Binak Alia i Mulosmanëve të Malësisë së Mirë, ishte një burrë i shkurtër. Si i tillë, në pamje të parë, nuk para ta mbushte syrin. Edhe mustaqet e gjata e sterrë të zeza, që i mbante përherë të krehura me kujdes, nuk ia shtonin rëndësinë. Pastaj, ai edhe vetë nuk donte t`ia dinte për përshtypjen që linte te të tjerët, pamja e tij e jashtme. Veç namin e kishte shumë të madh. Dhe jo vetëm në fshatin e tij, në Bujan. Por shumë më gjërë. I kishte dalë emri si njeri i mençur dhe i drejtë. Ndaj dhe aso kohe, kur ngatërresat i zgjidhte Kanuni, atë pyesnin si gjyqtar. Fjala e tij, asnjëherë nuk vihej në dyshim. Sa herë e thërrisnin, ai, ia hipte kalit me shalë dhe drejt e atje. Konfliktet ishin nga më të çuditshmet dhe më të pabesueshmet. Por ai gjithmonë dinte të dilte nga situata. Dinte ta gjente zgjidhjen, nga e cila mbeteshin të kënaqur të gjitha palët.
Kështu, një herë, kishte ngjarë që dikujt i kishin rrëmbyer të fejuarën. Ky duke u ndierë i turpëruar, kishte shkuar në fshatin e rrëmbyesit dhe kishte pritur gjersa ajo kishte shkuar për të mbushur ujë te kroi. Nuk u mendua shumë dhe e qëlloi me pushkë, duke e lënë të vdekur në vend. Me të dëgjuar krismën, ishin mbledhur ku ishin e ku s`ishin dhe aty për aty, rrëmbyesi kishte thënë se vrasësi i kishte borxh gjakun. Kjo ishte pak a shumë normale. Por e keqja ishte, se kur mori vesh vrasjen e vajzës, i ati, deklaroi se vrasësi, pra i fejuari i saj, i kishte borxh gjakun e së bijës. Kështu që për një vrasje, kërkoheshin dy gjaqe. Mirëpo, kjo nuk kishte ndodhur ndonjëherë, kështu që shkaktoi shumë debate. Si e pleqëruan, burrat e fshatit, vendosën t`ia linin në dorë zgjidhjen e kësaj pune, Binak Alisë. I çuan fjalë dhe ai s`vonoi. U mblodhën në shtëpinë e të parit të fshatit, dhe disa djem të rinj, kur e panë se trupin nuk e kishte më të madh se namin, e ulën diku, ku u erdhi për mbarë dhe jo atje ku e meritonte. Ndërkohë, mbërritën burrat e pjekur dhe i pari i fshatit, i shqetësuar që e gjeti të ulur jo në krye të vendit, iu lut të ngrihej dhe të zinte vend atje ku i takonte. Por Binaku, nuk pranoi kurrsesi, duke thënë se Binak Alia, nuk ulej dy herë në një odë burrash. Atëherë, ia treguan fill e për pe, sesi qëndronte çështja për të cilën e kishin munduar dhe ai tha prerë se kurrë nuk mund të kërkohen dy gjaqe, për një vrasje.
– Po si do ja bëjmë? – pyeti zoti i shtëpisë. – Kujt i mbetet kjo e drejtë?
Binak Alia, aty për aty ia priti:
– Kjo zgjidhet fare thjeshtë: Më thoni si ishte veshur ajo, kur u vra, si grua apo si vajzë. Në pastë qënë veshur si grua, gjakun duhet ta lypë i shoqi, pra ai që e rrëmbeu. Por në pastë qënë veshur si vajzë, atëherë, këtë të drejtë e ka i ati.
Gjithë sa ishin aty, të habitur, panë njëri – tjetrin, si për të thënë: “Po ne torollakëve, si nuk na shkoi mendja më pare”.
