyre pesë vjetëve më të mira të jetës. Fotot që i ruanim në albume tregonin për diçka të kaluar. E tashmja dallohej për shumëçka nga ajo kohë.
– Më falni, – i thashë, jeni Ju Feridi? Ferid Tufja?
– Jo, më tha. Po më prit të përshëndetem me këtë mikeshë.
Pasi u përshëndet me të, m’u afrua me nxitim, më shikoi thellë e thellë thua se donte të depërtonte në çdo imtësi të tipareve të fytyrës sime dhe m’u drejtua:
– Më falni, po a jeni Ju Luan Mollaku?
– Jo, – i thashë, po eja të përshëndetemi.
U morëm ngrykë tamam si dy miq të përmalluar, ia shtrënguam duart njëri-tjetrit, ia rrahëm shpatullat, i kryqëzuam edhe një herë shikimet dhe prapë u përqafuam. U ndalëm në kafeterinë më të afërt që e patëm dhe porositëm nga një kafe. Pyetjet e para që ia bëmë njëri-tjetrit qenë pyetje formale të muhabeteve, ndërsa me këto kafe po fillonim një bisedë më intime. Natyrisht pyetjet e para lidheshin me shëndetin e tij dhe të familjes. Dhe mora përgjigje se ishin mirë të gjithë. Më tregoi se ish martuar po me atë vajzë që pati filluar ta donte që në vitin e pestë të Normales në Prizren dhe me të kishte vetëm një djalë, Gëzimin, tashmë të martuar dhe me fëmijë, nipër e mbesa dhe ishin bërë gjithsej trembëdhjetë anëtarë të familjes, bashkë me motra.
– Sa mirë – i thashë, gëzohem që je mirë me tërë familjen. Edhe unë, – i thashë se isha mirë me shëndet, i martuar, me gjashtë fëmijë: një vajzë e pesë djem, hë për hë.
Ai qeshi nën mustaqe pic të dredhura dhe më tha:
– Hë për hë, a ?
– Po, i thashë, se për fëmijë kemi shkuar me time shoqe në Shkup, në Lubjanë. Por unë bëra shaka se fëmija më i vogël imi i kaloi njëzet vjet, po e kryen fakultetin dhe po e vazhdon shkollimin në Forcat e Sigurisë së Kosovës.
Kur ia përmenda Shkupin, pashë se buzëqeshja iu përmbys, i perëndoi dalëngadalë nga fytyra, por u përmbajt, nuk e dha veten, më shprehu dhe ai kënaqësi që isha dhe unë shëndosh e mirë me tërë familjen.
Pyetjet vijuese qenë të lidhura me punën. E dija se punonte si arsimtar në një shkollë fillore në një qytezë afër Prizrenit, por ai më priu përpara dhe më tha:
– Me punë s’më pati shkuar mirë. Në kohën e diferencimeve më përjashtuan nga puna, mezi më vonë më pranuan në punë në një bibliotekë të një fabrike. Edhe prej andej më larguan kur u vunë masat e dhunshme nga pushteti serb dhe ja… tashmë dy vjet para pensionimit me ndihmën e një miku më pranuan në punë. Më erdhi mirë që, më në fund, dikush u kujtua për mua. Së paku për këtë kohë të kem një orar pune dhe ato pak të ardhura për mua dhe time shoqe. Mjaft djali na mbajti tërë kohën. Tash ai e ka familjen e vet, fëmijët në shkollë dhe duhet ndërtuar jetën për vete.
Edhe unë i tregova për jetën time. I thashë se pas martese nuk kishim disa vjet fëmijë. Mjekët këtu madje “konstatuan” se nuk do të kishim fëmijë. Aq ishte kërçiku i tyre. E ndjeva veten shumë keq. Edhe më keq u ndie ime shoqe. M’u kujtuan fjalët e Shekspirit se beronjat më së shumti e mallkojnë moslindjen. Dhe ia mësymë Shkupit, Lubjanës dhe ia dolëm. Pastaj patëm mjaft fëmijë se vetë i deshëm. Të gjithë të shëndoshë, të bëshëm, të mençur, të bukur e punëtorë. Ashtu si i do prindi, më. Vërtet u rritën me kafshatën e vogël të arsimit, se tërë kohën punova si profesor në gjimnaz, por mbijetuam. Në luftën e fundit shtëpia na u dogj, por falë Zotit shpëtuam të gjithë dhe sot të gjithë janë shkolluar, të gjithë punojnë, punoj edhe unë ende dhe më ngihet syri kur i shikoj. Por më fal pse po të pyes, kur e përmenda Shkupin, disi t’u ndërrua pamja e fytyrës. Ke pasur ndonjë problem, ndoshta pa dashur preka ndonjë varrë të vjetër, por më fal edhe një herë!
