Ugo Foscolo, Niccolò Foscolo lindur (Zante, 6 shkurt 1778 – Londër, 10 shtator 1827), ishte një
poet, shkrimtar dhe përkthyes italian me origjinë greke, një nga njohësit kryesorë të neoklasiçizmit dhe para-romantiçizmit.
Ai ishte një nga eksponentët letrarë italianë më të shquar të periudhës midis shekujve XVIII dhe XIX, në të cilin rrymat neoklasike dhe romantike u shfaqën dhe filluan të shfaqen në Itali, gjatë epokës Napoleonike dhe Restaurimit të parë.
I detyruar që në moshë të re të largohej nga atdheu i tij (ishulli grek i Zakynthos/Záçinto, atëherë territori i Republikës së Venecias, ai u ndje i mërguar gjatë gjithë jetës së tij, i shkëputur nga një botë idealesh klasike ku lindi dhe u rrit, nëpërmjet edukimit të tij letrar dhe lidhjes me tokën e të parëve të tij (pavarësisht një lidhjeje shumë të fortë me Italinë, të cilën ai e konsideronte atdheun e tij). Jeta e tij u karakterizua nga udhëtime dhe arratisje, për arsye politike (ai shërbeu në forcat e armatosura të Shteteve Napoleonike, por në mënyrë shumë kritike, dhe ishte kundërshtar i austriakëve, për karakterin e tij krenar, ndjenjat e tij italiane dhe bindjet e tij republikane), dhe ai, pa besim fetar dhe i paaftë për të gjetur lumturinë në dashurinë e një gruaje, ndjente gjithmonë një pasion të furishëm brenda tij.
Ashtu si shumë intelektualë të kohës së tij, megjithatë, ai u ndje i tërhequr nga imazhet e shkëlqyera të Hellas, një simbol i harmonisë dhe virtytit, në të cilin racionalizmi dhe titanizmi i tij romantik janë tretur në imazhe të qetësisë neoklasike, sipas mësimeve të Winckelmann.
Foscolo do ta kujtojë gjithmonë qytetin ku lindi dhe shpesh herë edhe i thurë vargje ishullit te tij. Vargjet e para i shkroi në vitin 794. Disa prej tyre ishin origjinale, por disa ishin fryt i përkthimeve. Të gjitha ia dërgoi fillimisht mikut të tij, Costantino Naranzi. Ndërkohë u prit si autor vjershash në “Vitin poetik” të cilin e organizonte prifti Angelo Dalmistro, që ishte një pasionant i letërsisë angleze. Kështu arriti pak e nga pak të bëhej pjesë e salloneve të grave fisnike veneciane, i sallonit të Giustina Renier Michiel dhe të rivales së saj, bukuroshes Isabella Teotochi Albrizzi (dashuria e parë e madhe e poetit). Aty u njoh edhe me Ippolito Pindemonte dhe të tjerë poetë të suksesshëm si Bertola. Shumë të rëndësishme qenë edhe kontaktet që pati edhe jashtë Venecias me grupin e miqve nga Brescia, të cilët ishin të hapur ndaj influencave franceze revolucionare, si dhe me Melchiorre Cesarotti, nga i cili ndiqte leksionet universitare. Pikërisht këtij i shkroi në 30 tetor të vitit 1795, duke i dërguar dhe duke i kërkuar mendim për tragjedinë e tij të parë të titulluar “Trieste”. Ecila i përket vitit 1796, një dokument që vërteton formimin e parë në letrat e Di Foscolo-s, dhe që është një plan studimi ambicioz i cili përfshin “moralin, politikën, metafizikën, teologjinë, historinë, poezinë, romanin, kritikën dhe artet”, ku i riu regjistronte leximet, shkrimet e para dhe detaje nga veprat që do të shkruante më vonë. Po gjatë këtij viti, Foscolo shkroi disa artikuj te “Mercurio d‘Italia”, që nxitën dyshimet e qeverisë së Venetos dhe kjo ishte një tjetër arsye që e detyroi edhe një herë të shpërngulej. Pasi përfundon Traktati i Kampoformios, me anë të së cilit Bonaparti ia linte Venecian, Austrisë, Foscolo ritransferohet