Takimet me mikun gjithmonë janë të frytshme, krejt kjo nga dashuria dhe respekti për njerëzoren. Kështu ishte të mërkurën në vizitë shkrimtarit të njohur austriak Prof. Peter Paul Wiplinger. Miqësia e tij me njerëzit e kulturës e artit nga shumë kombe që jetojnë në Austri është e gjerë dhe e sinqertë, e nisur nga ndjenja e respektit në afrimin e njerëzve kulturash e besimesh të ndryshme. Në veçanti tek ai dallohet miqësia me shqiptarët.
Derisa shfletoja copëz letre me numrin 201, pa u lodhë ashensori na solli lart. Që në hapat e parë ndërtesës të lente përshtypje pastërtia e mirësjellja e personelit, gjë që na ngrohu shpresën për mikun tonë, i cili ishte në dorë të ndihmës së vërtetë profesionale e njerëzore. Në të majtë vazhdonte të rriteshin numrat derisa arritëm cakun. Me kujdes hapëm derën dhe sakaq para nesh u shfaq i buzëqeshur Miku i cili na priste, dhe një pa dy u ngrit nga krevati, pa dëgjuar fjalët tona të drojës, se nuk ka nevojë.
-Jo, jam më mirë dhe nuk dua të dorëzohem, dua të ju shohë ashtu si gjithnjë në sy e në përqafim, -tha me zë të çiltër e fjalë të rrjedhshme.
Kjo na gëzoi shumë. Nuk e kishim menduar se pas një operimi shtatorësh, pak ditë më parë, do mund të ecte së bashku me ne deri në mesoren e vizitave, aty ku mund të bisedonim pa penguar të tjerët.
-Akoma pa u ulur mirë dhe po përshtatnim karriget të uleshim me një zë kujdesi Miku filloi me zë të ulët: Nuk erdha deri këtu vetëm për të biseduar, por do ju njoftoj me një mike të mirë të shqiptarëve, misionaren e njohur, zonjushën Gerdtude dhe, pa e mbaruar fjalë, misionarja, një grua pamja e së cilës para nesh solli Shën Terezën, na u drejtua “Mirëmbrëma” në shqip duke zgjatur dorën me mirësi.
-Ja, kjo është misionarja e jonë, e cila shërbeu disa vjet në Shqipëri, i buzëqeshur na u drejtua miku dhe nga xhepi i pizhameve nxori një fletushkë informimi ngjyrë të gjelbër, e thyer në tri pjesë ku dalloheshin foto nga Fushë- Arrëza të shoqëruara me tekst të shkurtër.
-Ja, fletushka më e re, paska këtu, tha Miku, duke ndërruar të mëparshmen e cila sikur ishte rrudhur ca e ruajtur në xhep kushedi sa ditë për ne, për miqtë e tij. Ky respekt e shtoi akoma më shumë detyrimin tonë vlerësuese, i cili nuk na mungonte, por tani akoma më i prekshëm.
Njeriu i cili përpëlitet me kuçedrën brenda tij në frymëmbajtje të mendon për miqtë e tij dhe t’i bie ndër mend misioni për njeriun tonë të varfër, – thash me vete. Sakaq, mendja më fluturoi tek Lugina e Fanit, shtëpitë përdhese me tjegulla të vjetra ngjyrë likenesh sa vetë malet. Dy lakesa më poshtë Kisha e Fishtës mbi thepin shkëmbor me rrënjë në Lumin lazdrak në dërdëllitjet e motit. Para syve më erdhi gjithë vendlindja, me tërë ashpërsitë e bjeshkëve ashtu si vetë jeta e jonë, rruga zig-zage luginës mbi të cilën derdheshin mijëra shtigje majtas e djathtas në pafundësinë e tyre prapa vargmaleve kryelarta.
-Po, thamë, njëzëri unë dhe kryetari, kemi qenë në Fushë- Arrëz, bile disa herë që nga hapja e kufijve të vendit. Mirëdita është rajoni më atraktiv i kombit, si për nga gjeografia ashtu dhe për nga historia e saj, vazhdoi biseda.
