Nuk mbylli sy tërë atë natë. Bluantë në mendje të gjitha fjalët që kishte përgatitur për t’ja thënë sekretarit të parë. I kthente dhe i rrotullonte në mëndjen e saj, tirrte pyetjet e përgjigjet për të qënë më e sigurtë për bisedën. Ndoshta ishte ora pesë apo pesë e gjysëm e mëngjesit, kur vendosi të ngrihej nga shtrati. Jashtë ishte akoma errësirë. Në dhomë hyntë një dritë e zbehtë nga llampat e shtyllave të rrugës. Mjaftonte sa për tu orientuar e të mos ndiste dritën e madhe. U ngrit në majë të gishtave për të mos i bërë zhurmë fëmijevë që flinin. Që kur u transferuan në Elbasan, flinte në një dhomë me nipërit e mbesat. Ku ishte parë e dëgjuar e gjithë kjo gjëmë që i kishte ndodhur familjes së saj. Kishte jetuar aq gjatë, qe bërë gjyshe e stërgjyshe disa herë, kishte varrosur burrë e fëmijë, kishte parë luftën e kishte parë shtëpinë ti digjej nga fashistët, por jo si sot. “Oh, medet çunat e mijë!”
Duke tërhequr zvarrë këmbën që kishte thyer disa vite më parë, mendoi: “Të kishte qënë ky sinjali i parë që gjërat këtej e tutje do të venin ters? Të kisha thyer kokën më mirë, kështu nuk do kisha parë gjithë këto mënxyra që i ranë familjes sime.” I kujtohej si sot ajo ditë. Josifi kishte një shërbim andej nga Portopalermo. I kërkoi, me qënë se do të kalonte, ta shpinte te Sija në Lushnje. çupën e donte pa pjesë. “E kam si dritë, më të bukurën e shoqeve! Nikoqire të madhe e kam. I ndrin shtëpia e i ndrisin fëmija!” ju lëvdohej shoqeve.
“Po, moj nënë, të shpie unë, por nuk do të rrish edhe ca ditë këtej nga nga ne?”
“E ç’të bëj të rri më shumë. Ja, ju pashë. Të vete të shoh edhe çupën e pastaj të kthehem te stromat e mia, te Tili.”
U nisën herët në mëngjes. Boçen e kishte bërë gati që në mbrëmbje. Pasi piu kafën bashkë me nusen e Sifit, dolën pa bërë zhumë për të mos zgjuar vajzat që flinin akoma. Nuk kishte futur asnjë kafshatë bukë veç kafesë dhe i vinte vilani. Rrugës i kërkoi shoferit të ndaleshin për të mos ndotur makinën. E hop, ndërkohë që zbriste, nga nxitimi e nga disniveli i bordit të rrugës, këmbën e hodhi keq. Dhimbjet dhe dridhmat i përshkruan të gjithë trupin. Ja vunë në allçi, por të pozicinuar keqas, aq sa përveç estetikës, që edhe pse ishte tej të shtatdhjetave i pëlqente të dukej ende e pashme, i shkaktonte dhimbje sidomos në ditët me shi. Por s’e kishte idenë atëherë sa e sa dhimjë akoma më të mëdha do të kalonte trupi i saj e sidomos zëmra e saj prej nëne.
Bastunin e përdorte vetëm kur dilte jashtë shtëpie. Hyri në guzhinë e ndezi plitkën e vogël dhe vuri xhezvenë në zjarr. Kafeja ishte e hidhur, por më i hidhur shpirti i saj i helmuar. Pasi e rrufiti nja dy-tri herë, ngriti sytë lart e diç murmuriti me veten saj. Nuk donte t’ja zinte në gojë as vetes emrin e Zotit, se edhe murret edhe dyert kanë veshë.
“Nane, qënke ngritur herët sot!” – i tha Maksimi i cili sapo ishte zgjuar e po bëhej gati për turn të parë, në Fabrikën e Drurit.
“Po o bir, nuk kisha gjumë. Them të vetë nje hërë andej nga Komiteti.”
Rrugën e mori në këmbë. Herë pas here ngrinte kokën për të parë sa larg ishte akoma.. Nën kapotën e zezë kishte veshur fustanin e saj më të mirë prej atllasi të zi. Per tu siguruar, edhe pse kishte vendosur të mos tregonte dhimbjen e saj e të mos derdhte asnjë pikë loti para sekretarit të parë, në xhepin e majtë kishte futur një shami të larë e të hekurosur mirë. Edhe çorapet e zeza shkelqenin duke lëshuar një zhurmë të lehtë që mbulohej nga zhurma e bastunit mbi trotuar. Ky i fundit, i vetmi me ngjyrë druri, dallonte në dorën e rrudhur e të mpakur nga mosha. Që kur përdorte bastunin ndjente edhe më shumë peshën e viteve, por sidomos të dhimbjes.
Nuk ishte e sigurtë nëse ju desh një orë apo më pak për të shkuar deri tek godina e frikshme. Zemra i luftonte edhe pse nuk e jepte veten. Ju afrua me hap të sigurtë ushtarit të rrojes e me mirësjellje ju drejtua, ashtu siç dinë të bëjnë vetëm zonjat e vërteta.
“Mirëmëngjes bir! Si u gdhive të keqën nëna?”