Më shikoi. Një fytyrë i vinte, tjetra i shkonte. Krijoi një buzëqeshje të shpifur, i shfryu mushkëritë me një ofshamë të thellë thua se po përgatitej për një kacafytje… një kacafytje me vetveten, kudo ti. He, thashë, ç’më gjeti që hyra në ato faqe të ndalura të kujtesës së tij.
– Dëgjo, Luan! Mua në jetë më ka mbajtur tagri i paguar për vrasje. Atë tagër e kam paguar në Shkup. Dhe sa herë ma përkujton dikush Shkupin, më kujton dy ndjesi. Atje shkova për të vrarë. Më mirë të them atje pagova tagër për të vrarë dhe falë zotit nuk vrava se do ta kisha vrarë vetën për gjithë jetën. Dhe ndjesia e dytë qe, se pikërisht ai që mendonte të na vriste në çdo kohë, si na vrau në luftën e fundit, ma ndali dorën të vrisja. Ai më porositi të mos e vrisja frytin e dashurisë sonë, zambakun që po mbinte nga ajo dashuri. Thjesht ky njeri udhëhiqej nga etika e profesionit.
– Më fal,- i thashë, mund të mos jem i mençur ta kuptoj tehun e rrëfimit tuaj. Thjesht nuk po Ju kuptoj.
– S’ke si ta kuptosh njeriun vrasës. Njeriu sado që ka nevojë t’u rrëfehet njerëzve të besueshëm, po aq i mban të kyçura në thellësinë e zemrës, madje rastis që mëkatet nuk tregohen as kur rrëfehesh, por unë po të tregoj shtruar. Kur e kreva Normalen dhe shërbimin ushtarak, fillova të punoja si mësues dhe i vazhdova studimet me korrespondencë. Vlera ishte në vitin e katër të shkollimit. E planifikuam që kur ta kryente vitin e pestë, të fejoheshim dhe të martoheshim, se me të vërtetë e kishim një dashuri të sinqertë. Por ndodhi si ndodhi. Çdo gjë u përmbys kur ajo një ditë më tha gati e humbur dhe me një frikë që e kishte tulatur, që ia kishte marrë nurin, e kish zbehur të tërën sa nuk i ngjante më asaj vajze krenare plot sharm e shkëlqim fytyre. M’i ofroi buzët te veshi, ani pse afër nesh nuk ndodhej askush të na dëgjonte; thua se i frikësohej edhe vetë heshtjes që si shtrigë do t’i përgjonte përshpëritjet e saj shqetësuese. Dëgjova fjalët: ”I dashur, më vjen keq që po të shqetësoj dhe po e trazoj lumturinë tonë, por mua më duket se jam shtatzënë”.
M’u duk se m’ u shqiptua dënimi dhe duhej përgatitur për të rënë në humnerë. Kjo temë ishte tabu në jetën shqiptare, madje e mallkuar. Bota fliste edhe atëherë kur s’kishte gjë të keqe e lëre më tash. S’kisha as kujt t’i kërkoja ndihmë. I sillja mendimet rreth botës, i mbyllja sytë dhe, kur i hapja, doja të gjeja fjalë për ta qetësuar të dashurën time, Vlerën, por nuk gjeja fjalë për të qenë.
– Mos ke biseduar me kend për këtë? Mos është shqetësim moshe dhe ti po e kujton atë më të padëshirueshmen? – i thashë.
– Natyrisht se s’kam përvojë, por nga bisedat që i kam dëgjuar nga më të vjetrat, nga leximet, po edhe nga vetë gjendja ime e ndryshuar, gjasat janë se po. Na u hakmor keq pakujdesia ime dhe insistimi yt. Dhe kah tash ?
