Julian BARNES;
ADRIANI
/Nga romani THE SENSE OF AN ENDING- NDJENJA E NJE FUNDI/
Kur kam mbërritur në shtëpi, nëna më dha një
përqafim krahëngjeshur, me pudrën që ia hetova në fytyrë, më dërgoi për të bërë një dush, dhe gatoi atë që është përmendur ende si “darkë e parapëlqyer” imja, të cilën unë e pranova si të tillë, pasi kohë të gjatë nuk e kisha njoftuar për shijet e mia të grykësisë. Më pas, ajo më dorëzoi letrat e pakta që kishin mbërritur në mungesën time.
“Ti më mirë së pari hapi këto dy letra.”
Letra e parë përmbante një shënim të shkurtër nga
Alexi. “I dashur Tony,” shkruante ai, “Adriani vdiq. Ai e vrau veten. Mora në telefon nënën tënde, e cila thotë se nuk e di se ku je. Alexi. ”
/,,,/
Pas njërës nga ato pushimet e përbashkëta që çdo familje
i ka ndryshe, nëna ime pyeti: “A mendoni se kjo ndodhi sepse ai ishte shumë i zgjuar?”
“Unë nuk kam të dhëna statistikore që lidhin
inteligjencën me vetëvrasjen, ” iu përgjigja.
“Po, Tony, por ti e di se çfarë dua të them.”
“Jo, në fakt, unë nuk e di fare. ”
” E pra, të themi sikur ti je një djalë i zgjuar, por jo aq i zgjuar sa të bësh diçka të tillë. ”
Vështrova ngulët në te pa menduar. E inkurajuar gabimisht, ajo vazhdoi,
“Por në qoftë se je shumë i zgjuar, unë mendoj se ka diçka që mund të të nxjerrë nga binarët nëse nuk je i kujdesshëm.”
Për ta shmangur angazhimin në këtë linjë të teorisë, e hapa letrën e dytë të Alexit . Ai shkruante se Adriani e kishte bërë këtë në mënyrë shumë efikase, dhe kishte lënë një shpjegim të plotë për arsyet e tij. “Eja të takohemi e të flasim. Dëshiron te bufeja në Charing X Hotel? Më telefono. Alexi. ”
Nxora sendet nga valixhja, i rregullova përsëri, rrëfeva mbi udhëtimet e mia, e familjarizova veten përsëri me rutinat dhe aromat, kënaqësitë e vogla dhe mërzitë e mëdha të shtëpisë. Por mendja ime mbahej duke u kthyer në të gjitha ato diskutime të zjarrta dhe të pafajshme që ne i kishim pasur kur Robsoni vari veten në papafingo, para se jetët tona të fillonin. Kjo ishte dukur për ne filozofikisht e vetëkuptueshme se vetëvrasja ishte e drejtë e lirë e personit: një akt logjik kur njeriu përballet me sëmundje të pashërueshme apo pleqëri; një akt heroik kur përballet me tortura ose vdekje të çuditshme të të tjerëve që mund të shmangen; magjepsëse kur është bërë në vrullin e dashurisë që e ka zhgënjyer (shih: Letërsia e Madhe). Asnjëra nga këto kategori nuk ishin aplikuar në rastin e veprimit mediokër neveritës të Robsonit.
As që ndonjëra prej tyre u zbatua tek Adriani. Në letrën
që ai e la për mjekun ligjor kishte shpjeguar arsyet e tij: se jeta është një dhunti e dhuruar pa pyetur dikë për atë; se personi që mendon ka një detyrë filozofike për të shqyrtuar të dyja: natyrën e jetës dhe kushtet nën të cilat e fitojmë atë; dhe nëse ky person vendos të heqë dorë nga dhurata e pa kërkuar, kjo është një detyrë morale dhe njerëzore për t’i vënë në vepër pasojat e atij vendimi. Në fund, praktikisht, qëndronte premtimi se këtë do ta tregonte edhe me shembull. Adriani kishte kërkuar mjek ligjor që ta bëjë publik argumentin e tij, dhe zyrtari ishte i detyruar.. Kishte praktikisht një EDK*/*qoud erat demonstandum/which was to be demonstrated/çka deshëm të vërtetojmë (çdv)/ në fund.
