DIÇKA I MUNGON ASAJ GRUAJE
Pas ngazëllimit të një dite më parë, Anton P., skulptor, u kthye në studio të shihte edhe njëherë punën e tij të mbaruar – Nudo gruaje në këmbë. Ora po shkonte dhjetë dhe gjatë gjithë mëngjesit, pati menduar vetëm për gruan në skulpturë. E mendoi në mëngjes, ndërsa pinte kafenë në verandë, e solli në mendje gjatë kohës që rruhej, aq i rrëmbyer pas saj sa fytyra e gdhendur i shfaqej në pasqyrë, e imagjinoi kur po lahej në dush, sa pandehu se nuk po i fërkonte me shkumë kofshët e veta të mpakura, por këmbët e bëshme të gruas së skulpturës.
“E përkryer”, tha me vete, duke e shqiptuar fjalën me zë.
Pesëdhjetë vite punë, pesëdhjetë vite gdhendje në mermer, më në fund ishin shpërblyer. Një kryevepër që do ta përjetësonte emrin e Anton K, krahas të pavdekshmëve. Edhe pse jeta e tij kishte qenë e suksesshme, skulpturat e tij, zbukuronin sheshet më të njohura të qyteteve të vendit, prapë, gjithmonë e pati ditur, se atje, përtej fuqive të tij, fshiheshin punët të vërteta, ato të paarritshmet, që edhe në ëndërr mbërrinin të mjegullta, të paqarta; më shumë ndiheshin si prani se sa shfaqeshin si pamje. Po më në fund Zoti e kishte shpërblyer për këmbënguljen dhe përpjekjet e shumë viteve; “Nudo gruaje në këmbë” gjendej aty, në studion e tij, e përkryer, e tjetërsojtë, si e zbritur nga qielli.
Hapi ngadalë derën e studios së tij duke rrotulluar me ndjeshmëri çelësin në bravë, ashtu si një zonjë e shkuar në moshë hap kasafortën ku ruan gjerdanin me perla të çmuara të dhuruar në ditën e fejesës. Piktura gjendej aty, e ndriçuar keq, nga drita që futej përmes perdeve të dritareve. I largoi perdet dhe në studion e mbushur me dritë, zgjodhi një pozitë, që të sodiste nudon e gruas, duke i qëndruar dhjetë hapa larg.
E mrekullueshme, shqiptoi me zë, pasi e soditi të paktën dhjetë minuta. Si ka mundësi, si? pyeste veten i çuditur. Si mundet që një bllok mermeri i ftohtë, të shndërrohet në një grua që të vështron e përqendruar me ata sy të dhembshur e të ngrohtë, sikur kërkon të të mbajë pranë vetes përgjithmonë? Si mundet një copë shkëmbi i akullt të shndërrohet në një fytyrë kaq të ëmbël e të dashur? Si mundet që ajo buzëqeshje e fshehur nën lëkurë të derdhë mbi ty dritën hyjnore të një mirësie të pafund, ta ndiesh frymën e saj të të përplaset në fytyrë?
E këqyri skulpturën nga koka te këmbët, gjatë, këmbëngulshëm, me po atë magjepsje që pati këqyrur trupin e të dashurës lakuriq në shtratin e tij para dyzet vjetësh dhe ku, gjysmë i përhumbur, pati bërë një pyetje që nuk do ta harronte kurrë: “Zot, çfarë të mire kam bërë, që e solle këtë grua në shtratin tim?”
Koha e adhurimit të skulpturës, duhet të ketë zgjatur shumë, sepse dielli qe fundosur në qiellin e perëndimit, kur skulptori Anton P. u pushtua nga një parandjenjë e ligë. “Nuk është e përkryer”, tha me vete, duke lëshuar krahët teposhtë. Diçka i mungon kësaj gruaje.” Po çfarë? pyeti veten i zhgënjyer, duke ndjerë një këputje në gjunjë. U zhvendos disa hapa që ta shihte nga një kënd tjetër. Mungesa u bë edhe më e theksuar, nderej si një perde e errët midis tij dhe skulpturës. Iu afrua nga mbrapa dhe i vuri dorën në shpatull. Ftohtësia e mermerit i shkaktoi të ngjethura në kurriz. Lëkura iu pupërrua. U largua nga statuja, i doli përballë, u shtri në dysheme dhe e vështronte nga poshtë lart. Prapë e njëjta prani mungese e padëshifrueshme.