Kurse rasti tjetër ndodhi kështu:
Dikujt i kishte shkuar një mik në shtëpi për darkë. Ky, duke ditur se as miell nuk kishte, i tha së shoqes që të vente te komshiu dhe t`i kërkonte një sahan miell. E shoqja, me gjysmë zëri i kujtoi se nuk ishte zakon që të venin gratë për të lypur, por ky i tha me të egër, se atë e di unë, ti shko tek ai, në emër tim, se unë do t`i bëj shoqëri mikut. S`kishte nga t`ia mbante gruaja e ngratë që për bela, kishte qëlluar dhe e bukur, dhe u ngrit e shkoi. Trokiti në derën e komshiut, i cili atë natë kishte qëlluar të ishte vetëm, pasi gruan e kishte nisur për disa ditë te njerëzit e saj në një fshat tjetër, dhe i tregoi pse kishte shkuar. I befasuar nga ardhja e papritur e saj, atij iu errën sytë dhe e tërhoqi brenda. I zuri gojën dhe me forcën e mashkullit të ndezur nga epshi e çnderoi. Pastaj e lëshoi duke i thënë se miell, mund t`i jepte sa të donte, veç s`duhej të fliste, se fundja, keq vetes do t`i bënte. Por, gruaja e tronditur, hapi derën dhe e shkalafitur siç ishte, shkoi drejt e tek i shoqi. Ai kur e pa ashtu të shkatërruar e të prishur në fytyrë, e pyeti:
– Ç` të ka ngjarë?
Ajo pa hyrë brenda, iu përgjigj:
– Më ka ngjarë ajo, që më nuk meritoj të jem gruaja jote.
Dhe si këmbënguli i shoqi, ajo ia tregoi si i kishte ngjarë me komshiun. Ky, i bërë dhe në fytyrë, dhe duke u dridhur nga inati që i kishte shkaktuar pabesia e fqinjit, i tha gruas:
– Ti futu brenda, se nuk ke asnjë faj. Më paralajmërove se gratë nuk është mirë të shkojnë vetëm për të lypur. Faji është imi dhe unë e di detyrën time.
Të nesërmen, si e përcolli mikun, mori pushkën dhe shkoi drejt e në shtëpinë e komshiut. Tek oborri i tij, gjendej një vëlla i tij dhe djali i xhaxhait. Ai, duke e nuhatur rrezikun, mesa dukej, vetëruhej. Duke mos pasur ç`të priste më, i shoqi i gruas së turpëruar, i mori në shenjë dhe i vrau që të dy. Si ngjau kjo, familjet e tyre kërkonin dy gjaqe, por dikush kundërshtonte. Kështu që radha i erdhi gjykimit të Binak Alisë. Kur Binaku mësoi se si kishte ngjarë dhe si mendonin të vepronin, iu drejtua atij që kishte kryer përdhunimin:
– Po ti si mendon?
– Ashtu mendoj edhe unë: duhen dy gjaqe.
– Mirë, – tha Binaku – ashtu duhet bërë. Por më parë, duhet që edhe ti ta çosh nja dy net gruan te vrasësi dhe pastaj të lind e drejta që të kërkosh dy gjaqe.
Të tërë e kuptuan, se kjo nuk mund të bëhej, kështu që pranuan të kërkojnë vetëm një gjak.
Të tilla histori, kishte shumë Binak Alia, por një ditë i ngjau diçka e papritur.
Në një fshat jo shumë larg, jetonte një tjetër si ai. Emrin e kishte Ali Ibër Neza. Edhe ky e kishte namin e madh si burrë i zgjuar dhe thirrej për të gjykuar e vendosur, sa herë fshatarët kishin sherre. Ishte i martuar me dy gra dhe shkonte një natë te njëra dhe një natë te tjetra. Ato kalonin shumë mirë mes tyre. Dikur, gaboi dhe trokiti tek ajo që nuk e kishte radhën. Kjo nuk ia hapi derën, duke i thënë se duhej të vente te shemra. Dhe kur ai trokiti te dera e asaj që e priste, edhe kjo nuk ia hapi derën, nga që ishte mërzitur me të që nuk e kishte begenisur. Kështu që Ali Neza, duke menduar se ato ishin plakur më shumë sesa ishin zemëruar, vendosi të martohej sërish, pra, për të tretën herë.