Përfundimisht, unë pyeta:
“Si e bëri ai vetëvrasjen?”
“Ai preu venat e tij në banjë.”
“Krisht. Kjo është lloj vetëvrasjeje … greke, apo jo? Apo, si ishte ajo, ata shfrytëzuan kukutën? ”
” Më tepër vetëvrasje tipike Romake”, do të thoja. Hapja e venës. Dhe ai e dinte si bëhej kjo. Prerjen e bën diagonalisht. Nëse keni për ta bërë prerjen drejtë, mund të humbni vetëdijen, plaga mbyllet dhe ngecë në baltë me këtë.”
“Ndoshta ti vetëm mbytësh në vend.”
“Krejt edhe nëse kjo ndodh – ky është vetëm çmimi i dytë,” tha Alexi.” Adriani do të dëshironte çmimin e parë.” Ai kishte të drejtë: i klasit të parë në studime, i klasit të parë në vetëvrasje.
Ai e vrau veten në një banesë të cilën e ndante me dy
studentë pasuniversitarë. Të tjerët kishin shkuar për fundjavë, kështu Adriani kishte pasur mjaft kohë për t’u përgatitur. Ai e shkroi letrën e tij për mjekun ligjor, ngjiti një njoftim për lexim në derë të banjos” MOS HYN – THIRR POLICINË – ADRIANI “, u drejtua te një dush, e mbylli derën, preu noçkat e duarve në ujë të nxehtë, derdhi gjak deri në vdekje. Ai u gjet një ditë e gjysmë më vonë.
Alexi më tregoi një prerje nga Cambridge Evening
News. Vdekja tragjike e njeriut të ri “premtues”. Ata me sa duket e mbajtën atë titull artikulli të vendosur për një kohë të gjatë në shtyp. Vendimi i hetimit të mjekut ligjor ishte se Adrian Finn (22) e kishte vrarë veten,” derisa drejtpeshimi i mendjes së tij ishte i çrregulluar” Më kujtohet se si ajo frazë konvencionale më bëri të zemëruar: Unë do të beja be se mendja e Adrianit ishte një mendje e cila kurrë nuk do të humbaste ekuilibrin e saj. Por në pikëpamje ligjore, në qoftë se vrani veten ju sipas definicionit merreni i çmendur, të paktën në kohën që ishit duke e kryer aktin.
Ligji, dhe shoqëria, dhe feja të gjitha thonin se ishte e pamundur të jesh në rregull nga mendtë, i shëndoshë, dhe ta vrasësh veten. Ndoshta ato autoritete u frikësuan se arsyetimi i vetëvrasjes mund ta vinte në dyshim natyrën dhe vlerën e jetës, si të organizuar nga shteti që e paguan mjekun ligjor? Dhe pastaj, pasi ju ishit shpallur përkohësisht i çmendur, arsyet tua për vrasjen e vetes tuaj po ashtu ishin supozuar të jenë të çmendura. Kështu që unë dyshoj se ndonjeri i kushtoi shumë vëmendje argumentit të Adrianit, me referencat e tij për filozofët e lashtë dhe modern, në lidhje me superioritetin e aktit ndërhyrës mbi pasivitetin e padenjë thjesht të pengimit të jetës të ndodhë për ju.
Adriani u kishte kërkuar ndjesë policëve për shqetësimin
bërë atyre, dhe falënderonte mjekun ligjor për t’i bërë fjalët e tij të fundit publike. Ai gjithashtu kërkonte që trupi i tij të digjej, dhe hiri i tij të shpërndahej, pasi shkatërrimi i shpejtë i trupit ishte edhe një zgjedhje energjike e filozofëve, dhe më e preferueshme se pritja me nge e shpërbërjes natyrore në tokë.
“A shkove? Në ceremoninë e varrimit?”