në Milano. Aty njihet me Parinin dhe Montin, që e mbrojti nga akuzat që oborri roman i drejtonte për aktivitetin e tij poetik. Por Ugo dashurohet me gruan e Montit, Teresa Pikler. Edhe një herë peripeci. I papunë dhe aspak i lumtur për shkak të dashurisë ndaj Teresa Pikler Monti, në verën e vitit 1798 poeti transferohet edhe një herë, kësaj radhe në Bologna, ku nis bashkëpunimin me “Il Genio Democratico”, themeluar nga i vëllai Giovanni. Nisi kështu të shtypi romanin epistolar, “Letrat e fundit të Jacopo Ortis”, i cili e pa dritën e botimit pa dijeninë e shkrimtarit. Vitet 1801 dhe 1804 ishin vitet e një krijimtarie intensive letrare, por edhe vitet e një dhimbjeje të madhe shkaktuar nga vdekja e vëllait, Giovanni, i cili u vra në Venecia nën sytë e së ëmës. Pas disa viteve të kaluara në Francë, ai rikthehet në Milano, ku përballet sërish me shumë vështirësi ekonomike. Braktis edhe një herë Milanon dhe në gusht të vitit 1812 poeti transferohet në Firence, ku deri në vitin 1813 kalon një periudhë të kënaqshme në sallonet mondane, por edhe sa i përket punës krijuese. Pikërisht aty arrin të fitojë dashurinë e Quirina Mocenni Magiotti, frekuentoi sallonin e konteshës d‘Albany, mikeshës së Alfierit, shkroi tragjedinë “Ricciarda”, që u shfaq në Bologna në vitin 1813, nisi edhe një herë të merrej me përkthimin e “Udhëtimit sentimental”, të cilin e publikoi në vitin 1813, si dhe nisi të përkthejë këngë të “Iliadës”. Ai shpërngulet kësaj here në Zvicër, e më pas në Londër, ku mbërriti në vitin 1816. Pikërisht në Angli kaloi edhe periudhën e fundit të jetës së tij me vështirësi ekonomike dhe morale. Gjatë periudhës londineze, Foscolo iu kushtua kryesisht aktivitetit botues dhe atij gazetaresk dhe u aktivizua në studimin historik-kritik të disa momenteve, teksteve dhe personazheve të letërsisë italiane, mbi të gjitha mbi shkrimtarët Dante, Petrarca dhe Boccaccio. ai synonte të bënte një jetë luksoze dhe disa spekulime në marrëveshje pune e fundosën kaq shumë ekonomikisht, sa për një periudhë në vitin 1824 u burgos për borxhe. Me t‘u liruar u detyrua të mbijetonte në lagjet e varfra të Londrës, duke u prezantuar shpesh nën emra të rremë për të mos u përballur me borxhlinjtë. Ndërkaq kishte gjetur vajzën e tij, Floriana, e cila i qëndroi pranë gjatë viteve të fundit të jetës. I varfër dhe i dobët, Foscolo u tërhoq në Turnham Green, ku i sëmurë ndërroi jetë në 10 shtator 1827, kur ishte vetëm 49 vjeç.
Në vitin 1871, hiri i tij u kthye në atdheun e tij me dekret të qeverisë italiane dhe u varros në Bazilikën e Santa Croce në Firence, Tempulli i Itale Glorie i kënduar prej tij në Sepolcri (1806).
Foscolo iu përmbajt me bindje teorive materialiste dhe mekanike të iluminizmit (në veçanti materializmi i Thomas Hobbes, Paul Henri Thiry d’Holbach, Diderot dhe Helvétius, dhe sensizmi i Condillac). Nga njëra anë, këto teori përmbanin elemente qetësuese pasi largonin besëtytnitë, por nga ana tjetër, e bënë atë të ndjente ankth përballë “asgjësë së përjetshme”, harresës që mbështjell njeriun pas vdekjes.Në të vërtetë, Foscolo mund të përkufizohet si një ateist dhe racionalist, por jo një jo-fetar. Në të trazon pesimizmi dhe malli për përjetësinë, duke i dhënë një ton dramatik poezisë dhe prozës.Frymëzime të tjera të mëdha, modele të jetës dhe letërsisë, ishin për të Giuseppe Parini dhe Vittorio Alfieri.