“Kah tash?” Ishte pyetje që ushtonte në shtatëdhjetë e shtatë bjeshkë dhe prapë kthehej dhe më bëhej mua. Vendosëm që Vlerën ta kontrolloja në qytetin fqinj që mos të rridhte tarquku dhe morëm përgjigje se konstatimi i vajzës sime qe i saktë. Zgjidhja duhej filluar nga unë. Mendova dhe i thashë babait:
– Unë e kam zgjedhur një vajzë dhe bën mirë t’ua kërkosh dorën prindërve të saj. Babai u gëzua, por u befasua si ndodhi kjo aq papritur.
– Ke pyetur për familjen, mor bir? Është vajza për të qenë, së pari për ty e pastaj edhe për ne si prindër?
– Çdo gjë është në rregull, baba…
Fill pasi u bë fejesa, e cila zgjoi habi te prindërit e vajzës, sepse nuk kishin pasur njohuri për dashurinë tonë, kërkova nga babai që ose ta bënim një blic dasmë ose ta rrëmbeja. Porosia e tij qe e prerë.” Martesa me kafe është e ndershme. Nuk e koritim as mikun as vetveten”. Ishte fakt se nuk ishim të përgatitur për dasmë, madje s’e kishim gjendjen si duhet se isha i vetmi unë që merrja prej disa muajsh një rrogë të vogël arsimi.
Dasmën e bëmë si mundëm, megjithëse unë kisha qejf ta bëja një dasmë të mirë edhe për hir të prindërve tashmë në moshë se më kishin bir dëshirimi, por edhe pse dasma është një akt më sublim i jetës, një akt i shenjtë ku vetë të rinjtë marrin pjesë me tërë qenien e tyre në të. Lindjen askush s’e mban mend, as vdekjen, dy korniza të skajshme të jetës. Po për ne rrjedha e jetës nuk shkoi si e kishim planifikuar.
Pas dasmës, kaloi muaji i parë, kur ime shoqe nusëroi sipas traditës. Në vazhdim vendimi ynë ishte i prerë: nusja ime duhej të abortonte. Për këtë atëherë gjetëm plot arsye, sot asnjëra prej tyre nuk na e mbush mendjen.
Abortimin vendosëm ta bënim në Shkup. Kishim një teze atje që jetonte prej kohësh. Prindërve u thamë se po shkonim atje për një vizitë dyditëshe. Atë ditë udhëtuam me autobusin më të hershëm. I kryem formalitetet e plotësimit të dokumenteve, paguam tagrin për vrasje, njëqind e pesëdhjetë marka dhe po pritnim radhën në hollin e ambulancës së maternitetit. Dhe tamam kur prisnim të na thërrisnin që të nënshkruanim, me letërnjoftime në dorë, para meje qëndroi një teknik mjekësor, veshur me mantel të bardhë dhe me disa pajisje mjekësore në duar. Më foli në gjuhën serbe.:
– Feride, gde si druzhe? (Ku je shok Ferid?). Unë e shikova dhe nuk e njoha fare…
– Si, s’po më njeh?- tha, pesëmbëdhjetë muaj kemi shërbyer bashkë ushtarë në Maribor. Jam Lubomiri… Më mori për krahu dhe më futi brenda në ordinancë, ma porositi një kafe, më pyeti për shumëçka e më tepër kujtoi momente nga koha e shërbimit ushtarak. Ai ishte hutuar me të tijat e unë heshtja me të miat, kur vonë më pyeti se pse kisha shkuar në ambulancë, mos kishte ndonjë problem se për probleme të lindjes kontrolloheshin edhe meshkujt. I thashë se kisha ardhur me gruan. Më tha që ta thirrja brenda menjëherë se do të bisedonte me mjekun që ta vizitonte pa radhë. M’u desh t’i thosha më troç se nuk kisha shkuar për vizitë, por kisha shkuar thjesht që shoqja të abortonte.
Më shikoi me habi, një herë timen shoqe e pastaj mua. Deshi të thoshte diçka e nuk tha. Më në fund, ende pa folur mjeku, ai më pyeti:
– Sa muaj i ka?
– Ka afro tre muaj, i thashë.
– Po a e di ti se pas 42 ditësh fetusi është formësuar në qenie të gjallë njerëzore dhe është njësoj si ta mbysësh një fëmijë tre vjeç.