“Nuk isha i ftuar. As ishte Colini. Qe vetëm familja. Dhe të gjitha këto. ”
“Dhe çfarë të mendojmë? ”
“E pra, ajo është e drejtë e familjes, mendoj unë. ”
” Jo, jo për këtë. Për arsyet e tij. ”
Alexi mori një gllënjkë të birrës së tij. “Unë nuk mund të vendos nëse kjo ishte tmerrsisht mbresëlënëse ose tmerrsisht e pakuptim.”
“Dhe tash? Të është tash e qartë? ”
“E pra, mund të jetë edhe njëra edhe tjetra “,
“Ajo që unë mund të gjej,” i thashë unë, “është nëse kjo është diçka e plotë në vetvete – nuk dua të them diçka egoiste, por, ti e di, diçka që e përfshin vetëm Adrianin – ose diçka që përmban një kritikë të nënkuptuar të çdokujt tjetër. Te neve.” Kam shikuar në Alexin.
“E pra, mund të jetë edhe njëra edhe tjetra.”
“Ndalo ta thuash këtë.”
“Pyes veten se çfarë tutorët e tij të filozofisë menduan. A u ndien ata në ndonjë mënyrë përgjegjës. Qe truri i tij të cilin ata e stërviten, fundja. ”
“Kur e keni parë atë për herë të fundit? ”
“Rreth tre muaj para se të vdiste. Tamam aty ku je ulur ti. Kjo është arsyeja pse unë e sugjerova këtë vend.”
“Kështu ai shkoi drejt te Chislehursti. Si dukej? ”
“I gëzuar. I lumtur. Si ai vetë, vetëm më shumë. Sa kemi thënë lamtumirë, ai më tha se kishte rënë në dashuri.”
Bushtra, mendova unë. Nëse ka pasur një grua në të gjithë botën ku një njeri do të bjerë në dashuri me të dhe ende mendon se jeta e vlen të refuzohet, ajo ishte Veronica.
“Çfarë të tha ai rreth saj?”
“Asgjë. Ti e di si ishte ai.”
“A nuk të tregoi ai se i kam shkruar një letër duke i thënë atij se ku mund ta fus atë? ”
” Jo, por kjo nuk më habiti mua.”
“Çfarë nuk të habiti, ajo që i kam shkruar, ose ajo se ai nuk ta tha ty? ”
” E pra, mund të jenë të dyja. ”
Unë e qëllova me gjysmën e grushtit, vetëm sa për të
derdh birrën e tij.
Në shtëpi, para se t’ia dilja për të menduar mbi atë që
dëgjova, unë duhej për t’iu shmangur pyetjeve të nënës sime.
“Çfarë more vesh?”
I thashë asaj pak se si kishte ndodhur vetëvrasja.
“Duhet të ketë qenë kjo shumë e pakëndshme për policët
e shkretë. Ç’gjëra dhe ata duhet për të bërë. Mos pati ai probleme me ndonjë vajzë?”
Një pjesë imja donte të thoshte: Sigurisht që pati – derisa ishte duke shkuar me Veronicën.” Në vend të kësaj, unë vetëm u përgjigja,
“Alexi tha se ai ishte i lumtur kur ata u takuan për herë të fundit.”
“Pse, pra ai e bëri këtë?”
I rrëfeva asaj versionin e shkurtër të versionit të shkurtër, duke i lënë jashtë emrat e filozofëve përkatës. U përpoqa t’i shpjegoj në lidhje me refuzimin e dhuratës së pakërkuar, në lidhje me veprimin kundruall pasivitetit. Nëna ime dëgjoi dhe mendueshëm tundi kokën sapo i mori të gjitha këto.
“Ti e sheh, unë kam pasur të drejtë.”
“Si e sqaron këtë, Ma? ”
“Ai ishte shumë i zgjuar. Nëse je ashtu i mençur mund ta bindesh veten në gjithçka. Mendjen e shëndoshë e lë anash. Truri i tij është që e nxori nga binarët, kjo është arsyeja pse ai e bëri atë. ”
” Ashtu është, Ma. ”
” Është kjo e gjitha që pate për të thënë? Mendon se je dakord me mua?”
