Perlkthe: Zymber Elshani
Çdokush e kishte mikun në copëzën e resë
Kështu ndodh me miqtë atje ku bota është plot frikë
Dhe mamaja ime thoshte se ashtu duhet të jetë
Për miq nuk bëhet fjale fare
Mendo në gjëra serioze.
GELLU NAUM
Kur heshtim, bëhemi të padurueshëm, tha Edgari, kur flasim, bëhemi qesharakë.
Kishim qenë të ulur dhe duke vështruar shumë gjatë në fotografitë mbi dysheme. Këmbët prej uljes më ishin mpirë.
Fjalët në gojët tona bëjnë aq dëme sa bëjnë këmbët tona në bar. Por dhe heshtjet tona bëjnë njëjtë dëme.
Edgari heshtte.
Unë ende nuk mund ta përfytyroj një varr. Përfytyroj vetëm rripin, dritaren, arrën dhe litarin. Për mua çdo vdekje është sikur një thes.
Çdokush që të dëgjon, tha Edgari, të merr për budallaqe.
Kur mendoj në këtë, më bëhet sikur çdo i vdekur lë pas vetes një thes me fjalë. Berberët dhe prerëset e thonjve, gjithmonë më bijnë ndër mend, duke qenë se të vdekurve nuk u duhen më. Dhe kopsat të cilat të vdekurit kurrë më nuk mund t’i humbasin.
Ata mbase e ndien ndryshe nga ne se diktatori qe një gabim, tha Edgari.
Kishin mjaft dëshmi, sepse edhe ne vetë e zinim veten gabim. Për shkak se në këtë vend duhet të ecim, të hamë, të flemë dhe ta duam dikë në frikë, derisa përsëri të mos na duhen berberi dhe prerëset e thonjve.
Kur dikush vetëm pse ecë, ha, fle dhe e do dikë mbush varreza, atëherë ai është gabim më i madh se sa jemi ne. Gabim i rendit të parë. Gabimi kryesor.
Brenda kokave tona bari është i lartë. Kur flasim, barin e kositim. Bile edhe kur heshtim. E pastaj shpejt mbin edhe rritja e dytë, e tretë e barit, sipas dëshirës. Dhe edhe më tej: ne jemi fatlumët.
Lola erdhi prej jugut të vendit, dhe ajo binte erë të provincës së varfër. Nuk di ku kjo dukej më tepër, në mollëzat e faqeve të saj ndoshta, mbase rreth buzëve apo në dritën e syve të saj. Ishte vështirë ta thoshe këtë për një provincë apo për fytyrën e dikujt. Varfëria mbretëronte në çdo anë të vendit dhe në çdo fytyrë. Por provinca e Lola-s, ashtu siç mund të shihej në mollëzat e saj, apo rreth buzëve, apo në sytë e saj ishte ndoshta nga më të varfërat. Më tepër tokë e tharë se peizazh.
Thatësia kullufit gjithçka, shkruan Lola, përveç dhenve, shalqinjve, dhe pemëve të manave.
Por nuk është vetëm thatësia ajo e cila e çoi Lolën në qytet. Thatësisë nuk i ha palla fare për atë çka unë mësoj, shkruan Lola në bllokun e saj të shënimeve. Thatësia nuk veneron sa di unë. Veneron vetëm çka unë jam, apo kush vërtet jam. Të bëhesh dikushi në qytet, shkruan Lola, dhe pastaj, katër vjet më vonë të kthehesh në fshat. Por jo nëpërmjet rrugicës së pluhurosur poshtë të ferrit, por lart, nëpërmjet degëve të pemëve me mana.
Edhe në qytet rriteshin pemë manash. Por jo buzë rrugëve. Rriteshin në oborret e prapme. Dhe jo në shumë oborre. Rriteshin vetëm në oborret e njerëzve të moshuar. Dhe nën këto pemë qëndronte një karrigie shtëpie. Ulësja ishte e veshur me veshje të kadifenjtë. Por veshja e kadifenjtë ishte me njolla dhe e shqyer. Dhe vrima prej përfundi ishte mbyllur me një dorë sanë. Sana ishte e rrafshuar prej uljes përmbi. Kjo prej karrigës varej, sikur bishtalec.