Si u mendua mirë e mirë, u kujtua se familja e Binak Alisë kishte disa vajza të reja, ndaj u nis e vajti në Bujan. Atje e pritën si jo më mirë dhe pas darke, ai i tregoi Binakut, qëllimin e vajtjes:
– E di se je burrë, o Binak Alia. – ia filloi – Të respektoj dhe të konsideroj mik. Por dua që këtë miqësi, ta forcojmë më tej.
Binak Alia, i heshtur, e dëgjonte se ku do të dilte.
Miku vazhdoi:
– Kam ardhur të lidhim një krushqi.
Binaku, pa dyshuar se ai e kishte fjalën për vete, iu drejtua:
– Megjithë qejf, pranoj.
Kaq deshi Ali Neza dhe hyri drejt e në temë:
– Njihet burrëria jote o Binak Alia. Se kot nuk të ka dalë nami në gjithë krahinën. Dhe unë po të them se dua njërën nga vajzat tuaja, se e di që keni tri devojka.
Binak Alia mbeti një çast i hutuar.
– S`po të kuptoj – tha – Për kë e do gruan ti?
Ali Neza, u krekos dhe foli:
– Për vete e dua, për kë tjetër?
– Po ti je i martuar dhe mesa di i ke nja dy gra.
Serbes dhe pa e prishur terezinë, Ali Neza vazhdoi:
– Po mor po, i kam, por më janë plakur.
– Mirë or mirë, po bashkë me to, je plakur edhe ti.
Qeshi Ali Neza dhe po duke qeshur ia ktheu:
– Ndyshon puna me burrat. Nuk plaken kollaj burrat. Pastaj, ti më dhe fjalën dhe më the se e pranon këtë krushqi. Dhe kur jep fjalën Binak Alia…
Mbeti Binak Alia, dhe e kuptoi që ishte nxituar, ndaj provoi një tjetër rrugë:
– E di çfarë?! Ashtu të thashë, por zakoni e do që të pyetet edhe vajza. Se ç`kuptim do të kishte pastaj…
– Ashtu le të bëhet. Edhe unë dua që vajza të pyetet.
Atëherë, kur pa se nuk kishte ç`ta zgjaste më, Binak Alia i tha të ngriheshin e të venin për t`i parë vajzat, që ishin në gjumë.
Hapën derën e dhomës ku ato flinin dhe hynë brenda. Ato të trija, diçka mbi njëzet vjeçe, kishin marrë poza engjëllore. Njëra kishte vënë duart në gjoks, tjetra mes shalëve dhe e treta nën kokë.
– Hë? pyeti Binak Alia.
– Ajo që i ka duart nën kokë – e ndau Ali Neza.
Të nesërmen, kur u zgjuan, Binaku e thirri atë që flinte me duart poshtë kokës dhe ia tregoi pse kishte ardhur ai miku:
– Të kërkon ty për grua – i tha.
Vajza për çudinë e tij, ia priti:
– Shumë mirë. Pse të mos pranoj?
Binaku sqaroi:
– Po duhet ta dish, se ai i ka nja dy gra të tjera.
– Edhe pastaj? Po unë më mirë pranoj të jem, vang opange (lidhse opinge) tek Ali Neza, sesa nuse te Meleqi që është çoban.
S`kishte ç`t`i thoshte Binak Alia vajzës. Atij tani, edhe vetja iu duk akoma më i shkurtër.
Dhe duke shikuar nga miku, nisi të fliste nën zë: “Eh mor Binak Alia! Qenka kollaj t`u japësh mend të tjerëve. Por ç`vlen e gjithë kjo, kur nuk rregullon dot punët e tua. Të rrofshin mustaqet”.