Duke dashur të rikuperonte disa vlera shpirtërore në mosmarrëveshje të plotë me arsyen, ai preferonte”fenë e iluzioneve” të tij personale, sesa besimin, ndryshe nga, Manzoni. Foscolo testoi tek njeriu ato vlera të papërmbajtshme që sipas tij ishin atdheu (Italia, por edhe Zaçintos) – një familje e madhe që garanton “sigurinë e tokës, të arave, të varrimit”, dashurinë, poezia, liria, bukuria, arti, kënaqësia e jetës dhe mbi të gjitha veprat fisnike, që i bëjnë të denjë për t’u kujtuar. Varri sipas tij supozohet si një simbol i kësaj filozofie, e cila, nga një lidhje dashurie, një simbol qytetërimi dhe një shembull për bashkatdhetarët , bëhet një nxitës i poezisë përjetësuese, një monument për të vdekurit, por edhe një instrument efektiv për të gjallët, veçanërisht në rastin e varreve ose memorialeve të njerëzve të shquar. Vdekja nuk është më pak e zbrazët – dhe mendimi i lamtumirës në jetë i dhimbshëm – nëse do të kalojë përjetësisht “në hijen e selvive dhe brenda urnës Ngushëlloni me lot”, por iluzionet do të ëmbëlsojnë gjithçka:
“Iluzione! bërtet filozofi. – A nuk është iluzion? gjithçka! Lum të lashtët që e besuan veten të denjë për puthjet e divave të pavdekshme të qiellit; që sakrifikoi për të Bukurën dhe Hiret; që përhapën shkëlqimin e hyjnisë mbi papërsosmëritë e njeriut dhe që gjetën TË BUKUREN dhe TË VËRTETËN duke përkëdhelur idhujt e imagjinatës së tyre! Iluzione! por ndërkohë pa to do ta ndjeja jetën vetëm me dhimbje, ose (që më tremb edhe më shumë) në plogështi të ngurtë dhe të mërzitshme: dhe nëse kjo zemër nuk dëshiron më të ndjejë, do ta shqyej nga gjoksi me duar, dhe unë do të gjuaj si një shërbëtor i pabesë”.
( Letrat e fundit e Jacopo Ortis shkruan )
“Foscolo, përveç shqetësimit tipik pararomantik, është i lidhur ngushtë me estetikën neoklasike. Poeti i drejtohet shpesh mitologjisë – ashtu si Giambattista Vico, duke rikuperuar teorinë e Euhemerus, sipas së cilës perënditë ishin heronj dhe njerëz të shquar, të bërë të pavdekshëm nga poetët dhe njerëzit e zakonshëm – ai sheh në Greqinë klasike jo vetëm origjinën e tij, por edhe idealin. streha e qetësisë (“miti i Hellas”), larg botës së copëtuar nga luftërat, por gjithmonë me një sy në realitet (Le Grazie); nga pikëpamja formale ai përdor shpesh hendekarroke. Neoklasicizmi i tij është thellësisht i frymëzuar, larg dëshirave të stilizuara të shijes arkeologjike dhe dekorative. Afërsia me Alfierin e bëri të konceptonte artin e angazhuar gjithmonë edhe në një funksion civil, siç kishte qenë tashmë për Parinin: tre burrat e letrave do të ishin ndër simbolet më të shpeshta të Risorxhimentos. Nga historicizmi i Vico-s ai gjithashtu merr idenë se njerëzit primitivë, të cilët fillimisht jetonin në një gjendje të egër, gradualisht arritën në qytetërim përmes fesë, martesës dhe varrimit. I ndikuar nga ngjarjet tragjike të kohës së tij, Foscolo nuk ushqen më besimin në përparimin dhe humanizmin e mendimtarëve iluministë, por përshkruan një pjesë të madhe të botës se është kthyer në një “pyll bishash”, duke marrë idetë e Makiavelit dhe Hobsit; Kjo i shkakton atij, duke pasur parasysh idealet e tij humanitare, një konflikt të dhimbshëm, sepse ndryshimi i supozuar i revolucionit ende sillte luftë dhe dhunë vëllavrasëse.
VEPRAT
Duke ikur në Zvicër në maj të vitit 1815, Foscolo ia besoi librat e tij dhe shumicën e dorëshkrimeve Silvio Pellico-s, i cili i shiti ato, disa vjet para arrestimit të tij, mikut të poetit Quirina Mocenni Magiotti dhe ia dërgoi të ardhurat Foscolo-s, duke u fshehur nga delikatesa, në. anonimitet. Nga Magiotti fondi përfundoi duke u dërguar në Bibliotekën Kombëtare të Firences, ku ruhet ende
Grupi tjetër i dorëshkrimeve, i formuar mbi të gjitha gjatë mërgimit, u trashëgua nga vajza e tij Floriana dhe më pas nga kanuni spanjoll, i internuar në Angli, Miguel de Riego, i cili ia shiti ato një grupi admiruesish të Foscolos – përfshirë Gino Capponi – dhe këto ruhen në Bibliotekën Labronica të Livornos.