Misionarja vazhdoi zë ulët sikur të kishte frikë mos zgjonte ndonjëri nga gjumi: -Me kënaqësi, misioni ynë ndihmon që nga tetori i vitit dymijë e tetë në Fushë- Arrës, nën këshillimet e Prifitit të përhershëm Petar Andreas Walterman. Ne ndihmojmë në ushqime, veshmbathje dhe kurse higjienike për nëna. Nënat vijojnë kursin me zell, bile ka vijues edhe nga Tirana e qytete tjera. Brenda një viti kemi mbi katërqind kursiste. Kjo na bënë krenarë, -tha ajo dhe fillon shfletimin e informatorit në gjermanisht.
Më vjen mirë që u njohëm, vazhdoi Misionarja e Krishtit, dhe deshi të largohet nga droja se na pengon në çmallën tonë me mikun për të cilin ishim ardhur.
– Jo, jeni e mirëpritur, e plotësoi Miku, kemi kohë për të biseduar, mund të njiheni akoma më mirë nëse keni kohë, këta janë miqtë e mi për të cilët ju kam folur.
Vërtet na vjen mirë dhe iu jemi mirënjohës për ndihmën tuaj në vendin tonë, -thamë njëzëri të kapluar nga ndjenja falënderuese. Kjo në ndjesinë tonë shpirtërore rishfletonte atë qe kishim parë e ditur për gjendjen e rëndë në Mirditën epike shekujve. Tani dukej akoma më dëshpëruese dhe e dhimbshme kur dihet që luksi i pushtetarëve në vendin tonë kalon çdo kuptim njerëzor, në një vend të varfër e të dërmuar. Instinktivisht më erdhi para syve pamja e Fshatit të Pasur dhe vila e kryeqeveritarit me emrin Pirdhu, një nofkë nga goja e tij, bashkë me “prapa më vjen historia” në skamje e mjerim të kohës që ai solli. Derisa mendja kalëronte mbi ndjenja gjithkah andej hapësirave të mundshme, zëri i misionares më riktheu në karrigen përballë Mikut, i cili dëgjonte e pohonte nën buzëqeshjen e rëndomtë të tij.
-Çdo vit organizojmë kurse rrobaqepësie, – u dëgjua sërish zëri i misionares fytyra e së cilës shprehtë kënaqësi.
-Misioni ynë financon kampe verore për fëmijë në qytete, financojmë shkollimin e të rinjve në shkollat e Tiranës dhe Shkodrës. Ajo çka na gëzon shumë është ndihma që u japim shtatëdhjetë e pesë fëmijëve tërë ditën në ushqim veshmbathje.
Ne mbetëm të mahnitur nga ajo që dëgjuam atëherë kur pritnim çmallen me Mikun tonë, të cilin e ndienim dhe njihnim me emrin në shqip për të cilin shpesh mendonim, mos ka ndonjë sinonim tjetër më gjithëpërfshirës në paralelen me veprën e tij në mbrojtje të të drejtave tona në robërinë e errët.
Derisa Misionarja u largua duke na përshëndetur drejt detyrave të saja brenda Spitalit Rehabilitues, ne kureshtarë shpalosëm informatorin e gjelbër me shkronja të zeza, ku shikimi ynë i përpiktë rroku emra: Ora Internacional, ORA –Österrreich, “Junge Leute helfen”, Humanica dhe “Allianz für Kinder”
Nuk ishte hera e parë që takonim njerëz human austriakë që kishin ndihmuar vendin tim, por takimi i sotëm ishte i veçantë nga ato të mëparshmet. Rrallë e kishim parë Mikun aq të disponuar për të rrëfyer nga historia e lidhjeve të tij me ne, gjendjen tonë në robëri kur ai e kishte vizituar vendin tonë qysh kur ishte fare i ri. Sikur donte të thoshte: “Sa moti nuk jemi takuar”, për biseda të hapëta ashtu siç bëjnë miqtë mes vete.
