KULLË
1910
Kastelmare
Po darkosesha me një kokërr portokalli në hije të një portokalli
Kur, përnjëherësh….
Nuk ishte shpërthimi i Vezuvit
Nuk ishte një re karkalecash, një nga dhjetë plagët e Egjiptit
As Pompei
Nuk ishin britmat e ringjallura të mastodontëve gjigantë
Nuk ishte Trompeta e paralajmëruar
As bretkosa e Pier Brisesë1
Kur, përnjëherësh,
Zjarre
Përplasje
Hovje përpjetë
Shkëndijë e horizonteve të njëkohshme
Seksi im
O Kullë Eifel!
Unë nuk të kam mbathur me ar
Nuk të kam shtyrë të vallëzosh mbi pllaka kristali
Nuk të kam blatuar për Pitonin si një virgjëreshë nga Kartagjena
Nuk të kam veshur me peplum Greqie
Asnjëherë nuk të kam shtyrë të përçartesh
në një rrethojë menhirësh
Nuk të kam vënë emrin Kërcell i Davidit as Dru i Kryqit
Lignum Crucis
O Kullë Eifel
Fishekzjarr gjigant i Ekspozitës Universale!2
Mbi Gang
Në Benares
Midis verlave onaniste të tempujve hindu
Dhe britmave ngjyra-ngjyra të morive të Orientit
Ti përkulesh, Palmë e hirshme!
Je ti që në epokën legjendare të popullit hebre
I ngatërrove gjuhët e njerëzve
O Babel!
Dhe mijëra vjet më vonë, je ti që në trajtë gjuhësh zjarri
Re mbi Apostujt e mbledhur në kishën tënde
Në mes të detit ti je një pajor
Dhe në Polin e Veriut
Ti shkëlqen me tërë madhështinë e agimit boreal
Të telegrafisë pa tel
Lianat ndërthuren me eukaliptet
Dhe ti pluskon, trung i moçëm, nëpër Misisipi
Kur
Hapet gryka jote
Dhe një kajman kap kofshën e një negri
Në Europë ti je si një trekëmbësh
(Unë do të doja të isha kulla, të varesha te Kulla Eiffel!)
Dhe kur dielli perëndon prapa teje
Koka e Bonosë3 rrokulliset poshtë gijotinës
Në zemër të Afrikës je ti që vrapon
Gjirafë
Struc
Boa
Ekuator
Musone
Në Australi ti ke qenë gjithmonë tabu
Ti je shuli me gremç që kapiteni Kuk4 përdorte për të drejtuar anijen e tij me aventurierë
O sondë qiellore!
Për Simultaneistin Deloné5, të cilit ia kushtoj këtë poemë,
Ti je peneli që ai e ngjyen te drita
Gong tam-tam zanzibar kafshë xhungle rreze X ekspres
bisturi simfoni
Ti je gjithçka
Kullë
Perëndi e lashtë
Shtazë moderne
Spektër diellor
Subjekt i poemës sime
Kullë
Kullë e botës
Kullë në lëvizje
Gusht 1913
1.Jean-Pierre Brisset (1857-1923) : marrok letrar që në veprën e tij “Gramatika logjike” (1883), përpiqej të tregonte se njeriu rrjedh nga bretkosa.
2.Kulla Eiffel u ndërtua për Ekspozitën universale të vitit 1889.
- Joseph Bonnot (1876-1912): kryetar i një bande anarkistësh që përdorte automobilin për të sulmuar bankat.
- James Cook (1728-1779), lundërtar anglez që e bënë të famshëm eksplorimet e tij në Oqeanin e Qetë.
- Robert Delonay (1885-1941) dhe gruaja e tij Sonia (1885-1979), miq të Sandrarit.
ATELIÉ
La Ryshë1
Shkallë, dyer, shkallë
Dhe dera e saj hapet si një gazetë
E mbuluar me kartëvizita
Pastaj ajo mbyllet.
