175 vjet hekurudhë në Zvicër: një aventurë që filloi më 9 gusht 1847 me një linjë 22,5 kilometra midis Badenit dhe Zyrihut
VOAL- Gjithçka filloi më 9 gusht 1847: ishte atëherë – saktësisht 175 vjet më parë – që lidhja e parë hekurudhore në Zvicër hyri në funksion. Ishte e ashtuquajtura “Spanisch-Brötli-Bahn” (Hekurudha Sanduiç Spanjolle) midis Zyrihut dhe Badenit. Trenat e tërhequr nga lokomotivat me avull mbuluan shtrirjen prej 22.5 kilometrash në 38 minuta. Koha e udhëtimit me vagon ishte tri orë. Kostoja e biletës: 1.60 franga në klasin e parë, tetëdhjetë cent në klasën e tretë.
Stacioni i Badenit (AG) në 1847
Por çfarë lidhje kishin “sanduiçët spanjollë”? Treni – i cili siguronte lidhjen midis dy qyteteve katër herë në javë, pesë të dielave dhe festave publike – pothuajse menjëherë mori emrin e tij nga ëmbëlsirat e sapopjekura që një bukëpjekës nga Baden dërgonte në Zyrih çdo mëngjes. Ëmbëlsirat udhëtonin me tren.
Dhe pikërisht nga “sanduiçët spanjollë” filloi zyrtarisht një histori 175-vjeçare për hekurudhën në Zvicër. Megjithëse trenat e parë mbërritën në vend tashmë tre vjet më parë: më 15 qershor 1844, hekurudhat franceze përuruan një lidhje nga St. Louis (Francë) në Bazel. Por seksioni midis Badenit dhe Zyrihut ishte i pari tërësisht në tokën zvicerane.
Hekurudha private
Zhvillimi i mëtejshëm i hekurudhave në Zvicër filloi disa vite më vonë. Në 1850, Këshilli Federal i besoi dy ekspertëve britanikë detyrën për të zhvilluar një model për rrjetin zviceran. Ata propozuan një strukturë tërthore midis Liqenit të Konstancës dhe Liqenit të Gjenevës, me një pikë nyje në Olten. Kjo strukturë ka mbijetuar deri sot. Ligji i parë për hekurudhat mban datën 1852.
Treni historik “Freccia Rossa” në stacionin e Lozanës në 1950 (Keystone)
Kundër këshillës së Qeverisë Federale, Parlamenti vendosi që ndërtimi i rrjetit hekurudhor t’u lihej individëve privatë. Prandaj, ligji i ri u besoi kantoneve kompetencën për të dhënë koncesione dhe nuk parashikonte asnjë rregullim për rrugët, për aspektet teknike apo për politikën e çmimeve. Kështu u krijuan katër kompani të mëdha hekurudhore: “Schweizerische Centralbahn” (SCB), “Schweizerische Nordostbahn” (NOB), “Vereinigten Schweizerbahnen” (VSB) dhe “Jura-Simplon-Bahn” (JS).
Megjithatë, shpejt u bë e qartë se kantonet nuk ishin në gjendje të monitoronin dhe koordinonin zhvillimin e rrjetit hekurudhor. Kompetencat iu besuan më pas, më 1872, Konfederatës. Dhe debati për nacionalizimin e hekurudhave u rinis. Nacionalizimin populli e miratoi më 1898. Në vitin 1902 lindi SBB. Më shumë se një miliard franga duhej të investoheshin në atë kohë për të rivendosur infrastrukturën hekurudhore.
Revolucioni përmes Alpeve
Tuneli hekurudhor Gotthard (Keystone) u përurua më 1892
Një nga fazat kryesore të hekurudhës zvicerane është sigurisht krijimi i linjës Gotthard, e cila ndryshoi rrënjësisht peizazhin e transportit në nivel evropian. Tuneli hekurudhor përkatës, pesëmbëdhjetë kilometra i gjatë dhe i konsideruar si vepra e shekullit, u përurua më 23 maj 1882. Tunelet Simplon dhe Lötschberg ndoqën tunelin Gotthard.
Kohët e fundit – po flasim për vitin 2016 – rrjeti hekurudhor zviceran është pasuruar me një vepër tjetër historike: është tuneli i bazës Gotthard. Është 57 kilometra i gjatë dhe së bashku me atë të Monte Cenerit që ka hyrë në shërbim në fund të vitit 2020, ka bërë të mundur uljen e ndjeshme të kohës së udhëtimit përgjatë aksit hekurudhor veri-jug.
Tuneli i bazës Gotthard: Me 57 kilometra është tuneli më i gjatë në botë
Orari i rregullt: një premierë evropiane
Në vitet 1950, hekurudha në Zvicër duhej të përballej me konkurrencën në rritje nga automobilat gjithnjë e më të njohur. Për SBB, ishte pra një çështje e ruajtjes së atraktivitetit të trenave. Kompania shkoi në kundërsulm me futjen e një kalimi gjysmë bilete për njëqind franga. Dhe mbi të gjitha me një thjeshtësim të orarit: me sloganin “një tren në orë” u prezantua orari i kadencës. E para në nivel evropian që lejoi rritjen e furnizimit hekurudhor me 21%.
SBB sot: fakte dhe shifra
0.88 milionë udhëtarë në ditë
185,000 ton mallra transportohen çdo ditë
11.260 trena në rrjetin hekurudhor
804 stacione dhe ndalesa për trafikun e pasagjerëve
3265 kilometra rrugë të menaxhuara
175 vjet: Festimet
Festimet popullore janë planifikuar për pesë fundjavë përgjatë vitit 2022. Festimet e para u zhvilluan më 21-22 maj në Rajonin Verior, të fundit janë planifikuar për 22-23 tetor në Zvicrën Qendrore/Rajoni Ticino. Vizitorët do të mund të zbulojnë tunelin Gotthard, të marrin pjesë në dyert e hapura në punëtoritë SBB në Bellinzona, si dhe të vizitojnë dhomën e kontrollit të Stacionit Jugor të Ushtrimeve në Pollegio, hidrocentralin Ritom në Piotta – në komunën e Quinto – ose fabrika e shërbimit TILO në Bellinzona.
www.175-anni.ch
– Përgatitën Elida Buçpapaj dhe Skënder Buçpapa