Sikur t’i afroheshe karrigës së vjetër, të braktisur, do të mund të shihje fijet e thara të barit si varen prej bishtalecit. Kurse pastaj si ato fije bishtaleci dikur ishin të blerta.
Brenda oborreve ku rriteshin pemët e manave, hija në ndonjë fytyrë plaku ulur në karrigë binte si qetësia. Sikur qetësia, sepse, çka më ka befasuar edhe mua vetë, unë guxova të hyj në këto oborre papritmas, dhe ato i vizitova përsëri vetëm ndonjëherë. Në ato raste të rralla, ndonjë rreze dielli binte prej majës së kurorës drejtpërdrejt në fytyrën e plakut dhe aty zbulonte vendin e largët. Shikimi më rrëshqiste poshtë-lart rrezes së diellit. Poshtë kurrizit ndieja të më zbriste një dridhje, pasi qetësia nuk vinte prej kurorës së manit, por prej vetmisë në sy. Nuk kam dëshiruar të më shoh ndokush në ato oborre. Të më pyes çka bëj aty. Nuk bëja asgjë. Vetëm u ndodha aty. Gjatë kohë kam vrojtuar pemët e manit. Pastaj, para se të shkoja, edhe kam shikuar një herë në fytyrën e njeriut ulur në karrigë. Në fytyrë shihej vetëm një vend i braktisur province. Kam parë burrin e ri apo gruan e re si e lë provincën, si e mbart një thes, një thes me pemën e manit në te. Shihja çdo pemë mani që ishte mbartur nëpër oborret e qytetit.
Më vonë në bllokun e shënimeve të Lola-s lexova: Çkado që mbart prej provincës tënde, atë e mbart dhe në fytyrën tënde.
(27 shtator 2011)
Lola dëshironte t’i kalojë katër vjet në studimin e gjuhës ruse. Provimi pranues qe i lehtë, sepse në fakultet kishte mjaft vende, siç kishte në përgjithësi në të gjitha shkollat e vendit. E gjuha ruse ishte dëshira e të rrallëve. Dëshirat janë të zorshme, shkruan Lola, synimet më të lehta. Njeriu i cili studion diçka, shkruan Lola, ka thonj të pastër. Pas katër vjetësh do kthehet me mua, se i tilli e di se në fshat do të jetë një zotëri. E di se berberi do t’i vijë në shtëpi dhe do t’i heq këpucët para derës së hyrjes. Kurrë më dele, shkruan Lola, kurrë më shalqinj, vetëm pemë mani, se të gjithë ne kemi gjethe.
Një kutizë dhome e vogël, një dritare, gjashtë vajza, gjashtë krevate, nën secilin krevat nga një valixhe. Pranë derës një orman i vënë, në tavanin mbi derë altoparlanti. Koret e punëtorëve këndonin prej tavanit tek muri, prej murit te krevati, derisa nuk bëhej terr. Atëherë koret bëheshin të heshtura sikur rrugët para dritares e parkut të parregulluar ku askush më nuk kalonte. Ishin dyzet aso kutiza të njëjta në çdo konvikt, pra, fjetore.
Dikush tha: Altoparlantët shohin e dëgjojnë krejt çka bëjmë e flasim.
Rrobat e gjashë vajzave, ngjeshur, vareshin në orman. Lola kishte më së paku rroba nga të gjitha vajzat. Ajo vishte rrobat e të gjitha vajzave. Çorapët e vajzave gjendeshin në valixhet nën krevate.
Dikush këndonte:
Mamaja ime thotë
nëse ndonjëherë martohem
në ditën e martesës sime
ajo do të më jap
njëzet jastëk të mëdhenj
plot me miza të vogla/harrje
njëzet jastëk të vegjël
përplot milingona
njëzet jastëk të butë
plot gjethe të kalbura
kurse Lola është ulur në dysheme, pranë krevatit; ka hapur valixhën e saj . Rrëmon nëpër çorapët e gjata të saj dhe para fytyrës nxjerr një lëmsh këmbësh e gishtash e thembrash. Ajo lë çorapët të bijnë në dysheme. Duart i dridhen dhe në fytyrë kishte më tepër sy se dy sytë që ka në fyryrë të saj. Duart i ishin pa asgjë dhe në ajër kishte më tepër se dy duar. Në ajër kishte aq duar sa kishte çorapë në dysheme.