Mos përgjigjja ishte e vetmja mënyrë për ta mbajtur durimin tim.
Kam kaluar disa ditë të ardhshme duke u përpjekur për
të menduar rreth të gjitha këndeve dhe qosheve të vdekjes së Adrianit. Ndërsa ka qenë vështirë që unë të kem pritur një letër lamtumire, me Colinin dhe Alexin kam qenë i zhgënjyer. Dhe çfarë duhej për të menduar për Veronicën tani? Adriani e deshi atë, por ai megjithatë e vrau veten: si ta shpjegosh këtë? Për shumicën prej nesh, eksperienca e parë e dashurisë, edhe nëse kjo nuk funkcionon – ndoshta sidomos kur kjo nuk funkcionon – e ndien se këtu është diçka që vlen, diçka që jetës i jep arsyetim. Dhe anipse vitet e ardhshme mund ta ndryshojnë këtë qëndrim, derisa disa prej nesh heqin dorë nga ajo fare, kur dashuria godet së pari, nuk ka asnjë çast i ngjashëm me atë si kur njeriu për herë të parë e ndjen dashurinë, apo jo? Jemi dakord për këtë?
Por Adriani nuk mendoi ashtu. Ndoshta në qoftë se ajo do të kishte qenë një grua tjetërlloj … ose ndoshta jo – Alexi kishte dëshmuar për gjendjen e admiruar të Adrianit kur u takuan për herë të fundit. Kishte ndodhur diçka e tmerrshme ndërkohë në ata disa muaj? Por në qoftë se qe kështu, Adriani me siguri do ta kishte treguar këtë. Ai ishte kërkues i të vërtetës dhe filozof mes nesh: të ishin ato arsyet e tij të deklaruara, ato do të ishin arsyet e tij të vërteta.
Sa i përket Veronicës, përnjëherë hoqa dorë ta fajësoj atë
për shkakun pse nuk e ruajti Adrianin, dhe fillova ta mëshiroj: tamam ka menduar se ka bërë punë të shkëlqyeshme dhe shih se çka ka ndodhur. A duhet t’ia shpreh unë ngushëllimet e mia? Por kjo do t’i duket më hipokrite. Nëse do të merrja kontakt me të, ajo ose nuk do të përgjigjej ose disi do t’i vërtiste gjërat ashtu që unë do të përfundoja të jem në gjendje për të menduar arsyeshëm.
Unë, përfundimisht, e gjeta veten duke menduar
arsyeshëm. Kjo do të thotë, duke i kuptuar arsyet e Adrianit, duke i respektuar ato, dhe duke i admiruar ato. Ai kishte një mendje të mirë dhe një temperament më rigoroz se unë, ai mendonte logjikisht, dhe pastaj vepronte mbi përfundimin e mendimit logjik. Ndërsa shumica prej nesh, supozoj, e bëjnë të kundërtën: bëjmë një vendim instinktiv, pra, të pavetëdijshëm, pastaj ndërtojmë një infrastrukturë të gjykimit racional për ta justifikuar atë. Dhe rezultatin e thërrasim ndjenjë të zakonshme. A e mendoj unë veprimin e Adrianit një kritikë të nënkuptuar për ne të tjerët? Jo. Ose të paktën, jam i sigurt se ai nuk e nënkuptonte atë si të tillë.
Adriani mund t’i tërheqte njerëzit, por ai kurrë nuk u soll sikur t’i donte dishepujt/mësuesit; ai besonte se ne të gjithë duhej të mendonim për vete. A do ta kishte “gëzuar jetën” ai, si shumica prej nesh, ose të përpiqej për ta gëzuar, të kishte jetuar? Ndoshta; ose ndoshta do ta ndiente veten të fajshëm dhe të penduar në dështimin për t’i vënë në akord veprimet me mendimet e tij.
Dhe asnjë nga këto që u thanë më lart nuk e ndryshon
faktin se kjo ishte ende, si Alexi e thoshte, një jetë pa masë e ndyrë.
Nga anglishtja: Zymber Elshani