Rrëmujë, këtu është kulmi i rrëmujës
Ca fotografi të Lezhesë2, ca fotografi të Tobeen-it3, që nuk shihen
Dhe pas kurrizit
Pas kurrizit
Ca vepra frenetike
Skica, vizatime, ca vepra frenetike
Dhe ca tablo…
Shishe të zbrazëta
“Ne garatojmë pastërtinë absolute të salcës sonë Domate”
Thotë një etiketë
Dritarja është një almanak
Kur vinçat gjiganteskë të vetëtimave
Zbrazin maunat e qiellit me rropamë dhe derdhin
kosha të mëdhenj bubullimash
Që së andejmi bien
Rrëmujazi
Ca kozakë Krishti një diell në shpërbërje
Ca çati
Ca somnambulë ca dhi
Një likantrop
Petrus Boreli
Marrëzia dimri
Një xhind i hapur si pjeshkë
Lotreamoni
Shagalli
Kalama i gjorë pranë gruas sime
Kënaqësi e zymtë4
Këpucët i kanë thembrat të ngrëna
Një enë e vjetër plot kakao
Një llambë që ndahet më dysh
Dhe dehja ime kur i shkoj për vizitë
Shishe të zbrazëta
Shishe
Zina5
(Ne kemi folur për të)
Shagalli
Shagalli
Në shkallët e dritës
Tetor 1913
1.La Ruche ishte një qytezë artistësh, e themeluar nga skulptori Alfred Boucher-i, më 1902. Duke pritur në “hojet e saj”, midis “bletëve” të tjera Leger, Chagall, Kisling, Modigliani, Soutine, Csaky, Zadkine, Archipenko, ajo ka qenë furra e shkrirjes e Shkollës së Parisit.
- Fernand Leger (1881-1995), piktor, vizatues e dekorues francez, do të ishte një nga miqtë më të mirë të Sandrarit
- Felix Elie Tobeen, piktor francez
- Délectation morose : eufemizëm për onanizmin
- Zina ishte një nga motrat e Shagallit.
HOMAZH GIJOM APOLINERIT
Brumi i bukës fryhet
Franca
Parisi
Një brezni e tërë
U drejtohem poetëve që ishin të pranishëm
Miq
Apolineri nuk ka vdekur
Ju keni ndjekur pas një makinë varrimi të zbrazët
Apolineri është një mag
Njeriu që buzëqeshte te mëndafshi i flamurëve në dritare ishte ai
Apolineri zbavitej duke iu hedhur lule dhe kurora
Ndërsa ju i shkonit pas makinës së tij të varrimit
Mandej ai bleu një kokardë të vogël tringjyrëshe
Po atë mbrëmje e pashë tek manifestonte në bulevarde
I kishte hipur kaluar motorit të një kamioni amerikan dhe tundte një flamur të stërmadh ndërkombëtar të shpalosur si një avion
RROFTË FRANCA!
Kohët kalojnë
Vitet ikin tutje si retë
Ushtarët janë kthyer në vatrat e tyre
Në shtëpi
Në vendin e vet
Dhe ja ku po rritet jë brezni e re
Ëndrra e SISËVE1 po realizohet!
Francezë të vegjël gjysmë anglezë gjysmë negër gjysmë rusë
Pak belgë, italianë, anamitë, çekë
Njëri me theks kanadez, tjetri me sy hindu
Dhëmbë fytyrë eshtra kyçe kontur ecje buzëqeshje
Të gjithë kanë diçka prej të huaji megjithatë i përkasin këtij vendi
Midis tyre, Apolineri, si ajo statujë e Nilit, babai i ujërave,
i shtrirë midis kalamanëve që i rrjedhin kudo
Midis këmbëve, nën sqetulla, në mjekër
Ata i ngjajnë babait të tyre dhe rrjedhin prej tij
Dhe të gjithë flasin gjuhën e Apolinerit
Paris, nëntor 1918
1.Është fjala për pjesën teatrale Sisët e Tirezias, dramë syrealiste e Apolinerit, e vënë në skenë më 24 qershor 1917 në Paris.
229 RRUGA SHËN ZHAK
Asnjëherë një bombë gjermane
Nuk do të të rroposë dot
Shtëpi e vjetër e Parisit
Ku u shkrua
Romani i Trëndafilit
Një pllakë është në katin e parë
Unë vështroj në katin e katërt një dritare të ndriçuar
Nuk e di kush banon sot në dhomën ku kam lindur
Një pllakë në katin e parë
Thotë se pikërisht aty
Jehan de Meung-i shkroi
Romanin e Trëndafilit
Në një shtëpi të vjetër të Parisit
Pikërisht në një natë të ngjashme plot yje,
me gojë, sy, lëvizje me hope dhe të thithura
Unë erdha në jetë
Më 1 shtator 1887
Pikërisht një natë të ngjashme një gjak u ndez në qiellin tim,
Toka u hap nën këmbët e mia
Oh, çfarë rëndese!
Dhe unë erdha në jetë
Më 1 shtator 1887
Unë isha plot mukoza dhe lëngje të njelmëta,
pendë notimi prej mishi kisha te thembrat e mia
Kur erdha në jetë
Më 1 shtator 1887
Përpëlitesha dhe më kullonin djersët çurg
i lëviza sa munda këllqet, fërgëlloja i tëri
Kur erdha në jetë
Më 1 shtator 1887
Dhe befas u këput lidhja që më mbante ende
për pak m’u zu fryma
Luftova, veshët më buçisnin nga zhurmat, ndjeva të ftohtë
Dhe pështyva zjarr me plot gojën
Kur erdha në jetë më 1 shtator 1887
Piskama ime e parë! Ajo më shpoi veshin.