Atëherë foli mjeku që unë s’e kuptoja se fliste maqedonisht e Lubomiri ma përkthente për ta kuptuar. – Paramendo, tha, e ke përpara fëmijën tënd, djalë apo vajzë të rritur, që është fryt i dashurisë suaj, pa imponim dhe ju bën zë: ”Baba, mama, pse më mbytni, kur më sollët vetë në jetë? A është bota aq e vogël sa s’më zë mua? A është bota aq e varfër dhe nuk gjendet një kafshatë buke për mua? A është aq e vogël bota e juaj shpirtërore?…”
Në Shkup ish bërë termet para sa kohe. Më mirë të ish bërë atë ditë, të ish shkundur çdo gjë mbi mua. Humba… Dëgjoja vetëm atë thirrje fëmije që m’i plaste tëmthat. Gjithçka m’u err. Di se vetëm e kam marrë shoqen për krahu. Besoni! Nuk u kam thënë as ditën e mirë mjekëve. E dija se ime shoqe nuk kuptonte asgjë se nuk e dinte gjuhën. Kur dolëm në shkallë, më pyeti:
– Çka u bë, mor burrë !? Pse po e humbim radhën?
– Vlera, të lutem, vetëm ec përpara, i thashë dhe kur dolëm në qytet u futa në një gjellëtore, thjesht për time shoqe se jo për vete dhe i porosita dy racione me nga një pije.
– Unë s’guxoj të ha, tha Vlera. Para abortimit s’guxoj të ha.
– Guxon, guxon! – i thashë. Kthehemi menjëherë në shtëpi.
U kthyem në shtëpi me autobusin e parë dhe gjatë rrugës biseduam shtruar se si do t’i përballonim dhe tejkalonim fjalët e botës për lindje para kohe, për fëmijë të dyshimtë në origjinë, për mbetje me barrë para martese… Dhe Vlera u qetësua tashmë. I erdhi një buzëqeshje pas krejt atij trishtimi.
– Mirë u bë, më tha dhe, në një gjendje ekstaze të një vajze që po e piqte jeta, më preku me balluket e saj në fytyrë. Unë s’doja ta prishja vendimin tonë se përndryshe dy net më parë pashë një ëndërr që më pat shqetësuar përtej mase. Në sygjumin e parë e pashë në ëndërr një fëmijë foshnje, kacavjerrë pas shpine. Doçkat m’i kish lidhur rreth qafe, më shtrëngonte dhe më përqafonte herë në njërën anë, herë në tjetrën. Unë mundohesha ta largoja, madje e di se klitha në ankth, por ai s’më hiqej që s’ më hiqej. Më thërriste me zë: ” Mos më largo, mama! Të lutem mos më hidh në humnerë!” Kur i hapa sytë, urova që shpëtova nga ai ankth i tmerrshëm.
Por unë e kisha një hall tjetër. Tërë jetën unë dhe ime shoqe do ta mbanim në kujtesë këtë ngjarje. Djalë qoftë apo vajzë, kurrë nuk do t’i tregonim për këtë, sepse atëherë do zbehej madhështia prindërore e në sy të tij apo të saj; do të krijohej një imazh i ri, ai i vrasësve. Dhe vërtet, kurrë s’po mundemi të largohemi nga ky ankth. Ju e kuptuat, më tha se Zoti na shpërbleu me djalë. E pagëzuam me emrin Gëzim. Gëzimi solli frymë të re në familje. I përpimë dhe nuk ua vumë veshin fjalëve që fliteshin e përfliteshin. Tjetër fëmijë nuk patëm. Merreni me mend çka qemë duke bërë!? Ai u rrit, shkoi të punojë në Perëndim e po na mban si pëllumbat, trembëdhjetë anëtarë të familjes. Është engjëlli vetë. Është djalë që na i ngiu zemrat tona. Ky është djali për të cilin pagova tagër për vrasjen e tij në Shkup.
Pas këtij rrëfimi nuk kisha më fuqi ta pyetja për asgjë. Thashë me vete, po të qe e mundur që bota t’i ndalte abortet e planifikimin e familjes ta bënte në mënyrë më njerëzore, jo me vrasje. Le t’i kujtojmë njerëzit që për fëmijë do të shkonin edhe në skaj të botës, do ta sakrifikonin vetveten deri në vetasgjësim.
