Lorenzo Patàro, një zë që nuk shuhet
TOKA IME, TOKË E MJERË, TOKË QIELLORE
PERGATITI dhe përktheu: ANILA DAHRIU
“Besoj në fuqinë e poezisë për të shpëtuar edhe mbetjet, braktisjet, ato që janë aty për të na kujtuar se sa kalimtarë jemi, kalim nga njëri moment në tjetrin. Besoj në një të shenjtë që fshihet edhe në mbetje, në atë që mbetet si dëshmi.”
Lorenzo Patàro
Poezitë e Patàro-s janë të pasura me referenca për vende, gjeste dhe prani që ngrihen nga një kohë e largët dhe bëhen të tashme. Kjo u jep atyre një forcë epike njëkohësisht të lashtë dhe të re, të ndërthurur me frymën lirike të dashurisë. Ky përzierje e gjallë, larg së qenit një formë ekzotizmi apo arkaizmi, shënon kërkimin e një ndjesie të gjerë të kohës për aventurën dashurore, e cila shpaloset në një skenë më të përshtatshme për thellësinë e ndjenjës sesa horizonti i ngushtë i një ngjarjeje private. Sigurisht, origjina dhe gjeografia njerëzore kanë rëndësinë e tyre. Por në këtë përpjekje interesante, po aq e rëndësishme është edhe kërkimi i një vizioni, i një force rrënjësore që e shtyn zërin të bëhet më i fuqishëm dhe lidhjen e tij me shpirtin dhe jetën më të thellë.
DAVIDE RONDONI
LORENZO PATÀRO: NJË ZË QË NUK SHUHET
Pak kohë më parë, papritur, në moshën vetëm 27-vjeçare, u shua poeti Lorenzo Patàro. Nuk e njihja personalisht, megjithëse jetonim në të njëjtën tokë, në Kalabri. Vetëm kohët e fundit u ndala te poezia e tij, e thellë, e dhimbshme, përthithëse. Ndoshta sepse mes vargjeve të tij ndjeva një dhimbje të njohur, atë të jetës, që na përfshin me vorbullën e saj të pashmangshme, të cilën duhet ta përshkojmë me forcë dhe guxim.
Lajmi i vdekjes së tij më tronditi. Më kujtoi një tjetër zë të jashtëzakonshëm poetik, një tjetër premtim të letërsisë së sotme, Roberto Farina. Dy zëra të fuqishëm, që sfiduan errësirën e kohës, por që ndanë të njëjtin fat tragjik: një shuarje e papritur, një heshtje e dhunshme.
Por vdekja rrëmben vetëm trupin. Poezia është e pavdekshme. Ajo u mbijeton shekujve, sfidon demagogjitë, kalon përmes epokave të errëta. Lorenzo dhe Roberto nuk janë më mes nesh, por vargjet e tyre mbeten: si dritë që nuk shuhet, si zëra që kurrë nuk pushojnë së foluri.
Ata u larguan të rinj, por lanë pas një trashëgimi të çmuar. Në një krahinë si Kalabria, të mbushur me bukuri, por që lufton për të mbijetuar, ata qenë jehona e shpirtit, një thesar i kulturës sonë.
Historia e letërsisë ka parë shumë poetë që na kanë lënë para kohe: Cesare Pavese, Lorenzo Calogero, Antonia Pozzi… Sot, me ta, lidhen edhe emrat e Lorenzo Pataros dhe Roberto Farinës. Poezia është një armë kundër vetmisë, por në botën e sotme ajo rrezikon të mbetet një tingull i shurdhët, i padëgjuar. Dhe me të, edhe shpirti i poetit.
Poetët e vërtetë mbeten shpesh të vetëm, edhe kur vargjet e tyre bërtasin për të thyer pasqyrat e fanatizmit dhe indiferencës. “Me poezinë nuk hahet,” thonë disa. Por me të mund të ushqehet shpirti, mund të ndriçohet errësira, mund të dëgjohet ai fllad i brishtë që na kujton çfarë do të thotë të jetosh vërtet.
Lorenzo shkroi me gjakun e shpirtit. Ai na la poezinë e tij si trashëgimi, një dritare drejt botës së tij të brendshme, të lindur dhe të rritur në një vend të vogël kalabrez, në këmbë të Pollinos, në Laino Borgo.