“Mirë, nëne! Prap ketu ti?”
“Po mor bir. Deri sa ta takoj sekretarin këtu më ke çdo javë.”
“Kot e ke moj nëne, se nuk lënë të futet asnjeri.”
“Ah mor bir! Dikur, këta më puthnin duart sa herë vinin në shtëpinë time, kurse tani kanë harruar sa herë ju kam shtruar, i kam pritur dhe i kam përcjellë. Por, s’ka gje! A mud t’i thuash sekretares që ka ardhur Nije Zegali e do takim me sekretarin e parë?”
Ndersa fiste një makinë qëndroi pranë këmbëve të saj. Ushtari, me dorën që i dridhej bëri ta spostonte për ti lënë vend atij, Sekretarit të parë, të futej në portën tashmë të hapur.
“Ah mor bir! S’është faji jot. Kështu të thanë të bësh. Nuk e ka nëna me ty” mendoi me veten e saj nderkohë që u përpoq të bënte ca hapa përara për t’ju afruar burrit hijerëndë.
“Shoku sekretar, dua të flas me ju!” lëshoi zerin e mira plakë, nderkohë që truproja po përpiqej ta spostonte.
“Avash bir, avash!” ju drejtua atij që kish afër vetes, “Mos më shty nënën se jam plakë e bie!”
Shalli i zi prej deveje, i thurrur, i shkau duke tërhequr me vete dhe shamine e zezë që mbulonte flokët e saja të bardha. I krihte dhe i thurrte çdo mëngjes. I njejti rrit që kur ishte e re, kur shaminë e bardhë e ndërroi me një të zezë që, do ta shoqëroronte tërë jetën e saja. I kish flokët gështenjë, pa asnjë thinjë. Gërshetat ishin të trashë e të gjatë deri në brez. Kërkush nuk ja kishte parë më qëkur djemtë ishin të vegjël e çupën e saj të vetme e tërhiqte pas dore kudo shkonte për gëzime e për mort.
Ish e bukur e shtatlartë, aq sa i kishin dhënë nofkën “selvie”. Shumë ja dinin si emër. Shumë të tjerë e thërrisnin nëna e Kozit, djalit të saj të madh Kozma. Ndër vite dikush e thërriste edhe nëna e Tilit, Aristidhi djali i saj i vogël pas të cilit kishte shkuar duke lënë fshatin ku vajti nuse e ku lindën femijët e saj. Dy i kish varrosur që të vegjel, nuk kishin mundur të rriteshin, por nejse ashtu ish atëhere, s’kish doktorë e nuk kish ilaçe për të gjithë. Sa herë e pyesnin sa fëmijë ke, nuk linte pa kujtuar edhe ata që kishte mbuluar me duart e saja prej trimëreshe.
“Fëmijë kam lindur vet!” mburrej sa hërë me nuset e saja. “ç’ka bërë ky bark, nuk ka bërë kush” – shtonte duke qeshur e duke i rënë lehtas barkut me dorë.
“Pse moj nënë, ne të tjerat nuk kemi bërë fëmijë të mirë?” i kthehej Eleni, nusja e Josifit, djalit të mesëm.
“Ti pusho nuse, se vetëm cuca di të bësh. Ma le djalin pa djalë!”
Burri hijerëndë degjoi zërin e plakës që e thirri “Shoku sekretar!” e ju kthye rrojeve të tij, “I thoni që djemtë e saj janë armiq të popullit. Ajo është nëna e armikut. Të shporret që këtu, të mos ta shoh më!”. Duke trashur zërin akoma edhe më shumë, ju drejtua asaj me ton kërcënues. “Djemtë e tu do kalben burgjeve!”
Ushtari, në prag të hyrjes dridhej. Ndoshta duhej të ishte më i rrepte me nënën e armikut. E ku ta dinte ai se kush ishte kjo plakë e pse donte të takonte sekretarin e parë. Sa vetë përpiqeshin çdo ditë të takoheshin me të. Kishin halle njerëzit. Ai ishte një ushtar i thjeshtë, zbritur nga malet e Dibrës. Ku ta dinte ai. I kishin dhënë një pushkë të ruante derën. As nuk e kish përdorur e as do t’i hynte në punë ndonjë herë. Dreqi ta marrë. Me siguri do më transferojnë në ndonjë vend të largët tani.
“Mirëmbetsh bir! Të më falësh nënën që të vura në bela!”, kështu ju drejtua nëna Nije ushtarit të rrojes dhe u largua duke murmuritur nëpër dhëmbë.
“Djemtë e mi armiq të popullit? Djemtë e mi armiq? Kur djemtë e mi luftonin maleve e merrnin plumbin gjoksit ju fshiheshit ferrave. Ah more, jua dëgjofsha! Oh Zot! Oh Krisht! Oh Zonja Shënmëri! Jua degjofsha, degjuat? Djemtë e mi, trim mbi trimat!” murmëriste e gjora plakë. “Dëgjon o Zot? Djemtë e mi armiq të popullit? Lërmë o Zot ti shoh edhe një herë djemtë e mi të bashkuar!”
I hodhi sytë qiellit. Mblodhi fuqitë e pashterrshme që veç ajo dinte, shtrëngoi fort bastunin, drejtoi trupin e morri udhën e kthimit drejt shtëpisë.
Padova, 19 Gusht 2021