Dhe zjarri që sapo lëshova më rrodhi nga veshët
drejt e në zemër
Për herë të parë dëgjova një si gërgërimë vigane
Ligjërim i ngatërruar për atë që vjen në Jetë
PRANVERË
Pranvera kanadeze ka një vrul, një fuqi që nuk e gjen
në asnjë vend tjetër të botës
Nën shtresën e trashë të borërave dhe të akujve
Befas
Natyra bujare
Tufa vjollcash të bardha të kaltra e të trëndafilta
Orkidé lulediej zambakë të hullizuar
Në shëtitoret e nderuara me panja frashra të zinj dhe mështekna
Zogjtë fluturojnë e këndojnë
Në zabele të mbuluara me sytha me lastarë të rinj e të njomë
Dielli gazmor është ngjyrë jamballi
Buzë rrugës në një gjatësi prej më se pesë miliesh
shtrihen pyje dhe kultura bujqësore
Ky është një nga zotërimet më të gjera të distriktit të Winnipeg-ut
Në mes ngrihet një fermë me mure të forta të ndërtuara
me gurë të latuar që ka pamjen e kullës së një fisniku
Pikërisht aty rron miku im Kulon
I ngritur pa zbardhur drita ai shkon nga ferma në fermë
i hipur në një pelë të lartë brymëse
Këmbët e kapuçit të tij prej lëkure lepuri i vërtiten mbi supe
Ai ka sy të zinj dhe vetulla kaleshe
Ai është shend e verë
Ka një llullë që i varet mbi mjekër
Nata është me mjegull dhe e ftohtë
Një erë e furishme që fryn nga perëndimi
i bën të rënkojnë bredhat elastikë
Dhe larshet
Një dritë e vogël vjen duke u zgjeruar
Një flakadan kërcet
Një zjarr që gjallërohet papritmas përpin shkurret dhe karthijat
Era e vrullshme sjell tufa nga drurët rrëshinorë
Pishtarë të mëdhenj flakërojnë njëri pas tjetrit
Zjarrnaja i vjen rrotull horizontit
me një ngadalësi të madhërishme
Përgjaken trungje të bardha dhe trungje të zeza
Katedrale tymi ngjyrë çokollate nga ku shpërthejnë
një milion shkëndija flakëza
duke u vërtitur shumë lart e fare poshtë
Prapa kësaj perdeje flakësh vihen re hije të mëdha
Që përdridhen dhe rroposen
Oshëtijnë goditje sëpatash
Një mjegull e athët shtrihet mbi pyllin e ndezur flakë
që ekipi i druvarëve
E ndan me një brez drurësh të prerë
KOPSHT I VOGËL
Zambakë krizantema
Sikasë1 e drurë bananesh
Qershi të lulëzuara
Palma portokalle dhe arra kokosi madhështore
të ngarkuara me fruta
1.cycas është një dru ose shkurre ekzotike që i ngjan palmës
I LEHTË DHE I TEJHOLLË
Ajri kundërmon
Myshk ambroz dhe lule limoni
Thjesht të rrosh është një lumturi e vërtetë
HATUARA
Ajo nuk i njeh modat europiane
Të dendur e me një ngjyrë të zezë në të kaltëreme
Flokët e saj i ka ngritur lart si japonezet
Dhe i ka mbërthyer me gjilpëra korali
Ajo është lakuriq nën kimononë e mëndafshtë
Lakuriq deri te bërrylat
Ajo ka buzë të forta
Sy lëngimtarë
Hundë të drejtë
Çehre ngjyrë bakri të çelët
Gjinj vocërrakë
Këllqe të mbushura
Ajo ka një gjallëri një çiltëri lëvizjesh e gjestesh
Një vështrim prej kafshe tërheqëse
Shkenca e saj: gramatika e të ecurit
Ajo noton si ai që shkruan një roman prej 400 faqesh
E palodhshme
Krenare
E kënaqur
Prozë e bukur e shtruar
Ajo kap peshq fare të vegjël që i fut në gojë
Pastaj zhytet me guxim
Rrëshqet midis koraleve dhe leshterikëve shumëngjyrësh
Për të dalë pas pak mbi ujë
Buzagaz
Duke mbajtur në dorë dy dorada të mëdha me bark të argjendtë
Kryelartë për një fustan mëndafshi të kaltër flakë të ri
Për papuçet e saj të qëndisura me ar