Një fshat i bukur, por i ashpër për jetën e njerëzve të thjeshtë. E imagjinoni të jesh poet atje?
Lorenzo Patàro nuk është më, por fjalët e tij vazhdojnë të hapin arkën e shpirtit.
Për këtë arsye, kam zgjedhur disa nga poezitë e tij për t’i përkthyer. Që zëri i tij të kapërcejë kufijtë, që të dëgjohet edhe në shqip, që tingujt e tij të gjejnë një jetë të re përtej kohës.
TOKA IME. TOKË E MJERË. TOKË QIELLORE.
Të kthehesh në këtë tokë si tek një mitër,
si një nënë që premton dhe të qetëson.
Të kesh durimin e lashtë të bariut,
ndërsa kthehet në mbrëmje me djersën e bekuar
nga kalimtarët dhe buzëqesh sikur do të ishte
vetëm kjo puna e tij.
Kthimi në tokë mëmë dhe ndjen që ka një trup
mijëvjeçare me histori, me zëra, me legjenda,
duke u turbulluar dhe të ndjesh në atë magji,
gjithë mirësinë e botës që lulëzon
si një farë.
Të kthehesh tek toka mëmë dhe ndjen që kallot
janë vetëm lutje, më pas vjen korrja
dhe është një festë në shtëpitë e atyre që mbeten
për të ruajtur kaltërsinë primitive të fshatrave,
zjarrin në oxhaqe, mik të kujtimeve,
tek është një rezistencë e re për shekujt që vijnë.
Kthimi në tokë mëmë si një premtim
bërë më parë nga paraardhësit,
kthimi në tokë mëmë për t’i bërë ata të pavdekshëm.
Është kthimi për të vezulluar këtë tokë,
si të vendosësh një vulë ose një shkëndijë
shprese tek mbetet, që bën më të gjallë
madje edhe braktisjen, shkretëtirën
lënë nga progresi dhe rrëshqitja e tij.
KJO ESHTE POEZIA E FUNDIT E POETIT LORENZO PATÀRO
Një talent i madh poetik dhe një jetë e shkurtuar shumë herët. Lorenzo Patàro, një shpresë e re për letërsinë italiane. Originar nga Laino Borgo, në provincën e Cosenza, Pataro kishte fituar vëmendjen e kritikës dhe lexuesve me vargjet e tij të ndjeshme dhe thellësisht njerëzore, në të cilat ndërthureshin melankolia dhe shpresa. Ishte një njeri introvert dhe reflektiv, që po hidhte hapa në botën kulturore me një poetikë që arrinte të prekte telat më intime të shpirtit njerëzor. Me përmbledhjen e tij “Amuleti”, ai ishte një nga finalistët e Çmimit Strega për Poezinë në vitin 2023 dhe Çmimit Pontedilegno Poesia 2024.
Anila Dahriu
1-
Më sharton në pemën tënde,
kapem
pas sythit tënd që është plagë,
mbledh frymën tënde nga plaga,
e gërmoj si të ishte
minierë,
e mbaj si zjarr ndër duar,
dhuruar nga prushërat,
e mbaj kur të mbërrijë acari,
duke e mbrojtur nga ethet mbi tëmtha,
nga ajo ftohtësirë – kafshë që na varfëron,
madje bën të heshtur fjalën
dhe na lëmon kockat.
Mbledh frymën tënde si një fryt,
e mbjell përbrenda, bekoj urinë tënde
dhe e marr si një dhuratë
që ka vesin të vezulloj.
2-
Manaferrat mes borës do të gjejnë një dritë tjetër,
një shkop bariu që gërmon luleshtrydhet
dhe xinxifet e kalbura në tokë.
Duke thirrur pa pushim emrin tim, bëhet copë
zëri yt, ose mprehet si maja e akullit
tek varet e hollë nga shtëpia e rrënuar
atëherë më jep një vend tjetër
ku të egërsohem,
një lëkurë ketrushi ndërsa fle
në strehën mes trarëve të kasolles.
Më thirr me zërin e shqiponjave ose të dhelprave,
më dhuro gjurmët e ujkut, sytë e këlyshve
që kërkojnë nënën dhe gojën e saj,
të egër kur kap të sapolindurin nga gërdhët,
dhe gjaku që rrjedh bëhet gur në akull,
obsidian – e kundërta e bardhës në të bardhë.”