Aq shumë sy, duar dhe çorapë nuk mund të viheshin në këngën e cila këndohej prej matanë dy krevateve të ngushta. E këndonte duke qëndruar më këmbë, një kokë e vogël, me një hulli brenge në ball. Një kokë prej të cilës hullia e brengës menjëherë zhduket.
Nën çdo krevat gjendej valixhja me çorapë pambuku të bëra lëmsh. Në gjithë vendin i quanin patent-çorapë. Çorapë ca të vrazhda për vajzat të cilat donin çorapë prej najloni, të holla dhe të lëmuara si vetë puhia. Edhe bojë për flokë donin vajzat, edhe bojë për qerpikë, edhe bojë/manikyr për thonj.
Nën jastëkët e krevateve ishin gjashtë kutiza me bojë për qerpikë. Gjashtë vajzat do të pështynin në kutiza dhe me kunj/kruese dhëmbësh përzienin blozën derisa ajo nuk bëhej brum i zi ngjitës. Pastaj do të hapnin gjerësisht sytë e tyre. Kruesja e dhëmbëve gërvishtte në kapakët e tyre të syve, qepallat nxiheshin e trasheshin/mpikseshin. Por një orë më vonë në qepalla do të bëheshin vrimëza e plasa të hapura gri. Pështyma thahej dhe bloza do të fillonte të bjerë fytyrave.
Vajzat e donin blozën në fytyrat e tyre, për aq kohë sa ajo ishte blozë për qepalla, por kurrë më blozën prej fabrikave. Vetëm mjaft çorapë të holla prej najloni, pasi në to lehtë “pucale očice”/vrapohej, dhe vajzat “puknutu očicu” duhej ta mbanin në noçka këmbësh dhe kofsha/duhet t’i kapnin vrapimet me noçka këmbësh dhe kofsha. Duhej ta kapnin “očicu” dhe ta ngjitnin me bojën për thonj./T’i kapnin dhe t’i arnonin çorapët me manikyr thonjsh.
Do të jetë vështirë t’i mbash këmishat e ndonjë zotëriu të bardha. Nëse pas katër vjetësh kthehet me mua në thatësirë, do të jetë kjo për shkak të dashurisë sime. Nëse me këmishat e bardha ka sukses të lëbyrë sytë e kalimtarëve në fshat, do të jetë kjo për shkak të dashurisë sime. Dhe do të jetë për shkak të dashurisë sime nëse dëshmohet si zotëri, të cilit berberi i vjen te shtëpia duke i zbathur këpucët para derës së hyrjes. Do të jetë vështirë të mbahen këmishat të bardha me gjithë atë papastërti dhe me gjithë ata pleshta të cilët kërcejnë rrotull, shkruan Lola.
Lola ka thënë: Pleshta bile edhe nëpër lëvore drurësh. Dikush tha: ata nuk janë pleshta. Janë morra, morra gjethesh. Lola shkruan në bllokun e saj të shënimeve: morrat e gjetheve janë edhe më të këqinj. Dikush tha: nuk i kafshojnë njerëzit sepse njerëzit nuk kanë gjethe. Lola shkruan: Kur dielli djeg, kafshojnë gjithçka, bile edhe erën. E të gjithë ne kemi gjethe. Gjethi bie kur ndalon të rritesh, sepse fëmijëria ka kaluar. Gjethi përsëri rritet kur zvogëohesh, sepse e gjithë dashuria ka shkuar. Gjethi rritet si ia do qejfi, ka shkruar Lola, sikur bari i lartë. Dy, tre fëmijë në fshat më nuk kanë gjethe dhe ata kanë fëmijëri të gjatë. Fëmijët e tillë janë të rrallë sepse prindërit e tyre janë njerëz të shkolluar. Morrat e gjetheve i shndërrojnë fëmijët e moshuar në fëmijë më të rinj, katërvjeçarët në trevjeçarë, trevjeçarët në fëmijë një vjeç. Edhe fëmijën gjashtë muajsh, shkruan Lola, edhe të sapolindurin. Dhe sa më shumë motra e vëllëzër krijon morri, ajo fëmijëri është më e shkurtër.