-Mendova, se do më mund sëmundja kësaj radhe, bëra gati harxhimet e varrimit, por si duket varri do pret akoma, -tha Miku duke na shikuar në sy, kanceri nuk të falë, e barta si pjesë të trupit tim disa vjet, por një ditë mjeku më tha se nuk duhet pritur asnjë sekondë, dhe që të nesërmen u realizua operimi. Nuk dua të ju lodh me përpëlitjet e mia tani kur, siç e shihni, jam më i lehtë, e përfundoi fjalinë duke i lëshuar një sy këmbëve, pastaj preku me të dy duart barkun e tij të prerë në gjithë gjerësinë e tij.
-Po, Mik, ju jeni i fortë fizikisht dhe kryesorja shpirtërisht, si gjithmonë, i themi ne duke dashur të vazhdojmë bisedën e cila gjithmonë njeriu ka çka dëgjon e mëson prej tij, një thesar i gjallë e i përligjur në dyzet vepra letrare, artistike e filozofike.
-Kosova tani kremton dhjetëvjetorin e lirisë, dhe ne ndihemi të nderuar të ishit pjesë e leximit letrar, sikur të ishte e mundur, e ngacmojmë ndoshta mbi realitetin e mundësive fizike deri në datën e caktuar.
-Nuk i dihet, ndoshta do jem më mirë, shpresoj, tha duke lëshuar një të qeshur të lehtë që fliste në formën e saj.
-Do t’iu rrëfej si mblodhëm dokumente e fotografi prej shumë faqesh rreth të burgosurve të fjalës së lirë, atyre që mendonin ndryshe nga sistemi në Jugosllavinë e dikurshme. Ky veprim i ynë nuk ishte aspak i lehtë kur gjithkund ishe i përcjellë nga Veshmëdhenjtë e pushtetit diktatorial dhe shumë lehtë mund të të arrestonin. Këtë asnjëherë nuk i kam nxjerr nga vetja, por e ndiej se duhet ditur e shënuar si pjesë e jetës kur ajo kishte shije rinore, vazhdoi me zë që dridhej, palosi duart lehtas njërën mbi tjetrën sipër pizhameve ngjyrë kafe. Ata gishta të drejtë me thonj në maja që shkëlqenin të kujtonin mijëra vargje në miliona shkronja me gjithë fuqinë e mendimeve rreth Mikut se njeriu është vlerë shpirtërore e jetës. Pikërisht kjo formulë jetësore shndritë tek Miku ynë dhe s rifreskon vlerësimin nga mendimtari i kohës sonë, vlerësues i saktë i njeriut, shoqërisë, politikës, problemeve e ngjarjeve të kohës.
-Kishim lexuar shumë si krijues të rinj të asaj kohe mbi të drejtat e pakicave kombëtare në kohën e Jugosllavisë, e filloi rrëfimin sërish duke na shikuar të dyve me radhë. E dinim se në burgje të atij shtetit dergjeshin me mijëra intelektualë mes tyre shqiptarë deri në Goli Otok, një ferr mes Detit Adriatik. Njohëm njerëz me emra e mbiemra të atyre që vuanin dhe atyre që shkaktonin vuajtje. I shënuam, i sistemuam si fakte konkrete në dosje disa faqesh dhe ua hodhëm mbi tavolinë delegacionit jugosllav gjatë vizitës së tyre në Vjenë. Ata propagandonin drejtësinë e sistemit të tyre, e cila ishte gënjeshtër e kulluar jugosllave, dhe për një çast u ndal, mori frymë thekshëm sikur donte të mblidhte energji për të nxjerrë gjithë atë histori përpjekje në rrugën e të drejtave tona deri tani kur festojmë dhjetëvjetorin e shtetit.