Shënim”Obsidian”- Në kristaloterapi, është një gur i vetënjohjes, ofron qartësi mendore, sjell në sipërfaqe emocionet dhe mendimet më të fshehura, dhe frymëzon energjinë e nevojshme për të kaluar përmes traumave dhe frikërave.
3-
Rrethoje fjalën,
fjalën e çarmatosur
në fund të masakrës
mbi vijën që shënon kufirin.
Vjeshtë-thua, dimër-ndien.
Shtëpia është lakuriq.
Ti bën fole në prag.
Copëtohet britma e largësisë
dhe mbështillet lutja
me fonema të pavetëdijshme.
Të dërgoj të vezullosh mbi borë.
E kaltër e butë,
e padukshme tek vazhdon.”
4-
Të ndjesh si atëherë.
Fëmijë-lëndinë-lojë.
Të ndjesh jetën si atëherë dhe në një pikë
të saktë, brenda kraharorit.
E qartë, e kthjellët,
therëse.
Ta dallosh të njohurën.
Hapësira mes gjërave, mes këmbës që ngrihet
në vrap dhe këmbës-ankorë që mban.
Pluhur, rrezatimi në hapësirën
mes gishtave.
Të ndjesh një të ftohtë që është larg,
i mprehtë.
Univers që mbjell në kraharor
diçka të lashtë dhe të bekuar.
Në rreth vështrohet plaga në gju
e fëmijës, gjak dhe lëkurë, thërrmimi i saj.
Të ndjesh si atëherë.
Të bëhesh strehë dhe të fshihesh
ishte një mënyrë për ta lënë botën bosh,
të bëhesh botë brenda botës dhe të fshihesh në zbrazëtinë
e lënë nga gjërat.
Dikush na kërkonte.
Dhe ne strukur si të vdekurit.
Në pritje.
Duke mbajtur frymën si ata.
5-
Vështro, është kthyer i ftohti i parë
të na lëmojë – mushti në fuçi bëhet ar.
Asgjë. Pastaj diçka që lëviz
nën të gjitha rrënojat e shtëpisë.
Të gjithë fosilet të dëgjojnë duke kënduar
dhe mbrojnë prushin nga bora.
Tetor, erë e lashtë uragani.
Diçka e çmuar na mbledh,
na bën farë dhe stuhi.
Zbrazje.
Eja, të flemë në përqafimin e butë të kunadheve,
në pritë gjatë natës për gjahun.
Na çon
drejt të gjithë engjëjve të rënë në mjegull
ky lajm që e bën vendin baltë dhe zjarr.
6-
Mendoj për të vdekurit e fshatit, për të cilët
s’kujtohet më askush.
Lulet e rreme të zverdhura,
lulet e thara, acari që bën strehë
në varret e hapura.
Sa mbetet. Çfarë mbetet në një foto
nga gjithë globi i një njeriu.
Një mbishkrim, një datë, disa sende.
Çfarë mbetet.
Mendoj për të gjithë të shkuarit
që s’lënë asnjë gjurmë.
I bekoj emrat e tyre,
ndiej gjumin e tyre
si një gjilpërë,
natën time
në sythin e natës së tyre.
Biografia
Lorenzo Patàro (Castrovillari, 1998), i diplomuar në Letërsi Moderne në Universitetin e Salernos,banonte në Laino Borgo (CS), në Kalabri. Ka botuar përmbledhjen poetike Bruciare la sete (Controluna, 2018), finaliste në Çmimin e Poezisë “Solstizio” për veprën e parë në vitin 2019. Poezitë e tij, të botuara dhe të pabotuara, janë shfaqur në revista si Atelier, Poesia del nostro tempo, Il sarto di Ulm – revistë dymujore për poezinë, në faqen zyrtare të poezisë së Rai-t (Poesia, nga Luigia Sorrentino), si dhe në gazetën La Repubblica. Me disa poezi të pabotuara, ai ishte ndër fituesit e edicionit të njëzeteshtatë të Çmimit Ndërkombëtar të Poezisë Ossi di seppia (Taggia, 2021). Gjithashtu, është i pranishëm në antologjinë Distanze obliterate. Generazioni di poesie sulla rete (Puntoacapo, 2021).
Ishte një nga finalistët e Cmimit “STREGA” ne 2023,dhe Çmimit Pontedilegno Poezia 2024.
PERGATITI ANILA DAHRIU