Për një gjerdan të hijshëm koralesh
Që ia dhanë sot në mëngjes
Ajo më sjell një shportë me gaforre gjembaçe dhe të çuditshme
Dhe me ata karkaleca të mëdhenj detesh tropikale
që quhen “karakë”
Dhe janë të gjatë sa dora
BILBAO
Ne mbërrijmë shumë para agut në radën e Bilbaos
Një krik prej malesh të ulëta dhe kodrash në kundërdritë
Kadife e zezë e shpuar nga dritat e qytetit
Ky dekor i thjeshtë dhe i kompozuar mirë më kujton
Dhe ka rrezik të më marrin për budalla meqë jam në Spanjë
po e përsëris më kujton një dekor të Pikasos
Këtu ka varkëza ku rrinë vetëm dy burra dhe të pajisur
me një velë fare të vogël trekëndëshe që nisen për në det të hapur
Dy marsuinë1 kapardisen
Sapo del dielli që prapa maleve
Ky dekor i thjeshtë
Pushtohet
Nga një buenë ngjyrash
Që shkojnë nga indigoja tek e purpurta
Dhe që e shndërrojnë Pikason në ekspresionist gjerman
Skajet takohen
1.Marsuin: lloj delfini
PEDRO ALVAREZ CABRAL
Portugezi Pedro Alvarez Kabrali ishte nisur me anije
nga Lisbona
Në vitin 1500
Për të shkuar në Inditë Orientale
Erëra të kundërta e shpunë drejt perëndimit
Dhe u zbulua Brazili
ISHUJ
Ishuj
Ishuj
Ishuj ku njeriu nuk do të shkelë kurrë
Ishuj ku njeriu nuk do të zbresë kurrë
Ishuj të mbuluar me bimësi
Ishuj të strukur si jaguarë
Ishuj memecë
Ishuj të shtangur
Ishuj të paharrueshëm dhe pa emër
Unë i hedh këpucët e mia nga anija sepse do të doja
të vija deri tek ju
LINJA TELEFONIKE
Ju e shihni atë linjë telefonike në fund të luginës
Dhe ravën e saj vijëdrejtë që e pret pyllin te mali përballë
Të gjitha shtyllat e saj janë prej hekuri
Kur e shtrinë atë linjë shtyllat e saj ishin prej druri
Në krye të tre muajve atyre u dolën degë
Atëherë i shkulën i kthyen kokëposhtë dhe i ngulën përsëri
me rrënjët përpjetë
Në krye të tre muajve shtyllave u dolën prapë degë të reja
Hodhëm rrënjë dhe filluan sërish të jetonin
Për të shtrirë një linjë të re u desh t’i shkulnin të gjitha
Dhe të sillnin me shpenzime të mëdha shtylla hekuri
nga Pitsburgu
CAP FRIE
Mbrëmë dëgjova një zë fëmije pas derës sime
Një zë të ëmbël
Gjithë dredhule
Të kulluar
Kjo gjë ma kënaqi shpirtin
BAHIA
Lagunë kisha palma shtëpi kubike
Varka të mëdha me dy vela katërkëndëshe
të kthyera përmbys që ngjajnë
me këmbë të mëdha pantallonash të mbufatura nga era
Varka të vogla me vela si pendë peshkaqeni
që hoven midis valomave të detit
Re të mëdha pingule të fryra të ngjyrosura si shtamba
Të verdha e të kaltra
KRISTOFOR KOLOMBI
Ajo që e humbas nga sytë sot duke lundruar drejt lindjes
Është ajo që Kristofor Kolombi e zbuloi duke lundruar
drejt perëndimit
Pikërisht në këto vise ai pa zogun e parë të bardhë e të zi
Që e bëri të binte në gjunjë e të falënderonte Zotin
Me aq emocion
Dhe të improvizonte atë lutje bodleriane
që gjendet në ditarin e anijes
Ku ai kërkon ndjesë ngaqë i ka gënjyer përditë detarët e tjerë
Duke u treguar një pikë të rreme
Me qëllim që ata të mos mund ta gjenin përsëri rrugën e tij
PËRSE SHKRUAJ?
Sepse…
1924
EPITAF
Atje tej prehet
Blez Sandrari
Në zero gradë dy ose tri të dhjetat
E gjerësisë gjeografike jugore
Në dymbëdhjetë, njëzet e katër, tridhjetë e gjashtë gradë
Të gjatësisë gjeografike perëndimore
Në barkun e një kashaloti
Në një hauz të madh ngjyrë çiviti
Përktheu : Anton PAPLEKA