Zot, tha, duke u ngritur në këmbë, çfarë i mungon kësaj gruaje? Çfarë i mungon? E këqyri edhe njëherë duke e copëzuar: i këqyri flokët, ballin, vetullat, sytë, veshët, faqet, hundën, buzët, mjekrën, qafën, krahët, gjoksin, barkun, kofshët, kërcinjtë, këmbët, shputat, gishtërinjtë… Gjithçka dukej e përkryer dhe prapë diçka i mungonte. E ndjente këtë mungesë të mallkuar që po e shpartallonte.
U largua nga studioja i dëshpëruar për t’u kthyer aty prapë të nesërmen, të pasnesërmen, në të gjitha ditët e javës, të muajit. Dhe gjithnjë e strukur në mermer, gjendej po ajo prani mungese, që nuk shfaqej, nuk perceptohej, nuk bëhej e dallueshme, vetëm të ngjallte një parandjenjë të keqe. E kuptonte se sa kohë që nuk do ta dinte se çfarë i mungonte kësaj gruaje, nuk do të mund ta përfundonte kurrë veprën e tij.
Një ditë mori një copë letër, shkroi mbi të “Punë e papërfunduar” dhe e ngjiti në barkun e skulpturës.
Letra e ngjitur mbi barkun e skulpturës tashmë është zverdhur, skulptori ka vdekur. Mungesa gjithashtu është bërë e përjetshme.
KOKA
Pasdite erdhi prapë Koka, babai i ushtarit të vrarë verën që shkoi.
Ky dimër po më kalb trupin, doktor, më tha.
Pamja e tij e këputur, sytë e lodhur dhe të fikur, vërtetë më futën frikën. Përtej fjalëve që shqiptoi, u përpoqa të shquaj lëngatën që po e mundonte prej kohësh këtë burrë shtatlartë e të fortë si shkëmbi, që s’pati rënë kurrë në duar doktorësh. Aq më pak në duar mjekësh fshati, që më shumë sëmurin se shërojnë me këshillat dhe barnat e tyre.
Kam parë dhe ëndrra të këqija, doktor. Më mbytën ëndrrat e këqija, tha.
Unë i bëra shënjë të ulej në shtratin e vizitave, të mbuluar me një çarçaf të bardhë, por ai nuk pranoi.
Prit njëherë, tha, të bisedojmë si burri me burrin.
Mbeta pak i befasuar nga besimi i tij tek unë, një mjek i ri fshati, djalë njëzet e gjashtë vjeçar, i diplomuar para një viti. E dija se në fshat, si gjithkund tjetër, nuk u zihej besë mjekëve të rinj si puna ime. Një mjek duhet ta ketë kokën me thinja, të mbajë me doemos syze me xham të trashë dhe të jetë pak i kërrusur nga studimi i gjatë i librave. Ç’mjek mund të jetë një djalosh, pa një thinjë në kokë e pa një rrudhë në fytyrë?!
Koka ia nguli sytë një libri të trashë që kisha lënë hapur në tryezë, pastaj këqyri rrotull, ndali sytë te librat e sistemuar në raft, tek aparatet e çuditshme mjekësore, të shpërndara andej-këtej.
Nuk di a mund të më shëndoshësh doktor, a ta lë veten në dorë të Zotit, tha pastaj me mendjen tjetërkund.
Ngriti kokën e madhe dhe më vështroi në sy. Ngjante i merakosur, i trembur, pothuajse i pashpresë. Grushtet i mbante të shtrënguar, sikur ndrynte diçka të çmuar brenda tyre. E ftova prapë të shtrihej në shtrat dhe ta vizitoja.
Prit njëherë, tha, të të tregoj se ç’po heq gjatë këtyre ditëve. Se çka është nuk e di, po gishtat me hahen me duart, duart më hahen me krahët, krahët me shpatullat, shpatullat me trupin, qafa me kryet, kërcinjë me gjunjtë, kofshët me njëra-tjetrën dhe fundin e shtatit, sikur eshtrat e trupit tim duan të shqyejnë shoqi-shoqin. A ke lexue kund për këtë sëmundje doktor?
I thashë se kam lexuar gjërë e gjatë për këtë lëngatë dhe se gjithçka do të kalojë. E di se dyshoi në fjalët e mia.
Çka të jetë e shkrueme, tha.
Ktheu kryet dhe këqyri shtratin e vizitave të mbuluar me çarçaf të bardhë.
A duhet të shtrihem?
Po. Hiq xhaketën dhe shtrihu, i thashë.