Autografe të tjera ruhen në Bibliotekën Braidense në Milano, në Universitetin e Pavias, në Bibliotekën e Historisë Moderne dhe Bashkëkohore në Romë. Letrat e Foskolos janë të shpërndara në mënyra të ndryshme, ndërsa autografet e Sepolkrive, të Odit, të Soneteve dhe të Orteve janë shkatërruar nga vetë poeti. Tashmë ai kishte shumë kopje të shtypura të soneteve, shpesh me dallime minimale në tekste, duke mos pasur mundësi të konsultohej me origjinalin. Në ditët e para të vitit 1807, ai shkoi në Brescia për të bërë marrëveshje me tipografin Nicolò Bettoni në lidhje me shtypjen e Varreve dhe Eksperimentin në përkthimin e Iliadës.
Soneti Në mbrëmje, nga Ugo Foscolo, hap vëllimin Poezi, i cili doli në vitin 1803 dhe përfshin dy ode dhe dymbëdhjetë sonete.
Mbrëmjes
Më thuaj përse e qetësisë, fatale
Ti mbrëmje tek unë aq e dashur mbërrin
O Mbrëmje! kur retë pranverore e të’ gëzueshme
Embëlsisht të rrethojne me flladet plot qetësi
Edhe kur errësirat, e gjata e të trazuara
Gjithësisë ia sjell e borta ajri
Zemrës ti i zbret gjithmonë e dëshirueshme
E i ruan udhët e fshehta me ëmbëlsi
Me mendime më bën të endem ti mbi gjurma
Që çojnë në asgjë të përjetshme; edhe ikën ndërkaq
Ky mot i keq,e bashkë me të dhe turma
E kujdesjevet me të cilat mua më shkrin ;
E ndërsa të vështroj ty të rrethuar me paqe
Flen ai shpirt luftarak që brënda meje ulërin .
Soneti, mbrëmjes nga Ugo Foscolo, hap vëllimin me Poezi, i cili doli në vitin 1803 dhe përfshin dy ode dhe dymbëdhjetë sonete. Tekstet e përmbledhjes paraqesin temat e poetikës së Foscolos: mërgimi, forca e poezisë, lidhja me nënën, varrimi dhe marrëdhënia me të vdekurit, brishtësia e njeriut, nevoja për paqe, kompleksiteti i së tashmes. Soneti “Në mbrëmje” pasqyron zhgënjimin politik (me Napoleonin dhe regjimin francez në Itali) dhe krizën e brendshme të Foskolos, i cili në ato vite kishte lexuar dhe përkthyer “De rerum natura” të Lukrecit, ku është ne qender idea epikuriane , njerëzit nuk duhet të kenë frikë. nga vdekja sepse nuk përfshin dhimbje, por është fundi i perceptimeve fizike, Për këtë arsye, në sonet «asgje nuk eshte e përjetshme» ndiqet nga një ndjesi qetësie dhe ekuilibri, të cilën poeti e lidh me paqen e mbrëmjes.
Në mbrëmje – Analiza dhe figura e të folurit
Mbrëmja përshkruhet në dy katrainet, të thirrura në v. 3 dhe personifikuar (shohim figurën retorike të personifikimit). Poeti gjen ngushëllim në këtë kohë të ditës, qoftë ajo me erërat dhe retë e stinës së pranverës, qoftë ajo mbërrin e stuhishme dhe e ftohtë siç është tipike e muajve të dimrit. Në tercet hapësirë u jepet refleksioneve të poetit për qetësinë e mbrëmjes, që në mendjen e tij përkon me vdekjen, pra me atë “asgjë të përjetshme” (oksimoron) që u jep fund shqetësimeve të jetës, në mënyrë përfundimtare dhe të pariparueshme. Tashmë Foscolo e cilëson vdekjen si një qetësi fatale, domethënë “paqe e vendosur nga fati”.
Në tercetën e fundit, poeti e paraqet metaforën e shpirtit si një luan vrumbullues, i cili gjen paqe në mundimin e tij me mendimin se paqja e mbrëmjes një ditë do të bëhet përfundimtare dhe do t’i japë fund konfliktit midis subjektit dhe tij. koha e vet, shkelësi ( si bartës i zhgënjimeve, padrejtësive, dhimbjeve). Krahas figurave të fjalës të përmendura më sipër, kujtojmë edhe ato të vargëzimit (v. 1-2, 2-3, 5-6, 7-8, 9-10, 10-11, 11-12, 13- 14), të ‘anaforës (dhe , të sinekdokës (, zefira), të aliterimit (për shembull nga s : shpesh, dhe antiteza (dhe ndërsa unë shikoj paqen tënde, / qetësohet ai shpirt luftarak që trazon në shpirtin tim).