Shënuam sukses, natyrisht, këtu ishte mirëkuptimi i drejtë nga ministri i jashtëm i atyre viteve, Alois Mock, i cili kishte këto argumente si diplomat ua përplasi në fytyrë delegacionit gjithë atë konglomerat faktkeq të shkeljeve të të drejtave të njeriut në shtetin e tyre. Nuk do ta harroj kurrë udhëtimin autostop nga Parisi në Kosovë, ishte viti gjashtëdhjetë e dy i shekullit të kaluar. Atje pamë shumë gjëra, mes tjerash një etni me drejta të mohuara që i duhej ndihma bashkë me guximin e zërit të së vërtetës, çka çdo krijues e ka detyrim moral. Ne e dinim se ishim të përcjellë nga organet e sigurimit jugosllav, andaj kujdesi dhe triku ynë duhej të ishin të përgatitura mirë. Më kujtohet një herë kur ne e shmangem kalimin kryesor të kufirit ku kalonin me shumicë, në rrugët kryesore, kurse ne morëm drejtimin e pikës së vogël kufitare , i futa disa monedha letre në dinarë brenda pasaportës, dhe kufitari pa asnjë vonesë ne kaluam. Ishim të veshur thjeshtë dhe paraqiteshim si turistë me qëllim soditje vendesh e jo ndonjë veprimtari tjetër. Dhe, kjo ka funksionuar shumë mirë disa herë.
Për një çast ai u ndal, shikoi orën duke e mbërthyer me dorën e djathtë. Në murin djathtas ora shënonte, e mërkurë tetëmbëdhjetë e dymbëdhjetë minuta, duke vazhduar me ngjyrë të gjelbër, njëzet e një shkurt. Koha kishte ikur shpejtë me Mikun, me të cilin po të rrinim me javë e muaj ke çka bisedon. Miqësia jonë ka kohë që kishte zënë rrënjë në gjithë ato takime letrare viteve që nga themelimi i rrethit tonë të krijuesve, pastaj PEN-Klubi austriak ku Miku hapi portën për njohje të reja gjithandej hapësirave në botën e krijimtarisë letrare.
Shqetësoheshim mos e zgjasim dhe mundojmë Mikun, por një çerek ore u gjashtëfishua aq shpejt sikur të ishin vetëm dy minuta. U gëzuam për përmirësimet e gjendjes së tij shëndetësore, por na vinte keq që po ndaheshim prej tij, kurse nga brenda ziheshim unë dhe Antoni, se a do mund t’i propozonim për një fotografi që ta kemi së bashku nga vizita e sotme ashtu siç ishim mësuar herëve tjera. Pa e mbaruar mirë të fshehtën tonë brenda nesh, Miku nuk harroi, nxori nga xhepi celularin, e përshtati për funksionin e klikimit duke iu drejtuar një të riu në tavolinë pranë.
-Mund të na fotografoni ju lutem, iu drejtua me mirësi Miku duke e porositur që ta shkrep disa herë.
Fotografitë nga takimet tona i ruanim me dashuri dhe së bashku me shkrime të shumta u botuan në shumë gazeta të kohës. Njëra nga ato që mbahet gjithmonë në kujtesë ishte nga takim ynë në kafenë e preferuar prej tij përballë Hofburgut, prej nga dukej dritarja e zyrës ku kishte punuar dikur në stafin këshillues të kryetarit të shtetit.
U ngritëm ngadalë duke mos harruar t’u dëshironim shërim të shpejtë atyre që na rrethonin në mesoren e mbushur me tavolina e karrige. Korridorit të gjatë deri tek ashensori numrat e dhomave zvogëlofshin vazhdimisht. Kaluam derën e dhomës ku ishte krevati i Mikut, por ai as që e shikoi duke vazhduar tutje me hapa të kujdesshëm të tij në përcjelljen tonë deri në portën e fundit ku ndahej ngrohtësia e miqësisë brenda nesh me të ftohtit e mbrëmjes së dimrit
Takimet e miqve i përcjell gjithmonë malli e dashuria të cilat për krijuesin janë kurdo burim frymëzimi. Dhe, këtu me Mikun në katin e lartë prej nga përballë dritareve ndriçimi i qyteti thyente errësirën deri në majë të katedrales së vjetër në zemër të qytetit. Anash qelqanave u duk hëna me shkëlqimin e saj errësirës dimërore me porosi dielli në ecjen e tij Paqësorit drejtë rrethimit të Tokës. Ngadalë mbi qytet shtrihej hija e natës duke fshehur shkëlqimet e dëborës së mbetur pullazeve të thepisura. Kambanat nga katedralja lëshuan tinguj e qetë në paralajmërim të mbretërisë së natës.