Pasi u shtri, unë i mata pulsin, tensionin e gjakut, i kontrollova rrahjet e zemrës, i përgjova frymëmarrjen. Gjithçka normale. Pastaj i kontrollova artikulacionet, gjymtyrët, mukozën e gojës dhe të bardhën e syve. Asnjë shenjë sëmundjeje.
Kokë, i thashë, nuk më tregove çfarë ëndrrash sheh.
Ngriti kryet e më këqyri i habitur, por nuk më ktheu përgjigje.
Mora bllokun e recetave të shkruaja një qetësues, kur Koka ma priti:
Ah doktor, një endërr të poshtër, ç’burrnuese! Gjithmonë e njëjta ëndërr e ligësht, tha.
Nuk këmbëngula. i zgjata recetën ku kisha shënuar me shkronja të qarta emrin e qetësuesit të dhimbjeve dhe i thashë:
Pi nga një kokërr para se të flesh dhe kockat e tua nuk do ta kafshojnë më njëra-tjetrën.
E mori recetën, e këqyri me vëmendje, e palosi katërsh dhe e vendosi gjithë kujdes në xhepin anësor të xhaketës, e tha nëpër dhëmbë një faleminderës të zbrazët. U mat të dilte, por u ndal sikur të ishte kujtuar për diçka të rëndësishme:
Mos ma merr për të keq, doktor. Në fshatrat tona të gjithë janë të sëmurë, kujt i lëngon shtati e ma të shumtëve na lëngon mendja.
Ah, për mendjen e njèrit s’paska doktor, tha pikëllueshëm, duke ngritur sytë nga tavani, sikur atje lart të gjendej zgjidhja.
U ngrita dhe unë dhe e përcolla deri tek porta e jashtme e Qendrës Shëndetësore. Kur u largua disa hapa, ktheu kokën e tha, pa e ndalur ecjen:
Ku të solli Zoti në këtë fshat të marrësh.
Fjalët e tij ishin të trishtuara, ngjanin me një kuje për fatin tim.
Kur u ktheva në dhomën time një copëherë nuk më hiqej nga mendja Koka, fytyra e tij e stërmadhe me kocka të dala, vetullat e tij të trasha, që tkurreshin vazhdimisht të inatosura me atë çka i shihnin sytë e i dëgjonin veshët. E dija se pas vdekjes së të birit, asgjë në këtë botë nuk ia ngrohte zemrën dhe se shpirti i tij nuk do të ngushëllohej kurrë. I biri qe vrarë në gjumë, së bashku me disa ushtarë të tjerë nga një skuadër komandosh të huaj. Kjo e ligështonte edhe më shumë Kokën. Në gjumë, sipas tij, vriteshin vetëm qyqarët. Kështu i pati thënë ditën e varrimit të të birit, gjeneralit të ardhur nga kryeqyteti, kur i shpjegoi se si kishte ndodhur fatkeqësia.
Ptuh, i pati pështyrë gjeneralit duke shfryrë gjithë pezmin e tij: Ushtri qyqarësh.
I ktheu krahët gjeneralit me një përbuzje poshtëruese. Gjindja u përpoqën ta shfajësonin në sy të gjeneralit. i thanë se dhembja për të birin i kishte këputur shpirtin e trullosur mendjen.
Gjenerali nuk priti t’i dëgjonte se çfarë po thoshin. U ktheu shpinën gjamatarëve dhe u largua kokëulur, pa u përshëndetur me njeri, i ndjekur nga pas prej dy oficerëve të rinj, që e shoqëronin. Atëherë njerëzit patën shpërthyer në të shara dhe mallkime për gjeneralët dhe ushtrinë që i vriteshin ushtarët në gjumë.
Pas humbjes së të birit, Koka rrallë dilte në qendër të Komunës. Në tavernën e fshatit, aty ku burrat mblidheshin mbrëmjeve e kthenin ndonjë gotë që të mbytnin trishtimin dhe dhembjet e jetës, Koka nuk shkeli më kurrë. Thuhej se, ditën që varrosi të birin, i paskësh thënë të shoqes:
Nuk dua të vdes në gjumë. Dua të jem esëll kur të nisem për andej.
Këto fjalë të hidhura, që ia patën ndarë në dysh zemrën të shoqes, komentoheshin mbrëmjeve në tavernë. Dhe, kur unë i dëgjova për herë të parë atë mbrëmje, e kuptova se i kisha dhënë Kokës ilaçin e gabuar.
